Από τον Γεώργιο Κ. Κουκούλη
Στο πλαίσιο του εορτασμού της παγκόσμιας ημέρας της Παθολογικής Ανατομικής, πραγματοποιούνται σήμερα διάφορες εκδηλώσεις για την Παθολογική Ανατομική που είναι μια από τις πιο ιστορικές ειδικότητες της ιατρικής.
Σύμφωνα με επίσημη ανακοίνωση της Ελληνικής Εταιρίας Παθολογικής Ανατομικής υπολογίζεται ότι πάνω από το 70% των διαγνώσεων σε ένα νοσοκομείο γίνονται με την καθοριστική συμβολή των Παθολογοανατόμων, των ιατρών που ασκούν την ειδικότητα της Παθολογικής Ανατομικής. Η ονομασία Παθολογική Ανατομική δεν παραπέμπει άμεσα σε ειδικότητα η οποία ασχολείται με την παροχή υπηρεσιών σε ασθενείς, και προσανατολίζει περισσότερο στον ερευνητικό, ακαδημαϊκό χαρακτήρα που εμφάνισε από τα αρχικά στάδια της ιστορικής της εξέλιξης. Οι πρώτοι «παθολογοανατόμοι» ήταν ανατόμοι που έκαναν νεκροτομές για να βρουν τα αίτια και τους μηχανισμούς αγνώστων νοσημάτων. Περιέγραφαν τις μορφολογικές μεταβολές των διαφόρων οργάνων και προσπαθούσαν να τις συσχετίσουν με τις κλινικές εκδηλώσεις των νοσημάτων. Δεν είχαν στη διάθεσή τους μικροσκόπια και μελετούσαν τις αλλοιώσεις δια γυμνού οφθαλμού (μακροσκοπικά). Ορισμένοι συγγραφείς υποστηρίζουν ότι ο Ηρόφιλος (331–280 π.Χ.) και ο Ερασίστρατος (304–250 π.Χ.), έθεσαν τις πρώτες βάσεις της Παθολογικής Ανατομικής, στην Αλεξάνδρεια. Οι περισσότεροι συγγραφείς θεωρούν τον Antonio Benivieni, από την Φλωρεντία, (1443–1502), ως έναν από τους θεμελιωτές της σύγχρονης Παθολογικής Ανατομικής. Καθοριστική για την εξέλιξη της ειδικότητος υπήρξε η ανακάλυψη των μικροσκοπίων που έδωσε την δυνατότητα ανάλυσης των παθολογικών αλλοιώσεων των ιστών, από τους οποίους αποτελείται το ανθρώπινο σώμα, και επέτρεψε στους παθολογοανατόμους να χαρακτηρίσουν πολλά νοσήματα. Δυστυχώς ο περιορισμένος χώρος δεν επιτρέπει την εκτενή αναφορά σε μεγάλες μορφές της ιατρικής που άσκησαν την Παθολογική Ανατομική όπως ο Rudolf Virchow, (1821–1902), και που συνεισέφεραν σημαντικά στην εξέλιξη και τον εμπλουτισμό της ιατρικής γνώσης με προφανείς έμμεσες επιπτώσεις στην άσκηση όλης της ιατρικής.
