Αναζητώντας άλλον τόπο

Από τον Ζιώγα Απόστολο, βιολόγο

Ταξιδεύει κανείς για να αλλάξει,
όχι μέρος, αλλά ιδέες
Hippolyte Taine (Γάλλος κριτικός και ιστορικός)

Κάθε φορά που ταξιδεύεις σε έναν νέο τόπο, πιάνεις τον εαυτό σου να φαντασιώνεται να ξεκινά τη ζωή του από εκεί. Κυρίως αυτό το συναίσθημα σε κυριεύει κρυφά, περιπλανώμενος και νιώθοντας τις αναταράξεις του πόθου για τον νέο τόπο στο στήθος σου. Θα μπορούσα να ζήσω εδώ, σκέφτεσαι, τραβώντας φωτογραφίες από ταμπέλες «προς πώληση», ώστε να μπορέσεις να συμβουλευτείς τις λίστες ακινήτων αργότερα.
Όσο κι αν προσπαθείς, δεν φαίνεται να αμφιταλαντεύεσαι την ιδέα της γεωγραφικής θεραπείας, δηλαδή την υπόσχεση ότι το να μετακομίσεις σε ένα νέο μέρος θα αλλάξει τη ζωή σου προς το καλύτερο. Λέγοντας “προς το καλύτερο”, εννοείς κυρίως διαφορετικά. Το να ζεις σε οποιαδήποτε πόλη για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, σε κάνει να εξοικειώνεσαι με τις αδυναμίες της. Μια νέα πόλη φαντάζει σίγουρα δελεαστική και γεμάτη αδοκίμαστες υποσχέσεις. Έτσι καταλήγεις να πιστεύεις ότι ο απλούστερος τρόπος για να κάνεις μια νέα αρχή είναι να μετακομίσεις σε ένα νέο μέρος, όπου μπορεί να βρεις μια πιο απαιτητική δουλειά, να ξεφορτωθείς τα χρέη, να αρχίσεις να βγαίνεις με καλύτερους φίλους και εν γένει να αρχίσουν να αυτοπραγματοποιούνται οι υποσχέσεις του νέου τόπου.
Υπάρχει ένας μικροσκοπικός κόκκος αλήθειας στον μύθο της γεωγραφικής θεραπείας. Η ζωή σε μια νέα πόλη, αναπόφευκτα, θα αλλάξει τη ζωή σoυ: πράγματι, αλλάζουν πολλά από τα αναγνωριστικά χαρακτηριστικά της ζωής σου, για παράδειγμα, από το πώς περνάς τον ελεύθερο χρόνο σου μέχρι το τι τρως, διότι η μετακόμιση καθιστά ευκολότερο το να αλλάξεις κάποιες συνήθειες, όπως το να κόψεις το κάπνισμα, να αρχίσεις γυμναστήριο, κτλ. – ίσως επειδή, ψυχολογικά, η μετακίνηση σε κάνει να νιώθεις ότι ξεκινάς μια προσωπική ολοκλήρωση.
Κι ενώ -σε κάποιον βαθμό- η ευτυχία σου σε μια δεδομένη πόλη αποτελεί προϊόν της αντίληψής σου, υπάρχουν πράγματι μετρήσιμες διαφορές μεταξύ των τόπων όταν πρόκειται για παράγοντες όπως το κόστος ζωής, ο καιρός ή τα δημογραφικά στοιχεία. Εάν πας σε μια νέα πόλη που ανταποκρίνεται καλύτερα στις ανάγκες σου, υπάρχει πιθανότητα να νιώσεις τουλάχιστον οριακά πιο ευτυχισμένος˙ άλλωστε, έχουμε γενικά την τάση να υπερεκτιμούμε το πόσο χαρούμενοι θα είμαστε σε ένα νέο περιβάλλον. Αλλά οι εύκολα παρατηρήσιμες διαφορές μεταξύ των τόπων -όπως, τα καλύτερα προϊόντα ή η εγγύτητα στη θάλασσα- έχουν μεγαλύτερη σημασία από ό,τι νομίζουμε στην πραγματικότητα, με αποτέλεσμα η ευχαρίστηση του ηδονισμού για τον νέο τόπο να σβήνει μετά από λίγο. Η ζωή, για παράδειγμα, σε ηλιόλουστο ζεστό μέρος μπορεί να χαροποιήσει αρχικά έναν κουρασμένο από χειμωνιάτικο τοπίο˙ όμως μετά από καιρό, ο ενθουσιασμός αρχίζει να ξεθωριάζει και ο κουρασμένος μπορεί ακόμη και να πιάσει τον εαυτό του να του λείπει το χιόνι.
Ένα άλλο ζήτημα είναι ότι η μετακίνηση/μετακόμιση συνδέεται με χαμηλότερα επίπεδα συνολικής ευημερίας, υψηλότερα επίπεδα άγχους και λιγότερες θετικές κοινωνικές σχέσεις. Οι συχνές μετακινήσεις προκαλούν ιδιαίτερα επιζήμια επίδραση στους εφήβους, μιας και έχει αποδειχθεί ότι συγκεντρώνουν χαμηλότερες βαθμολογίες και ποσοστά αποφοίτησης, λιγότερους φίλους και υψηλότερη τάση για χρήση ναρκωτικών και αλκοόλ.
Έτσι, ενώ είναι αλήθεια ότι η γεωγραφική θεραπεία φαίνεται να μας προσφέρει μια εύκολη διέξοδο από τα ενοχλητικά προβλήματά μας, ωστόσο μας αφαιρεί από το κοινωνικό μας κεφάλαιο: αυτές οι στενές σχέσεις και οι χαλαροί δεσμοί είναι που μάλλον μας κάνουν ευτυχισμένους. Επομένως, μια μετακόμιση σπάει την εμπιστοσύνη, την αξιοπιστία και την κοινωνική συνοχή που έχουμε συσσωρεύσει όλα αυτά τα χρόνια με τους παλιούς γείτονές μας, μια σχέση που έχει συνδεθεί με σημαντικά οφέλη για την υγεία˙ κάτι που ίσως θα μπορούσε να μας εμποδίσει να απολαύσουμε με μεγαλύτερη φιλικότητα τη νοοτροπία των κατοίκων του νέου τόπου. Με άλλα λόγια, χρειάζεται χρόνος για να αναπτυχθεί μια προσκόλληση στον νέο τόπο, η αίσθηση ότι είσαι συναισθηματικά δεμένος με το μέρος όπου ζεις: υφίστανται τέτοια βραχυκυκλώματα, όποτε ξεριζώνεσαι αναζητώντας μια καλύτερη ζωή. Άρα, η γεωγραφική θεραπεία καταντά να είναι μύθος, τις πιο πολλές φορές.
Σε κάθε περίπτωση, η ελπίδα είναι καλή, μα η δράση είναι καλύτερη: την επόμενη φορά που θα ταξιδέψεις σε έναν δελεαστικό νέο προορισμό, σκέψου τι είναι αυτό που σου αρέσει τόσο πολύ στο μέρος αυτό και διοχέτευσε την περιπλάνησή σου σε προσπάθειες να βρεις τις ίδιες ιδιότητες στον προηγούμενο τόπο σου. Αν τελικά μετακομίσεις, αφοσιώσου στον νέο σου τόπο όσο πιο θερμά μπορείς -ακόμη και η θεραπευτική δύναμη νέων γεύσεων μπορεί να κάνει τόσα πολλά!