Του Δημήτρη Χατζηευθυμίου
…ΚΑΙ ποιος θα μπορούσε να διαφωνήσει με τον Στέλιο Ράμφο; Ειδικά όταν επισημαίνει αυτονόητα πράγματα: ότι δηλαδή το προσωπικό συμφέρον κυριαρχεί έναντι του συλλογικού, ότι το «μερικό» θριαμβεύει του «γενικού».
Θα μπορούσε όμως να είναι διαφορετικά;
Διότι, ποιο είναι εκείνο το στοιχείο που δεν μας επιτρέπει να πράττουμε υπέρ του κοινού αγαθού, αλλά –πρώτα και κύρια- υπέρ του ατομικού;
Ας μου επιτραπούν μερικές σκέψεις:
Βασικό, αν όχι κυρίαρχο, κίνητρο που κινεί τους ανθρώπους είναι το συμφέρον. Το ατομικό συμφέρον. Φυσικό και επόμενο από τη στιγμή που η έννοια του ανταγωνισμού κυριαρχεί σε όλα τα επίπεδα. Μ΄ αυτό μας γαλουχούν, αυτό μας διδάσκουν, αυτό θέλει η κοινωνία.
Βεβαίως ο ανταγωνισμός δεν συναντάται μόνο στο ανθρώπινο είδος. Αλλά σε όλη τη φύση. Τόσο στο ζωικό, όσο και στο φυτικό βασίλειο. Και ο λέοντας και το έλατο, αγωνίζονται και ανταγωνίζονται με άλλα άτομα, είτε του ιδίου, είτε διαφορετικού είδους. Η διαφορά είναι ότι η αέναη αυτή «μάχη» έχει ένα όριο: Ο μεν αγώνας γίνεται για λόγους επιβίωσης, ο δε ανταγωνισμός για λόγους διάδοσης του είδους.
Όταν κορεστεί η πείνα του σαρκοφάγου, τότε παύει και το κυνήγι.
Αντιθέτως στο ανθρώπινο είδος ο «αγώνας» αυτός δεν τελειώνει ποτέ. Διότι δεν αρκεί η επιβίωση. Η έννοια του κορεσμού, είναι σχεδόν άγνωστη. Άλλωστε, ποιο είναι το όριο της επιβίωσης; Πόσα αρκούν για να επιβιώσεις; θα αναρωτηθεί κάποιος. Η απάντηση είναι σχετική. Μόνο όμως για το ανθρώπινο είδος.
* * *
ΠΕΡΑΝ δε της επιβίωσης, υπάρχει το εξίσου –αν όχι περισσότερο -ισχυρό κίνητρο του κέρδους. Το οποίο συχνά παίρνει διαστάσεις μανίας, που αναγορεύεται σε λόγο και νόημα ύπαρξης.
Κι ενώ ζώα και φυτά στερήθηκαν λογικής, συνείδησης και ενοχής, της δυνατότητας δηλαδή να κρίνουν τι είναι σωστό και τι όχι, άρα να θέτουν την έννοια της ηθικής στις αποφάσεις τους, ο άνθρωπος καίτοι εξελίχθηκε ως νοήμων ον, συμπεριφέρεται συχνά πέρα από κάθε ηθική.
Ζητάμε λοιπόν να λειτουργούμε ανταγωνιστικά, με γνώμονα δηλαδή το ατομικό όφελος, αλλά ταυτόχρονα να είμαστε και ηθικοί. Να νοιαζόμαστε δηλαδή και για τους άλλους.
Πολύ φοβάμαι ότι πρόκειται για δύο ασύμβατες έννοιες.
Μα θα πείτε: αν θεσμοθετηθούν κανόνες οι οποίοι θα τηρούνται γιατί να μην είναι ο ανταγωνισμός ηθικός; Έλα όμως που τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Θεωρητικά, όλοι έχουν τη δυνατότητα να κατακτήσουν το φετινό «τσάμπιονς λιγκ», γνωρίζουμε όμως ότι μόνο ένα μικρό κλαμπ ποδοσφαιρικών ομάδων έχουν πράγματι αυτή την «πολυτέλεια». Για πολλούς λόγους που δεν είναι του παρόντος. Οι άλλες ούτε καν ζουν με την ελπίδα αυτή. Απλά δεν το σκέφτονται.
* * *
ΚΑΤΟΠΙΝ τούτων αναρωτιέμαι: πώς είναι δυνατόν να ζητάμε από κάποιον αλλαγή νοοτροπίας, να σκέφτεται δηλαδή το συλλογικό και όχι το μερικό συμφέρον; Είναι σαν να ζητάμε από τον οπαδό μιας ομάδας να νοιάζεται πρωτίστως για την πρόοδο του ποδοσφαίρου, αντί για τη νίκη της ομάδας του. Και κατ΄ επέκταση, από μια συντεχνία να σκέφτεται πρώτα το καλό της κοινωνίας και μετά το δικό της. Το διακηρύττει βεβαίως, αλλά με το εξής σκεπτικό: το συμφέρον του δικού μας κλάδου (ως υποσυνόλου) είναι προς το συμφέρον όλης της κοινωνίας (συνόλου).
Και κάτι ακόμη: Ποιο είναι το «μερικό» και πιο το «γενικό» καλό υπέρ του οποίου πρέπει να νοιαζόμαστε και να δρούμε;
Στην Ελλάδα όπου ένας στους τρεις ζει στο όριο της φτώχειας και 1,5 εκ. είναι χωρίς δουλειά, αποτελούν αυτοί το «μερικό», ενώ μια ελίτ τραπεζιτών και επιχειρηματιών συγκροτούν ή λειτουργούν για το «γενικό» καλό;
Και πόσο γενικό είναι …το γενικό συμφέρον; Τα 20 εκ. τουρίστες που ήρθαν φέτος στη χώρα μας από κάποια άλλη οικονομία «έλειψαν».
Στην Ε.Ε., το «γενικό» (της Ευρώπης δηλαδή) ή το «μερικό» αγαθό (το γερμανικό ή μιας γερμανικής ελίτ), πρεσβεύει ο κ. Σόιμπλε;
Εν κατακλείδι θα αποτολμούσα τη σύγκριση: στη φύση και τη ζωή, το ανθρώπινο είδος σκέφτεται και δρα υπέρ του «γενικού» ή του «μερικού» καλού;
Υ.Γ.: Δεν βρίσκω καλύτερο επιμύθιο, από εκείνο του Καρλ Μαρξ, ο οποίος είπε: Οι φιλόσοφοι μόνο εξηγούν τον κόσμο. Το ζήτημα είναι να αλλάξει…
