H ζημία της νέας κρίσης: Το σχέδιο που υιοθετήθηκε κατά τη σύνοδο των G20 στην Ινδία, τον Σεπτέμβριο του 2023, για ένα νέο «Εμπορικό δρόμο της Ανατολής» από Ινδία, ΗΑΕ, Σαουδική Αραβία, Ισραήλ, εύλογα αναστέλλεται λόγω των πρόσφατων γεγονότων. Μέσω του «δρόμου» αυτού το λιμάνι του Πειραιά και της Θεσσαλονίκης θα αναβαθμιστούν. Θα μπορούσε ο «δρόμος» αυτός να θεωρηθεί το αντίπαλο δέος του «Δρόμου του Μεταξιού» αποφέροντας στην Ελλάδα περισσότερα άμεσα οφέλη από ότι ο Κινεζικός εμπορικός δρόμος. Δε θα ηχήσει παράδοξο αν διαπιστωθεί σε μεταγενέστερους χρόνους ότι η επιλογή της Χαμάς για το τρομοκρατικό κτύπημα στον παρόντα χρόνο είχε στόχο και τη μη πραγμάτωση του σχεδίου αυτού. Τίποτα δεν είναι τυχαίο στην ιστορία!
Το κέρδος: Η νέα κρίση Τουρκίας - Ισραήλ, λόγω της θέσης της Τουρκίας για τη Χαμάς ως απελευθερωτικού κινήματος, είναι η χρυσή ευκαιρία για τον αγωγό EastMed και την αρχική του χάραξη (Αν. Μεσόγειος, Κρήτη, Ήπειρος, Ιταλία). Εκτιμούμε ότι η κυβέρνηση του Ισραήλ έχει διαγράψει πλέον από το μυαλό της τον αγωγό που πρότεινε η Τουρκία. Η λύση αυτή ήταν σχετικά φθηνή αλλά ιδιαίτερα πολιτικά επικίνδυνη λόγω της αστάθειας που διακρίνει την τουρκική κυβέρνηση και των γεωπολιτικών της επιλογών.
Από την άλλη η αρχική χάραξη του EastMed προσφέρει έναν αγωγό τον μόνο Ευρωπαϊκό, μεταφέροντας ενέργεια από κράτη που εκ των πραγμάτων δεν πρόκειται να συγκρουστούν με την ΕΕ. Σαφώς είναι μια πιο ακριβή επιλογή σε σχέση με το τουρκικό σχέδιο, αλλά πολιτικά θεωρείται πιο ασφαλής.
-To κόστος κατασκευής του υποθαλάσσιου αγωγού που μεταφέρει ρωσικό φυσικό αέριο από τη Βαλτική θάλασσα στη Γερμανία, του ονομαζόμενου NordStream 2, ανέρχεται σε 11 δις δολάρια.
Το κόστος κατασκευής του TurkishStream, υποθαλάσσιου αγωγού που μεταφέρει ρωσικό φυσικό αέριο από τη Μαύρη θάλασσα μέσω της Ανατολικής Θράκης στην Ευρώπη, ανέρχεται σε 7 δις δολάρια.
Το κόστος κατασκευής του EastMed, υποθαλάσσιου αγωγού, που κατά τον υφιστάμενο αρχικό σχεδιασμό προτείνεται να μεταφέρει φυσικό αέριο στην Ευρώπη, ανέρχεται κατ’ εκτίμηση από 5,2-7 δις δολάρια. Ακόμη και αν η εκτίμηση αυτή δεν είναι ακριβής, το κόστος του δε θα ξεπεράσει κατά πολύ εκείνο των δυο προαναφερθέντων αγωγών.
Σύμφωνα με τα προαναφερθέντα, δεν είναι τόσο ασύμφορο το κόστος κατασκευής του, ενώ μπορεί να καλύψει τουλάχιστον το 10% των αναγκών της ΕΕ σε φυσικό αέριο. Ο απόηχος της Ρωσοουκρανικής κρίσης με επίκεντρο την ενεργειακή αναστάτωση μαζί με την νέα κρίση στη Μέση Ανατολή, ενισχύει τα επιχειρήματα υπέρ του εν λόγω έργου.
