Καλή Χρονιά

Από τον Ζιώγα Απόστολο,
βιολόγο

Καθώς πλησιάζει το νέο έτος, τείνεις να σκέφτεσαι πολύ για το πώς εξελίχθηκαν οι τελευταίες 365 ημέρες. Έμεινες σε φόρμα όπως το είχες σχεδιάσει; Βρήκες κάποιον να αγαπήσεις ή κατάφερες να εκτιμήσεις σωστά αυτούς που έχεις; Αν και οι γιορτές είναι μια περίοδος χαράς και ευγνωμοσύνης, γεμίζεις τις τελευταίες μέρες του χρόνου με απολογιστική σκέψη, με το πρόσωπό σου στον ορίζοντα, αναζητώντας τρόπους να κάνεις την επόμενη χρονιά ακόμα καλύτερη. Με το να λες Καλή Χρονιά στον εαυτό σου, σημαίνει να ξεκινάς τη χρονιά ως εντελώς νέο άτομο. Είναι, όμως, εφικτό; Αν ξεκινούσες τη χρονιά εντελώς ανεπηρέαστος από το παρελθόν σου, ποιος θα ήσουν; Και τι στο καλό θα σε κατείχε για να πετάξεις όλες τις αναμνήσεις στα σκουπίδια;

Φαίνεται ότι θέλεις να ξεκινήσεις ξανά τη χρονιά μόνο όταν αισθάνεσαι ότι η τελευταία ήταν λιγότερο από ικανοποιητική. Αλλά αυτή είναι ακριβώς η στιγμή που πρέπει να σκάψεις! Πότε στη ζωή σου έχεις παρατηρήσει ότι δυνάμωσες; Δεν είναι όταν τα πράγματα κυλούν ομαλά, μήπως είναι στις δύσκολες στιγμές που διευρύνεις τη δύναμη και το θάρρος σου; Με τα χρόνια, έχεις συντρίψει την αμφιβολία όσον αφορά τον εαυτό σου, έχεις βιώσει την αδικία, έχασες αγαπημένα σου πρόσωπα, επέζησες από ραγίσματα. Σίγουρα, έκανες πολλά λάθη, μα οι νίκες και τα λάθη είναι που σε έφεραν εδώ που είσαι σήμερα, και γι’ αυτό είσαι ευγνώμων. Η απόκτηση χαρακτήρα και ανθεκτικότητας είναι, λοιπόν, κάτι που πρέπει να γιορτάζεις στην αρχή του νέου έτους. Άλλωστε, η ζωή είναι σαν καμβάς και κάθε μέρα είναι μια νέα πινελιά, θα ήταν σχεδόν αδύνατο να φτιάξεις ένα αριστούργημα αν ξεκινούσες συνέχεια από την αρχή. Καθώς, λοιπόν, ξεκινά η νέα χρονιά, καλό είναι να μην απορρίπτεις αυτό που μπορεί να μοιάζει με χάος σε καμβά, διότι ήδη επιτελείς πραγματική και διαρκή πρόοδο, αργά και με σκληρότητα, αρνούμενος να εγκαταλείψεις τον εαυτό σου. Θέλεις να κοιτάζεσαι στον καθρέφτη όντας αποφασισμένος να φτιάξεις κάτι όμορφο από αυτό που βλέπεις, ανεξάρτητα από την κατάσταση στην οποία βρίσκεσαι.
Και να, τελικά, η μεγάλη βραδιά της αλλαγής του χρόνου φθάνει: ένα δευτερόλεπτο μετά τα μεσάνυχτα της 1ης Ιανουαρίου, η ημέρα θα αλλάξει, συνήθως μια μετάβαση χωρίς ιδιαίτερη σημασία.
Αλλά κατά κάποιον τρόπο αυτή η αλλαγή, η οποία θα τερματίσει έναν χρόνο και θα ξεκινήσει τον επόμενο, είναι διαφορετική: τούτη η αλλαγή, σε παρακινούσε πάντα τόσο να γιορτάσεις όσο και να βγεις έξω από την καθημερινότητα για να σκεφτείς, να κοιτάξεις πίσω, να αξιολογήσεις όσα έκανες και να αποφασίσεις να κάνεις άλλα καλύτερα. Εκτός ίσως από τα γενέθλιά σου, καμία άλλη στιγμή στη χρονιά δεν σου τραβάει τόσο την προσοχή.
Έτσι, η έναρξη της νέας χρονιάς φέρει ιδιαίτερο συμβολισμό, ο εορτασμός της οποίας είναι διαδεδομένος σε όλο τον κόσμο, οπότε αυτή η πανταχού παρούσα γιορτή πρέπει να συνδέεται με κάτι εγγενές στο ανθρώπινο ζώο, κάτι βαθιά σημαντικό, δεδομένης όλης της ενέργειας και των πόρων που επενδύεις όχι μόνο στον εορτασμό, αλλά και στις προσπάθειές σου να πετύχεις μια νέα σειρά αποφάσεων, ακόμη κι αν αποτυγχάνεις να τις τηρήσεις. Μπορεί ο συμβολισμός που αποδίδεις σε αυτή τη στιγμή να έχει τις ρίζες του σε ένα από τα πιο ισχυρά κίνητρα: το κίνητρο για επιβίωση. Το κομμάτι της γιορτής είναι προφανές. Όπως τα γενέθλιά σου, η Πρωτοχρονιά σού δίνει την ευκαιρία να γιορτάσεις έχοντας περάσει