Γιατί δεν διαβάζει ο Eλληνας…;

Από τον Δημήτρη Τσικούρα, λογοτέχνη

Στο τριμηνιαίο περιοδικό «Ελεύθερος Λόγος» (Τεύχος 4ο, έτος 1984, που κυκλοφορούσε στην πόλη μας, τη Λάρισα) δημοσιεύτηκε τότε ένα κείμενο του Βασίλη Φίλια με τίτλο «Η κρίση του πολιτικού βιβλίου» – αποσπούμε μερικές παραγράφους, τις οποίες και καταχωρούμε στο σημερινό σημείωμά μας, και αυτό γιατί θέλουμε να αναδείξουμε ένα κομβικής σημασίας ζήτημα του κοινωνικοπολιτικού βίου των Ελλήνων που δεν διαβάζουν καθόλου βιβλίο, περιοδικό, εφημερίδα στη χώρα μας.

Ας δούμε, λοιπόν, τι έλεγε και τι έγραφε ο περισπούδαστος επιστήμονας της Κοινωνιολογίας Βασίλης Φίλιας, τα χρόνια της μεταπολίτευσης, σχετικά με το εν λόγω ζήτημα και που αρκετές φορές προσκλήθηκε από τον Πολιτιστικό Οργανισμό του Δήμου μας και έκανε αξιόλογες διαλέξεις στο Πνευματικό Κέντρο Χατζηγιάννειο. Με το Ελεύθερο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο και τους διακεκριμένους επιστήμονες της χώρας μας, που πέρασαν από αυτό.
«…ένα και μόνο συμπέρασμα υπάρχει: Ο Έλληνας γενικά δεν διαβάζει. Αυτή είναι η θεμελιακή διαπίστωση. Δεν διαβάζει ούτε καν εφημερίδες, γι’ αυτό άλλωστε και η κυκλοφορία των εφημερίδων είναι, συγκριτικά με τα διεθνή επίπεδα, ανησυχητικά χαμηλή…
Γιατί δεν διαβάζει ο Έλληνας;…
Ενδεικτικά, και χωρίς να επιχειρήσουμε μια ανάλυση των λόγων σε βάθος, αναφέρουμε σαν κύριες αιτίες: Πρώτον, …και πριν απ’ όλα τον ταπεινωτικά χρησιμοθηρικό, στην ανεπάρκειά του, χαρακτήρα της μόρφωσης που παρέχεται σ’ όλα τα επίπεδα της ελληνικής παιδείας. δεύτερον, την απουσία μιας λειτουργικής παρουσίας του γραπτού λόγου στην ελληνική παράδοση, που αναπληρωνόταν ασφαλώς σε σημαντικό βαθμό από ισχυρότατα στοιχεία ζωντανής και προφορικής κουλτούρας όσο η κοινωνία μας ήταν βασικά αγροτική… Τρίτον, την επικράτηση, για λόγους οικονομικο-κοινωνικούς μικροαστικών αντιλήψεων και προτύπων ζωής σ’ όλη την κλίμακα, γεγονός που σημαίνει προσαρμογή «προς τα κάτω» και μια «πρακτικιστική» και χυδαία ωφελιμιστική τοποθέτηση απέναντι σ’ όλες τις εκφράσεις της ζωής. Τέταρτον, την υποβαθμιστική από πνευματική άποψη λειτουργία των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας και της μεγαλύτερης μερίδας του Τύπου. Και πέμπτον, τη συνθηματολογική και «κλισαρισμένη» αντιμετώπιση όλων των προβλημάτων από τις ηγεσίες όλων των κατηγοριών: πνευματικές, πολιτικές, επαγγελματικές.
Τι σημαίνουν πρακτικά αυτές οι διαπιστώσεις. Σημαίνουν ότι η ελληνική κοινωνική πραγματικότητα όχι μόνο δεν «παράγει», αλλά και απομονώνει και εξουθενώνει τον τύπο εκείνο του σκεπτόμενου ανθρώπου που έχει μια σχέση «πρόκλησης και ανταπόκρισης» με το βιβλίο ποιότητας…
