Από τον Απόστολο Ποντίκα, δάσκαλο, θεολόγο, φιλόλογο, Πολιτικών Επιστημών
Η τιμή της Παναγίας από τους πιστούς μαρτυρείται από την Καινή Διαθήκη, η οποία μας πληροφορεί ότι την Παναγία ανέκαθεν τιμούσαν και μακάριζαν οι χριστιανοί, όχι, μόνο μετά τον θάνατόν της, αλλά και έτι ζώσα και μάλιστα πριν ακόμη γεννήσει τον Ιησού. Κατά την Καινή Διαθήκην, η ιδία, όταν επισκέφθηκε την Ελισάβετ, της είπεν: «Ιδού γαρ από τού νυν μακαριούσι με πάσαι αι γενεαί». Αυτό δε το «από τού νυν» σημαίνει, βέβαια, «από τώρα», «από ταύτην την στιγμήν». Και πράγματι τη στιγμήν εκείνην ήταν που η Ελισάβετ «επλήσθη Πνεύματος Αγίου και ανεφώνησεν φωνήν μεγάλην και είπεν: Ευλογημένη συ εν γυναιξίν» 20. Αλλά και το «πάσαι αι γενεαί», σημαίνει, βέβαια, ότι όχι μόνον η δική της γενεά ή εκείνη τού Υιού της ή η πρώτη μετά την Ανάσταση τού Ιησού γενεά των χριστιανών, αλλά όλες γενικώς και συνεχώς και αδιακόπως, οι γενεές και μετά τον θάνατόν της, μέχρι σήμερον, αλλά και για πάντα θα τη μακαρίζουν. Η ιδία μάλιστα Μαρία εξηγεί και τον λόγο, για τον οποίον οι άνθρωποι θα την τιμούν και θα τη μακαρίζουν: Διότι, πριν την τιμήσουν οι άνθρωποι, την τίμησε ο ίδιος ο Θεός («ότι εποίησέ μοι μεγαλεία ο Δυνατός»). Αυτή δε η τιμή και τα μεγαλεία, που της επεφύλαξε ο Θεός είναι και η αιτία, για την οποία θα την τιμούν και θα τη μεγαλύνουν οι άνθρωποι («μακαριούσι με πάσαι αι γενεαί, ότι εποίησέ μοι μεγαλεία ο Δυνατός»). Οι τιμές, που απέδιδε η Εκκλησία προς την Παναγία, ακλουθούσαν την προϊούσα συνειδητοποίηση των χριστιανών για το πρόσωπο και τον ρόλο της Θεοτόκου, ως υπουργού στο έργο της σωτηρίας τού ανθρωπίνου γένους. Η θέση, της Μαρίας μέσα στην Εκκλησία, ανέκαθεν ήταν υπεροχική, αλλ’ η συνειδητοποίησή της εκ μέρους των χριστιανών έβαινε παράλληλα με τη θεολογική ανάπτυξη, διασάφηση και διατύπωση, στις οποίες συχνά και αναγκαζόμενη προέβαινε η Εκκλησία, εξαιτίας, δηλαδή και αφορμής των διαφόρων αιρέσεων και μάλιστα προς αντιμετώπισή τους. Έτσι, και προ της Α’ Οικουμενικής Συνόδου της Νικαίας (325 μ.Χ.) τονίσθηκε από τους Πατέρες και εκκλησιαστικούς συγγραφείς ο ρόλος της Παρθένου ως «νέας Εύας»… Ωστόσο, το ερώτημα είναι: Με ποιους τρόπους την τιμούσαν, δηλαδή τι μορφές έπαιρνε στην πρώτη Εκκλησία η τιμή των χριστιανών προς την Παρθένον. Ειδικότερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και το εάν αυτοί καθιέρωσαν και εορτή στην Παναγία. Ενδιαφέρον έχει το να ξέρουμε, εάν αυτή η τυχόν εορτή είναι ανιχνεύσιμη και ψηλαφητή ιστορικά, πότε πρωτοεμφανίσθηκε, με ποια μορφή και ποιο εννοιολογικό περιεχόμενο και, πιο συγκεκριμένα, ποια η τυχόν σύνδεση και σχέση της με τη σημερινή εορτή της «Κοιμήσεως της Θεοτόκου», την οποίαν εορτάζει η Ορθόδοξη Εκκλησία μας στις 15 Αυγούστου. Οι χριστιανοί από νωρίς τιμούσαν την Αειπάρθενο Μαρία με την καθιέρωση εορτής προς τιμήν της. Η πρώιμη αυτή θεομητορική εορτή, στην αρχήν ετελείτο υπό τη σκιά δεσποτικής εορτής και μάλιστα την ιδίαν ημέρα. Η αρχική θεομητορική εορτή φαίνεται ότι προέκυψε από την εορτή της Γεννήσεως τού Ιησού Χριστού. Φαίνεται ότι Παναγία εορτάζονταν την ημέρα των Χριστουγέννων, όπως δείχνει η Ομιλία, που εξεφώνησε ο Άγιος Πρόκλος, τα Χριστούγεννα τού 428 μ.Χ., ως «Εγκώμιον εις την Παναγίαν Θεοτόκον». Η πρωταρχική αυτή θεομητορική εορτή ήταν εορτή που εορταζόταν όχι ειδικά η «Κοίμησις της Θεοτόκου», αλλ’ όλα τα εκ της ζωής της περιστατικά, που αφηγείται η Καινή Διαθήκη. Η πρώιμη αυτή θεομητορική εορτή, που από ένα χρονικόν σημείο και μετά την ανιχνεύουμε ιστορικά, ονομαζόταν: «Μνήμη της Αγίας Μαρίας. Με τη «Μνήμη της Αγίας Μαρίας» γιορταζόταν και ο θάνατός της, δηλαδή και η «Κοίμησις της Θεοτόκου». Η Εκκλησία, με την ονομασία «Μνήμη», την diem natalem των μαρτύρων, δηλαδή τη γενέθλια ημέρα τους, που δεν ήταν άλλη από την ημέρα θανάτου τους, την οποίαν οι χριστιανοί θεωρούσαν και ονόμαζαν έτσι, επειδή πίστευαν ότι η αληθινή ζωή αρχίζει με τον θάνατον, διά του οποίου ο μάρτυρας γεννιόταν στην αληθινή ζωή, τη μετά τον θάνατον. Στη συνέχεια, εμφανίστηκε η ονομασία «Κοίμησις της Θεοτόκου», για τον χαρακτηρισμό της παλαιάς εορτής, της «Μνήμης της Αγίας Μαρίας». Η «Μνήμη» σημαίνει ανάμνηση της «Κοιμήσεως της Θεοτόκου», φαίνεται και από το γεγονός ότι και μετά την επικράτηση του όρου «Κοίμησις της Θεοτόκου» προς δήλωση της εορτής εξακολουθεί να ονομάζεται και «Μνήμη της Θεοτόκου». Εξάλλου, το ιεροσολυμήτικο Κανονάριο εξακολουθεί να ονομάζει τη θεομητορική εορτή της 15ης Αυγούστου, Μνήμη της Θεοτόκου και όχι «Κοίμησιν της Θεοτόκου», ενώ πρόκειται περί αυτής. Τα σημερινά μηναία διατήρησαν και την αρχαία ονομασία «Μνήμη» και τη μεταγενέστερη «Κοίμησις της Θεοτόκου», ενώ κατά τη βυζαντινή περίοδο επικρατέστερη είναι η ονομασία της εορτής της «Κοιμήσεως της Θεοτόκου».