άλλες 365 ημέρες, τη μονάδα χρόνου με την οποία διατηρείς τη χρονολογική βαθμολογία της ζωής σου. Φτου! Άλλος ένας χρόνος πέρασε, και είσαι ακόμη εδώ! Ώρα να σηκώσεις το ποτήρι σου και να χαρείς για την επιβίωσή σου. Αλλά οι ευχές που ξεπροβάλλουν στην Πρωτοχρονιά είναι παραδείγματα της καθολικής ανθρώπινης επιθυμίας να έχει κάποιον έλεγχο σε αυτό που βρίσκεται μπροστά, μιας και το μέλλον είναι ανησυχητικά άγνωστο. Το να μη γνωρίζεις τι θα ακολουθήσει, σημαίνει ότι δεν ξέρεις τι πρέπει να ξέρεις για να κρατήσεις τον εαυτό σου ασφαλή. Για να αντιμετωπίσεις αυτή την ανησυχητική αδυναμία, κάνεις πράγματα για να πάρεις τον έλεγχο: π.χ. αποφασίζεις να κάνεις δίαιτα και άσκηση, να κόψεις το κάπνισμα και να αρχίσεις να κάνεις οικονομία. Δεν έχει καν σημασία αν θα διατηρήσεις την αποφασιστικότητά σου τηρώντας αυτές τις υποσχέσεις. Η δέσμευση μαζί τους, τουλάχιστον για μια στιγμή, σου δίνει την αίσθηση ότι ασκείς περισσότερο έλεγχο στις αβέβαιες μέρες που έρχονται.
Ωστόσο, ισχύει αυτό που τραγούδησαν οι U2: «Τίποτα δεν αλλάζει την ημέρα της Πρωτοχρονιάς». Έρευνες δείχνουν ότι το 75% των ανθρώπων αποτυγχάνει να επιτύχει τους στόχους των αποφάσεών του! Είναι, πάντως, ενδιαφέρον το ότι οι αποφάσεις για την Πρωτοχρονιά περιλαμβάνουν συνήθως πράγματα όπως η καλύτερη μεταχείριση των ανθρώπων, η απόκτηση νέων φίλων, η εξόφληση των χρεών. Έτσι ήταν σε όλη την ιστορία. Οι Βαβυλώνιοι επέστρεφαν δανεικά αντικείμενα. Οι Εβραίοι αναζητούν και προσφέρουν συγχώρεση. Οι Σκωτσέζοι επισκέπτονται τους γείτονες για να τους ευχηθούν. Πώς συνδέεται όλη αυτή η κοινωνικότητα με την επιβίωση; Απλό: Είμαστε κοινωνικά ζώα. Έχουμε εξελιχθεί ώστε να εξαρτιόμαστε από άλλους, κυριολεκτικά, για την υγεία και την ασφάλειά μας. Το να φέρεσαι καλά στους ανθρώπους είναι ένας καλός τρόπος για να σου φέρονται καλά. «Κάνε στους άλλους όπως θα ήθελες να κάνουν σε σένα», αποδεικνύεται πως είναι μια εξαιρετική στρατηγική επιβίωσης.
Υπάρχουν εκατοντάδες τελετουργικά καλής τύχης γύρω από τον εορτασμό της Πρωτοχρονιάς, τα οποία λαμβάνουν χώρα στο όνομα της άσκησης ενός μικρού ελέγχου στη μοίρα. Οι Ολλανδοί, για τους οποίους ο κύκλος είναι σύμβολο επιτυχίας, τρώνε ντόνατς. Οι Έλληνες ψήνουν τη Βασιλόπιτα με ένα κέρμα μέσα, χαρίζοντας καλή τύχη την επόμενη χρονιά σε όποιον το βρει. Τα πυροτεχνήματα την παραμονή της Πρωτοχρονιάς ξεκίνησαν στην Κίνα πριν από χιλιετίες ως ένας τρόπος να διώξουν τα κακά πνεύματα. Οι Ιάπωνες διοργανώνουν το πρωτοχρονιάτικο Bonenkai ή τα «πάρτι της χρονιάς» για να αποχαιρετήσουν τα προβλήματα και τις ανησυχίες του περασμένου έτους και να προετοιμαστούν για ένα καλύτερο νέο έτος. Οι διαφωνίες και οι παρεξηγήσεις μεταξύ των ανθρώπων υποτίθεται ότι επιλύονται και οι μνησικακίες παραμερίζονται.
Πράγματι, είναι συναρπαστικό να συνειδητοποιείς ότι οι ειδικοί τρόποι με τους οποίους οι άνθρωποι σημειώνουν αυτό το μοναδικό πέρασμα από τη μια μέρα στην άλλη κατά την αλλαγή έτους, σχετίζονται με εκδηλώσεις της θεμελιώδους ανάγκης του ανθρώπινου ζώου για επιβίωση. Άραγε, πώς μπορείς να καθησυχάσεις τον εαυτό σου για το πιο τρομακτικό πράγμα που επιφυλάσσει το μέλλον, το μόνο σίγουρο πράγμα που βρίσκεται μπροστά, την αναπόδραστη πραγματικότητα ότι κάποια μέρα θα πεθάνεις; Απόλαυσε τη γαλοπούλα, τη Βασιλόπιττα και τα πανετόνε, άναψε πυροτεχνήματα και ύψωσε ένα ποτήρι σαμπάνιας φωνάζοντας:
«Για την επιβίωση!».