Ποια θα μπορούσε να είναι η θεραπεία;
Σαφώς, μεγαλύτερη εκλεκτικότητα και συστηματικότητα στη δραστηριότητα των εκδοτικών οίκων, η οποία, όμως, δεν θα οδηγήσει σε αξιόλογους καρπούς αν τα προοδευτικά πολιτικά κόμματα δεν αφήσουν ελεύθερο τον διάλογο και τη σκέψη, ώστε να υπάρξει αδέσμευτος προβληματισμός, που μόνο το βιβλίο και το περιοδικό επιπέδου… μπορεί να ικανοποιήσουν.
Η πανεπιστημιακή διδασκαλία εξάλλου, ακόμη και στις Κοινωνικές Επιστήμες, είναι κατά κανόνα ακαδημαϊκή και δεν δίνει παρά ελάχιστα ερεθίσματα, γεγονός το οποίο δεν μπορεί να αγνοηθεί στην εκτίμηση της κατάστασης.
Σε κάθε περίπτωση, η προσωπική μας εκτίμηση -θέλουμε να πιστεύουμε ρεαλιστικά και όχι έκφραση απαισιοδοξίας- είναι ότι η κρίση του πολιτικού βιβλίου θα βαθύνει ακόμα περισσότερο και θα είναι μακρόχρονη. Ακριβώς γι’ αυτό πιστεύουμε ότι οι σοβαροί εκδοτικοί οίκοι θα πρέπει να «περάσουν» τον κοινωνικό προβληματισμό και μέσα από την έκδοση του λογοτεχνικού εκείνου βιβλίου ποιότητας που βάζει κοινωνικοπολιτικά ερωτήματα…».
Βέβαια, δεν ξεχνάμε το φαινόμενο της εποχής μας, με το ψηφιακό σύστημα στις μέρες μας, που ροκανίζει και κατατρώει τον περισσότερο πολύτιμο χρόνο, καταχρηστικά θα λέγαμε, όταν βλέπουμε τον έναν στους δύο Έλληνες να κρατάει ένα κινητό τηλέφωνο στα χέρια του, εν παντί τόπο και χρόνο και ν’ αποφεύγει ακόμη και τον διάλογο και την όποια συνομιλία με τον διπλανό του.
Είναι γεγονός πως ο Έλληνας αποφεύγει το διάβασμα του βιβλίου. Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, στην Ελλάδα το αναγνωστικό κοινό είναι αρκετά περιορισμένο και μάλιστα, ο αριθμός των Ελλήνων που διαβάζει βιβλία μειώνεται όλο και περισσότερο. Σε σύγκριση δε με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες η Ελλάδα στον συγκεκριμένο τομέα κατέχει μία από τις τελευταίες θέσεις.
Η κατάσταση στις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι εντελώς διαφορετική. Στην Αγγλία ένας στους τέσσερις (1:4) ενδιαφέρεται να ενημερωθεί, να πληροφορηθεί τις ειδήσεις και αγοράζει εφημερίδα, στην Ιρλανδία ένας στους πέντε (1:5), ενώ στη Γερμανία ένας στους τρεις (1:3). Στην Ελλάδα μόνο ένας στους έντεκα (1:11) παρουσιάζει ενδιαφέρον για ενημέρωση και πληροφόρηση. Αν αναλογιστούμε και το γεγονός ότι το διάβασμα μιας εφημερίδας απαιτεί από τον αναγνώστη λιγότερο χρόνο αλλά και λιγότερη προσπάθεια, θα διαπιστώσουμε πως τα πράγματα στη χώρα μας όσον αφορά το διάβασμα του βιβλίου είναι ανησυχητικά.
Παρόλη αυτήν την πικρή αλήθεια, που ομολογουμένως δεν αμφισβητείται, όλοι μας θέλουμε να έχουμε άποψη, για κάθε τι αντικειμενική, επί παντός επιστητού, και καλά κάνουμε, Έλληνες…