Η καθημερινή πρακτική και η μεθοδολογία της Παθολογικής Ανατομικής υπέστησαν σημαντικές και καθοριστικές μεταβολές υπό την επίδραση μεγάλων αλλαγών σε διάφορες χειρουργικές ειδικότητες. Το κύριο αντικείμενο της μελέτης δεν ήταν πλέον οι ιστοί και τα όργανα νεκρών αλλά ό,τι αφαιρείται σε κάθε εγχείρηση, το χειρουργικό παρασκεύασμα, που πρέπει να εξεταστεί λεπτομερώς για να βρεθεί εάν υπάρχει νεόπλασμα και αν έχει αφαιρεθεί πλήρως. Να χαρακτηριστεί ο τύπος του νεοπλάσματος, και αν είναι κακόηθες να εκτιμηθεί ο βαθμός κακοηθείας του νεοπλάσματος, για να σχεδιαστεί η περαιτέρω θεραπεία του ασθενούς. Αυτή η δραστηριότητα απελευθέρωσε την Παθολογική Ανατομική από τα απρόσιτα εργαστήρια των παλαιών πανεπιστημίων και την εγκατέστησε στα εργαστήρια παροχής υπηρεσιών των νοσοκομείων. Έφερε τους ιατρούς παθολογοανατόμους κοντά στους ασθενείς, με αποφάσεις κρίσιμες για την κλινική εξέλιξη και τη θεραπεία τους. Με την πάροδο του χρόνου και με την εξέλιξη ενδοσκοπικών και απεικονιστικών μεθόδων, ιατροί διαφόρων ειδικοτήτων άρχισαν να διενεργούν πολλές βιοψίες και να αποστέλλουν στα Παθολογοανατομικά εργαστήρια μεγάλο αριθμό μικρών ιστικών δειγμάτων θέτοντας κρίσιμα ερωτήματα: Είναι καρκίνος; Τι είδους καρκίνος είναι; Είναι φλεγμονή; Τι είδους φλεγμονή είναι; Σε τι βαθμό έχει καταστρέψει ένα ζωτικό όργανο; . Από τις απαντήσεις που δίνει η παθολογοανατομική εξέταση εξαρτάται η περαιτέρω αντιμετώπιση και η θεραπεία των ασθενών. Όμως ορισμένα δείγματα που λαμβάνονται με τις βιοψίες ενδέχεται να παρουσιάζουν ιδιαίτερες διαγνωστικές δυσκολίες. Η Παθολογική Ανατομική αναγκάστηκε να εμπλουτίσει τις διαγνωστικές μεθόδους που χρησιμοποιούσε παραδοσιακά. Έτσι αναπτύχτηκαν οι ανοσοϊστοχημικές χρώσεις, με χρήση αντισωμάτων που ανιχνεύουν συγκεκριμένα μεγάλα μόρια, κυρίως πρωτεΐνες, στα κύτταρα. Οι ανοσοϊστοχημικές χρώσεις έχουν γίνει απαραίτητες στη διάγνωση και στο χαρακτηρισμό διαφόρων τύπων νεοπλασμάτων, διότι ανάλογα με τον τύπο του νεοπλάσματος επιλέγεται η αντίστοιχη θεραπεία. Σε ορισμένες περιπτώσεις όμως τα ερωτήματα δεν απαντώνται με ανοσοϊστοχημικές χρώσεις. Έτσι εξελίχτηκαν τεχνικές μελέτης των γονιδίων σε ιστούς και η Παθολογική Ανατομική χρησιμοποίησε μεθόδους της μοριακής Βιολογίας, «Μοριακή Παθολογική Ανατομική ή Μοριακή Ιστοπαθολογία». Τώρα πια η Παθολογική Ανατομική έχει τη δυνατότητα να απαντήσει σε ερωτήματα των ογκολόγων που αφορούν ειδικές γονιδιακές βλάβες σε συγκεκριμένες μορφές και περιοχές των νεοπλασμάτων, ώστε να επιλεγούν σωστά οι πλέον κατάλληλες από τις νέες «στοχευμένες» ογκολογικές θεραπείες.
Όπως όλοι γνωρίζουμε η εξέλιξη συχνά έχει και κάποιο τίμημα. Οι νέες μέθοδοι που χρησιμοποιούνται στην Παθολογική Ανατομική έχουν υψηλό κόστος, που προβληματίζει ακόμη και χώρες χωρίς ιδιαίτερα οικονομικά προβλήματα. Όμως σε μία ημέρα γιορτής για την Παθολογική Ανατομική πρέπει να ατενίζουμε το μέλλον της με αισιοδοξία, την οποία άλλωστε επιτρέπει η αφοσίωση των πιστών της διακόνων ανωνύμων και επωνύμων. Στους τελευταίους συγκαταλέγεται ο Giovanni Battista Morgagni, ο οποίος εξέδωσε ένα μνημειώδες σύγγραμμα σχετικά με τις εντοπίσεις και τις αιτίες των νοσημάτων, το 1761 σε ηλικία 79 ετών, θεμελιώνοντας τις μεθοδολογικές βάσεις της ιατρικής έρευνας.
* Ο Γεώργιος Κ. Κουκούλης είναι Καθηγητής Παθολογικής Ανατομικής Ιατρικού τμήματος, Σχολής Επιστημών Υγείας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.
