Το 1812, με φιρμάνι του σουλτάνου Μαχμούτ, έφθασε στη Λάρισα για να αναλάβει το πασαλίκι της ο Βελή πασάς(1773 – 1822). Γεννήθηκε στο Τεπελένι και ήταν ο δεύτερος γιος του Αλή πασά των Ιωαννίνων, από την πρώτη του γυναίκα Εμινέ. Νυμφεύτηκε την κόρη του Ισμαήλ πασά του Βερατίου, από την οποία απέκτησε τρία παιδιά. Το 1807κατόρθωσε να διορισθεί πασάς της Πελοποννήσου και με 12.000 άνδρες πέρασε στον Μοριά. Στα πλαίσια του σχεδίου επικράτησης της οικογένειας του Αλή στον ελλαδικό χώρο, η πολιτική του υπήρξε ιδιαίτερα ευνοϊκή προς τους χριστιανούς. Διατηρούσε πολύ φιλικές σχέσεις μαζί τους και είχε πάρει κοντά του σαν προσωπικό ιατρό τον Ηπειρώτη ποιητή Ιωάννη Βηλαρά. Η παρουσία του στην Πελοπόννησο είχε ιστορικά συνδεθεί με πράξεις αρχαιοκαπηλίας, κυρίως με ξένους περιηγητές, λέγεται μάλιστα ότι για να είναι σε θέση να εκτιμά την αξία των αρχαιολογικών ευρημάτων και ανάλογα να παζαρεύει το ποσοστό του κέρδους του, έφθασε στο σημείο να μελετήσει τον Παυσανία. Το 1810 πήρε μέρος στις μάχες των Τούρκων κατά των Ρώσων στον Δούναβη, όπου είχε σοβαρές αποτυχίες, με αποτέλεσμα το 1812 ο σουλτάνος να τον μεταθέσει στη Θεσσαλία. Τον συνόδευε και πάλι ο Ιωάννης Βηλαράς, ο οποίος παρακολουθούσε στενά την εύθραυστη από τις ακολασίες υγεία του.
Έξη μήνες μετά την εγκατάσταση του Βελή πασά στη Λάρισα, τον Νοέμβριο του 1812, επισκέφθηκε την πόλη ο Άγγλος ιατρός Henry Holland (1788-1873). Κατά τη διαμονή του εδώ ο Holland γνωρίσθηκε και συναναστράφηκε με τρεις συναδέλφους του, οι οποίοι ήταν ιατροί στην αυλή του Βελή πασά της Λάρισας, τον Ιωάννη Βηλαρά, τον Λουκή Βάγια[1] και τον Θερειανό από τη Ζάκυνθο. Από τους τρεις αυτούς Ασκληπιάδες μεγάλη εντύπωση του προξένησε ο Βηλαράς, γι’ αυτό και στο οδοιπορικό του ο συγγραφέας δεν κρύβει τον θαυμασμό για την προσωπικότητα και την πνευματική πληρότητα του Έλληνα ιατρού. Επειδή οι αναφορές του Holland για τον λόγιο Ηπειρώτη επιστήμονα είναι πολλές, άγνωστες και από κάθε άποψη ενδιαφέρουσες, θα σταθούμε στην καταγραφή των εντυπώσεων από τη γνωριμία του αυτή.
