Τα ηθικά εφόδια ενός σωστού πολιτικού

ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ

Από τον Αποστόλο Ποντίκα, δάσκαλο, θεολόγο, φιλόλογο, Πολιτικών Επιστημών

O Aριστοτέλης, ο Σταγειρίτης, ο κορυφαίος Έλληνας φιλόσοφος της αρχαιότητας, γεννήθηκε το 384 π.Χ. και πέθανε στις 7 Μαρτίου 322 π.Χ. σύμφωνα με τις συγκλίνουσες απόψεις των ιστορικών.

Το έργο του Αριστοτέλη, τεράστιο σε όγκο και πνευματικό μέγεθος, που σώζεται είναι μικρό μέρος της όλης συγγραφής του, όπως συμπεραίνεται από αναφορές αρχαίων σχολιαστών και ανήκει στα λεγόμενα «ακροαματικά», επειδή το είχε αναπτύξει προφορικά στο πλαίσιο διδασκαλίας του Λυκείου.
Ο Αριστοτέλης κατηγορήθηκε από δύο Αθηναίους, τον Ευρυμέδοντα και τον Θεόφιλο για ασέβεια και αθεΐα.
Στο παρόν σύντομο άρθρο μας, σταχυολογήσαμε ορισμένες ρήσεις του Αριστοτέλη, που έχουν σχέση με την πολιτική θεωρία, δηλαδή, για το «πολιτεύεσθαι» και για τον μονοθεϊσμό. Επειδή την περίοδο αυτή ζούμε οικονομικές και γεωπολιτικές, πολιτικές καταστάσεις, με φόντο τις εκλογές στις 21 Μαΐου, θεωρήσαμε σκόπιμο να αναφερθούμε, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, στα προσόντα του ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ. Το κράτος, όργανο κατοχύρωσης της δικαιοσύνης, είναι ο χώρος, όπου μπορεί να πραγματοποιηθεί η ευδαιμονία του λαού, εφόσον ανταποκρίνεται στην ανθρώπινη φύση με την άσκηση της αρετής. Βέβαια, δεν περιγράφει το ιδεατό κράτος, όπως ο Πλάτων, αλλά εξετάζει το συγκεκριμένο, δηλαδή, τα πραγματικά κράτη και τον χαρακτήρα τους. Κράτος, σημαίνει εξουσία, άσκηση εξουσίας, η οποία μπορεί να ασκείται από έναν άρχοντα, από λίγους άριστους ή και από ολόκληρο το λαό. Κάθε μία από αυτές τις μορφές εξουσίας, όταν χάνει τον ρόλο της ως οργάνου με σταθερό σκοπό τη δικαιοσύνη και το κοινό καλό, όταν γίνεται αυτοσκοπός και υπηρετεί ιδιοτελή συμφέροντα, τότε ξεπέφτει σε παραφθαρμένη μορφή.
Κατά τον Αριστοτέλη το πρώτιστο προτέρημα του πολιτικού είναι το ΗΘΟΣ, που αποτελεί την ειδοποιό διαφορά μεταξύ ενός πολιτικού και ενός - με κινηματογραφικά σημερινά δεδομένα, όπως, μας διδάσκουν οι ελληνικές ταινίες «Μαυρογιαλούρου».
Το ήθος, όμως δεν κοσμεί αρκετούς πολιτικούς, ούτε στην εποχή του Αριστοτέλη, αλλά ούτε και στις μέρες μας. Βέβαια, το ήθος είναι θέμα χαρακτήρα, ανατροφής, παιδείας, αλλά και συνήθειας.
Εκτός από το ήθος απαραίτητο εφόδιο ενός πολιτικού, είναι η φρόνηση, η οποία ως συνδυασμός ορθής σκέψης και πείρας, επιτρέπει στον πολιτικό να διακρίνει το καλό και το κακό. Άλλο εφόδιο είναι η σωφροσύνη που καθιστά την πολιτική πράξη για την επίτευξη του γενικού καλού. Ο πολιτικός, πρέπει να είναι οπωσδήποτε σώφρων και όχι απαραιτήτως σοφός. Επειδή ο πολιτικός αξιολογείται από το τι μπόρεσε να κάνει, θα πρέπει να στοχεύει το εφικτό και να μην παρασύρει το ακροατήριο σε απραγματοποίητες υποσχέσεις. Ο Αριστοτέλης, τονίζει ότι ο πολιτικός πρέπει να πείθει τους πολίτες, να υπακούουν και να σέβονται τους νόμους, τους οποίους πρώτος οφείλει να το κάνει ο ίδιος. Ο σωστός πολιτικός, πρέπει να γνωρίζει την ψυχολογία και τη νοοτροπία του λαού του, τα προβλήματά του και αυτό θα γίνει αν έρχεται σε συχνή επαφή με τους συνανθρώπους του.
Καθήκον του πολιτικού, κατά τον Αριστοτέλη είναι να διδάσκει στους πολίτες ποια είναι τα όρια της ελευθερίας και της ισότητας, μέσα στα οποία πρέπει να κινηθούν, αλλά και τους κινδύνους που διατρέχει το πολίτευμα από την κακή χρήση της ελευθερίας. Ο Αριστοτέλης, απαριθμώντας τα προσόντα του πολιτικού, δεν θα μπορούσε να μην αναφέρει αυτό της ειλικρίνειας και της διατύπωση της αλήθειας, έστω και αν δεν εξυπηρετεί τα μικροσυμφέροντα των πολιτικών και πολιτών.
Στα Πολιτικά του ο Αριστοτέλης τονίζει ότι το συμφέρον του συνόλου έχει προτεραιότητα έναντι του ατομικού. Όλα τα πολιτεύματα, κατά τον Αριστοτέλη είναι καλά, αρκεί να εξυπηρετούν το καλό του λαού, αλλά γίνονται και φαύλα και διεφθαρμένα, όταν αυτά αποβλέπουν στην εξυπηρέτηση μόνο των κυβερνώντων.
Ο Αριστοτέλης, για τον Θεό τονίζει ότι είναι η αιτία και η αρχή των πάντων. Η ευδαιμονία στο ανθρώπινο γένος, είναι δώρο του Θεού. Ο Θεός κατέχει το αγαθό και τώρα και πάντοτε. Ο Αριστοτέλης πίστευε στον μονοθεϊσμό και τις απόψεις του αυτές τις είχε αποτυπώσει στο έργο του «Μεταφυσικά». Ονόμαζε τον Θεό το πρώτο κινούν-ακίνητο. Αλλά, όμως, τον Αριστοτέλη τον κατηγόρησαν οι κύκλοι της Αθήνας ως άθεο και ασεβή. Η Χριστιανική Εκκλησία, τίμησε τον μεγάλο δάσκαλο του Μ. Αλεξάνδρου, με εικόνες, οι οποίες βρίσκονται σε αρκετούς ορθόδοξους και καθολικούς ναούς. Σε ναό του Αγίου Γεωργίου Νεγάδων Ζαγορίου, ο Αριστοτέλης απεικονίζεται ως σοφός Αριστοτέλης, με υστεροβυζαντινή αμφίεση, κρατώντας μια μακρόστενη λωρίδα περγαμηνής. Στον ναό του Προφήτη Ηλία στη Σιάτιστα, υπάρχει επιγραφή «Και εδώ ο σοφός Αριστοτέλης». Η πιο γνωστή απεικόνιση του Αριστοτέλη σε ορθόδοξο ελληνικό ναό είναι η τοιχογραφία του 1560 στη Μονή Φιλανθρωπινών στο νησάκι στη λίμνη Ιωαννίνων.