Ο Φαρσαλινός Χαλβάς και η ιστορία του

Aπό τον Αχιλλέα Μπακαλέξη

Ο θρυλικός Φαρσαλινός Χαλβάς, που τιμά τα Φάρσαλα και η φήμη του έχει απλωθεί εντός και εκτός Ελλάδας, είναι το σήμα κατατεθέν της πόλης.
Πότε, από ποιους, με τι υλικά και πώς ξεκίνησε η ιστορία του χαλβά στα Φάρσαλα;
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ανθρώπων που χρόνια τώρα συνέδεσαν τη ζωή τους με τον Φαρσαλινό Χαλβά, αυτός έχει τουρκική προέλευση.
Πότε καθιερώθηκε το ανατολίτικο αυτό γλύκισμα στην περιοχή μας, δεν γνωρίζει κανείς. Εφόσον όμως δεχθούμε την τουρκική προέλευσή του, ο χαλβάς έγινε γνωστός στη Θεσσαλία με τη διείσδυση των Τούρκων το 1393.
Από τη διαθήκη του κατακτητή της Θεσσαλίας Τουρχάν Μπέη, το έτος 1446, είναι γνωστό, το Εργαστήρι του Χαλβατζή Χαλίλ στη Λάρισα. Στην ίδια διαθήκη αναφέρονται επίσης οι χαλβατζήδες Ισά, Σιάχης και Χαλίλης. Την ύπαρξη 4 χαλβατζήδων στη Λάρισα το 1446 επεσήμαναν και οι Τουρκολόγοι N. Beldicenu και P. Nasturel σε δημοσίευμά τους.
Στα νεότερα χρόνια και συγκεκριμένα το 1817 αναφέρεται στον χαλβά και τα στραγάλια των Φαρσάλων ο Ιωάννης Οικονόμου ο Λαρισαίος. Εξάλλου, ο Αλ. Φιλαδελφεύς στα 1897 αναφέρει ότι τα Φάρσαλα είναι “γνωστότερα και φημίζονται περισσότερον διά τον γευστικότατον και μελισταγήν χαλβά των, όστις είναι ο ανά πάσην της Ελλάδος κάλλιστος και θαυμαστότατος”. Πώς έγινε και περιορίστηκε η Παρασκευή του χαλβά στα Φάρσαλα, όπου και πήρε μεγάλη φήμη, ώστε να ονομάζεται “Φαρσαλινός Χαλβάς” δεν είναι επίσης γνωστό. Είναι γνωστό όμως ότι στα τέλη του προπερασμένου αιώνα ο καλύτερος τεχνίτης ήταν ο Τούρκος Νουρής.
ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΟΥ ΧΑΛΒΑ
Στην αρχή οι χαλβατζήδες παρασκεύαζαν τριών ειδών χαλβά: τον “Πίριντς”, τον “Κόμματ” και τον “Σαπουνέ”. Ο “Πίριντς παρασκευαζόταν κυρίως με αλεσμένο ρύζι και ζάχαρη, ο “Κόμματ” γινόταν σε κομματάκια σαν λουκούμι και ήταν λευκού χρώματος, σκληρός, αλλά νόστιμος. Για τον εν λόγω χαλβά δεν υπάρχουν στοιχεία για τα υλικά που χρησιμοποιούσαν οι χαλβατζήδες, πουλιόταν όμως μόνο στη διάρκεια του παζαριού των Φαρσάλων, ως το 1960 περίπου. Ο “Σαπουνέ” Χαλβάς με βούτυρο είναι γλύκισμα που δεν αλλοιώνεται και ήταν νόστιμος και καλύτερος από τους άλλους δύο. Υπήρξαν επίσης και δύο άλλες ποικιλίες χαλβά, ο “Σουσάμ” από σουσάμι ή στραγάλια, άμυλο και ζάχαρη και ο “Ασουτέ” που ήταν εύγευστος, αλλά δύσκολα διατηρητέος και παρασκευαζόταν μέχρι το 1920. Επικρατέστερος όλων όμως ήταν ο “Σαπουνέ”, το σήμα κατατεθέν των Φαρσάλων, ενώ τελευταία ο γνωστός χαλβαδοποιός Δημήτρης Αλεξόπουλος παρασκευάζει χαλβά με περιτύλιγμα σοκολάτα και φύλλο κρούστας.
ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΦΑΡΣΑΛΙΝΟΙ ΤΕΧΝΙΤΕΣ
Όπως αναφέρθηκε, ο καλύτερος χαλβατζής ήταν ο Νουρής. Αυτός πήρε συνεταίρους στο μαγαζί του τον Καλταμπάνη και τον Οικονόμου αρχικά και τον Σπανό αργότερα. Το μαγαζί τους βρισκόταν εκεί που είναι σήμερα το κατάστημα Μητρογώγου. Αργότερα ο Καλταμπάνης και ο Οικονόμου άνοιξαν δικό τους κατάστημα. Στον Νουρή εργάστηκαν σαν βοηθοί ο Γουβέλης και ο Κουλιάμπας, οι οποίοι αργότερα έγιναν κορυφαίοι τεχνίτες του χαλβά. Ο Νουρής μετά τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 έφυγε για την Τουρκία και πούλησε το μαγαζί του για 15 δρχ. σε κάποιον Μπουλασίκη.
Στα 1908 ανοίγει δικό του χαλβατζίδικο ο Α. Συρόπουλος και αργότερα τον ακολούθησαν και άλλοι, όπως οι: Δημουλάς, Φέκκας, Δεληδημητρίου, Καπιτσίνας, Καταραχιάς, Π. Αρβανιτοζήσης, Αρχοντής, Μανετζής, Αλεξόπουλος, Σιαμέτης, Παϊπάης, Δημητρίου, Γούναρης κ.ά.
Τους Φαρσαλινούς μαστόρους μιμήθηκαν αργότερα τεχνίτες από διάφορα μέρη της Ελλάδος. Ο Φαρσαλινός Χαλβάς όμως εξακολουθεί να είναι ασυναγώνιστος.
ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΧΑΛΒΑ
Από τους πιο παλιούς χαλβατζήδες της πόλης, ο Τάκης Δεληδημητρίου, που ως γνωστόν, δώρισε όλη την περιουσία του στον Δήμο Φαρσάλων, έλεγε για την τέχνη του χαλβά τα εξής: “Το μυστικό του χαλβά είναι στο ψήσιμο και σε ποια χρονική στιγμή ρίχνονται τα υλικά. Το ψήσιμο για να έχει καλό αποτέλεσμα χρειάζεται τουλάχιστον μία ώρα”.
Πριν γίνει η νέα εθνική οδός Αθηνών – Θεσσαλονίκης στα μέσα της δεκαετίας του 1960, οι ταξιδιώτες που πήγαιναν για τη Βόρεια Ελλάδα ή αντίστοιχα τη Νότια Ελλάδα, περνούσαν από τα Φάρσαλα. Ήταν η χρυσή εποχή για τον Φαρσαλινό Χαλβά και για τα εργαστήρια που εργάζονταν επί 24ώρου βάσεως για την εξυπηρέτηση των ταξιδιωτών. Όταν έγινε η νέα εθνική οδός Αθηνών – Θεσσαλονίκης από το 1966 και μετά άρχισε η μεγάλη κρίση για τον Φαρσαλινό Χαλβά και από τότε τον περίφημο “Σαπουνέ” Χαλβά μιμήθηκαν πολλοί και σ’ άλλες περιοχές της Ελλάδας με αποτέλεσμα μαζί με τη γεύση του να αλλοιώνεται και η φήμη του.
Η Δημοτική Αρχή Φαρσάλων για 16η συνεχή χρονιά σε συνεργασία με τον Σύλλογο Χαλβαδοποιών της πόλης και με τη στήριξη της Περιφέρειας Θεσσαλίας και του Επιμελητηρίου Λάρισας διοργανώνουν τη “16η Γιορτή Χαλβά” που συγκεντρώνει χιλιάδες επισκεπτών, αλλά ακόμη δεν έχουν βρει τη λύση. Κάποιοι δεν θέλουν να κατοχυρωθεί ο Φαρσαλινός Χαλβάς ως τοπικό προϊόν των Φαρσάλων.