Ο Βηλαράς υπήρξε πολύπλευρη προσωπικότητα και θεωρείται μία από τις μεγαλύτερες μορφές των ελληνικών γραμμάτων της προεπαναστατικής περιόδου. Γεννήθηκε το 1771 από γονείς Ηπειρώτες στα Κύθηρα, επειδή ο πατέρας του Στέφανος εργαζόταν εκεί ως ιατρός. Σε ηλικία έξη ετών εγκαταστάθηκε στα Ιωάννινα, για να παρακολουθήσει μαθήματα στις φημισμένες την εποχή εκείνη σχολές της πόλης. Προικισμένος από μικρός στα γράμματα, βρέθηκε το 1789 στην Πάδοβα της Ιταλίας, για να συνεχίσει τις σπουδές του στην περίφημη ιατρική σχολή του πανεπιστημίου της. Το 1800 τελείωσε τις σπουδές του και επέστρεψε στα Ιωάννινα, όπου πρόσφερε τις ιατρικές υπηρεσίες του στην αυλή του Αλή πασά. Αργότερα έγινε ο προσωπικός ιατρός του Βελή πασά, γιου του Αλή πασά, κοντά στον οποίον έμεινε μέχρι το 1817, σε όποια θέση και αν βρισκόταν. Έτσι όταν το 1812 ο Βελή πασάς τοποθετήθηκε από τον σουλτάνο στο πασαλίκι της Λάρισας, ήλθε μαζί του. Το 1817επέστρεψε στα Ιωάννινα και μετά την δολοφονία του Αλή πασά, αναγκάσθηκε να καταφύγει στα Ζαγοροχώρια. Εκεί πήρε ενεργό μέρος στον προεπαναστατικό αγώνα μαζί με άλλους Ηπειρώτες αγωνιστές, αλλά ο θάνατος τον άρπαξε πολύ σύντομα, σε ηλικία 52 ετών. Πέθανε τον Δεκέμβριο του 1823 στο Τσεπέλοβο, αφήνοντας σε άσχημη οικονομική κατάσταση τη σύζυγο και τους 2 γιούς του. Ο τάφος του υπάρχει μέχρι σήμερα στη βόρεια πλευρά της εκκλησίας του αγίου Νικολάου του χωριού.
Από μικρή ηλικία και κάτω από την πατρική εποπτεία, διάβαζε ακατάπαυστα φιλολογία. Αργότερα στην Πάδοβα, παράλληλα με τις ιατρικές του σπουδές, μελετούσε τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς, τη δημοτική ποίηση της πατρίδας του και την ξένη λογοτεχνία. Μετά τις σπουδές του, όταν πλέον ωρίμασε, παρουσίασε ένα πολυδύναμο πνευματικό έργο. Έγραψε κείμενα διδακτικά, επιστολές και γλωσσικά δοκίμια και μετάφρασε Έλληνες κλασικούς στη δημοτική γλώσσα. Περισσότερο όμως εντυπωσίασαν στην εποχή του, αρνητικά ή θετικά άσχετα, οι γλωσσικές και ορθογραφικές ιδέες του. Το 1814 και ενώ βρισκόταν στη Λάρισα, τύπωσε στην Κέρκυρα το μοναδικό, όσο ζούσε, βιβλίο του με τίτλο «Η ρομεηκηγλοσα». Σ’ αυτό ανέλυε τις τολμηρές και πρωτοποριακές ιδέες του για τη δημοτική, τη γλώσσα του λαού, αυτή που μιλούσε στις καθημερινές συναναστροφές ο απλός και αγράμματος ραγιάς. Στη Γραμματική λ.χ. εισήγαγε τη φωνητική ορθογραφία, κατάργησε τα διπλά γράμματα, τους τόνους, τα πνεύματα, τους διφθόγγους και άλλα. Η αλλαγή που συνιστούσε στο βιβλίο του ήταν τόσο ισοπεδωτική, ώστε ακόμη και σήμερα η ανάγνωσή του ενοχλεί και αιφνιδιάζει ακόμα και τους πλέον εξοικειωμένους στην ανάγνωση της δημοτικής γλώσσας.
Επί πλέον ασχολήθηκε σχολαστικά με τη Βοτανική. Θεωρείται και μάλλον δικαιολογημένα, ως ο πρώτος βοτανολόγος του ελληνικού χώρου, επειδή πρώτος αυτός μελέτησε τον συγκεκριμένο κλάδο επιστημονικά.
Εκτός από τις υψηλές επιδόσεις του στην ιατρική επιστήμη, υπήρξε και σπουδαίος φαρμακοποιός. Είναι γνωστό εξ’ άλλου ότι μεταγλώττισε στην ελληνική και μάλιστα στη δημοτική γλώσσα, πολλούς ξένους όρους της φαρμακευτικής. Διέθετε ακόμη βαθιές γνώσεις της φυσικομαθηματικής επιστήμης, είχε σπουδαία επίδοση στις ξένες γλώσσες και μια έμφυτη κριτική διαύγεια σε θέματα ηθικής και φιλοσοφίας. Από τη σύντομη αυτή βιογραφική του εξιστόρηση, μπορεί κανείς να συμπεράνει την πολυμέρεια των ενδιαφερόντων και τον απέραντο πλούτο των γνώσεών του.