Τέλος, τίθεται από πολλούς το ζήτημα της βιωσιμότητας του EastMed. Είναι δύσκολο όμως ένας τέτοιος αγωγός που θα μεταφέρει όλο τον όγκο του φυσικού αερίου της Αιγύπτου, Ισραήλ, Ελλάδας και Κύπρου να θεωρείται ως μη βιώσιμος.
Ως προς την εναλλακτική λύση που προτείνεται με το πέρασμα του εξεταζόμενου αγωγού μέσω Ανατολικής Μεσογείου, Κατεχομένης Καρπασίας στην Κύπρο και Τουρκίας, εδώ σημειώνεται το εξής: Μπορεί να ηχεί ως μια πιο οικονομικά συμφέρουσα λύση, από την άλλη όμως η ενεργειακή εξάρτηση Αιγύπτου, Ισραήλ, Κύπρου όπως και της ΕΕ από μια τρίτη οντότητα ιδιαίτερα ασταθή, εξακολουθεί να υφίσταται, με τη μόνη διαφορά ότι η ΕΕ αλλάζει «αφεντικό». Αντί της Ρωσίας λοιπόν θα έχουμε την Τουρκία ως κλειδοκράτορα της μεταφοράς ενέργειας στην ΕΕ. Η ανωτέρω λύση βέβαια προϋποθέτει την επίλυση του Κυπριακού.
Συχνά υποστηρίζεται ότι η ηλιακή και η αιολική ενέργεια μπορούν να υποκαταστήσουν τον EastMed περιορίζοντας από την άλλη ατυχήματα εις βάρος του περιβάλλοντος. Εδώ γίνονται όμως λάθος συγκρίσεις. Κάθε πηγή παραγωγής-μεταφοράς ενέργειας έχει τα δικά της χαρακτηριστικά. Ο EastMed, πέραν των όσων σχετίζονται με τη μεταφορά ενέργειας, των πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων του, είναι ένα «εργαλείο» στρατηγικής που επηρεάζει τους γεωπολιτικούς συσχετισμούς, μη έχοντας σχέση με τα όσα εξυπηρετούν οι προαναφερθείσες μορφές ενέργειας.
Η πράσινη μετάβαση στην ΕΕ αναμένεται να μειώσει την κατανάλωση φυσικού αέριου ως το 2050 κατά 30%. Ως εκ τούτου, η χρήση του φυσικού αερίου δεν πρόκειται να εκμηδενισθεί. Τα κοιτάσματα στη λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου υπολογίζονται βάσει των στοιχείων της Γεωπολιτικής Υπηρεσίας των ΗΠΑ από 122 τρις ως 277 τρις κυβικά πόδια (περίπου 37,1 ως 84,4 τρις κυβ. μέτρα) αξίας 700 δις δολαρίων περίπου. Σημαντικό μέρος αυτών έχει επιβεβαιωθεί στην ΑΟΖ του Ισραήλ, Κύπρου, Αιγύπτου και ένα μέρος τους βρίσκεται εντός της Ελληνικής ΑΟΖ.
Συμπερασματικά, η εξάρτηση της ΕΕ από το φυσικό αέριο δεν πρόκειται να εκλείψει. Οπότε, η αυτονόμηση της κατά το ποσοστό που της προσδίδει ο αγωγός EastMed θα ήταν σκόπιμο να ενταχθεί στους μακροπροθέσμους στόχους της, παρά τις όποιες αντίθετες απόψεις από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού που σχετικά πρόσφατα ακούστηκαν ανατρέποντας τους αρχικούς σχεδιασμούς του.
* Ο Δημήτρης Μάρδας είναι Καθηγητής Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του ΑΠΘ, π. Αν. Υπ. Οικονομικών και Υφυπ. Εξωτερικών