Ο Βελή πασάς λέγεται ότι έπασχε από αφροδίσια νοσήματα, επειδή «…η ασέλγειά του εκατοντάκις υπερέβαινε την του πατρός του και εκ τούτου όλον το σώμα του, όν σεσηπωμένον, είχεν πληγάς ανιάτους, ως και εις την γλώσσαν του», όπως αναφέρει κάποιος περιηγητής. Γι’ αυτό ίσως εκτός του Βηλαρά, περιστοιχίζονταν και από μια ομάδα έμπειρων ιατρών, αλλά και δεν έχανε την ευκαιρία να συμβουλεύεται τους ξένους περιηγητές και επισκέπτες, όταν τύχαινε να είναι θεράποντες της ιατρικής επιστήμης, της λόγου χάριν στην περίπτωση του Holland.
Ο Άγγλος ιατρός έφθασε στη Λάρισα στις 20 Νοεμβρίου του 1812 και φιλοξενήθηκε στην επισκοπική κατοικία. Ας αφήσουμε τον Holland να περιγράψει την πρώτη συνάντησή του με τον Βηλαρά. «Δεν είχαμε μείνει αρκετή ώρα στην κατοικία του Αρχιεπίσκοπου, όταν τον επισκέφθηκαν δύο άλλοι ιατροί, και οι δύο Έλληνες, από τους οποίους ο ένας είχε εκπληκτικά αξιοπρεπή μορφή και παρουσία. Ηταν ο Ιωάννης Βηλαράς, ο οποίος καταγόταν από τα Ιωάννινα και ήταν πολύ γνωστός στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία για την ευρυμάθεια και τις λογοτεχνικές του επιδόσεις. Εδώ και αρκετά χρόνια παρέχει τις ιατρικές του υπηρεσίες στον Βελή πασά, αρχικά στον Μοριά και τώρα στη Θεσσαλία. Ο δεύτερος επισκέπτης ήταν ο Λουκής Βάγιας, ένας από τους γιατρούς του Αλή πασά, τον οποίο είχε στείλει ο Βεζίρης πριν από λίγες εβδομάδες, για να δώσει κι αυτός τη γνωμάτευσή του για την περίπτωση του γιου του... Στη συζήτηση μ΄αυτούς τους δύο ιατρούς, αντιληφθήκαμε γρήγορα την ανώτερη και ρωμαλέα κατανόηση του Βηλαρά, του οποίου οι παρατηρήσεις είχαν τη σφραγίδα της βαθιάς και αταλάντευτης σκέψης και των πολλών γνώσεων, οι οποίες γίνονταν ακόμη πιο εντυπωσιακές από κάποιο στωικό και σκληρό χιούμορ. Το χιούμορ αυτό φαίνονταν να πηγάζει από μια έμφυτη ζωτικότητα, η οποία καταπιέζονταν από τις άσχημες καταστάσεις που επικρατούσαν στην πατρίδα του ή και από της απραγματοποίητες φιλοδοξίες του, λόγω των συνθηκών της ζωής του».
(Συνεχίζεται)
-------------------------
[1]. Βάγιας Λουκάς(τέλη 18ου – 1828). Αδελφός του Θανάση Βάγια. Ήταν γιατρός στην αυλή του Αλή Πασά, ο οποίος τον είχε στείλει να σπουδάσει ιατρική στην Ευρώπη με δικά του έξοδα. Παρακολούθησε επί δώδεκα χρόνια μαθήματα στα πανεπιστήμια των Παρισίων, της Βιέννης και της Λειψίας. Παντρεύτηκε την κόρη του λόγιου και σχολάρχη των Ιωαννίνων Αθανασίου Ψαλίδα. Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και προσέφερε τις υπηρεσίες του στο έθνος κοντά στον Αλ. Μαυροκορδάτο. Κατά πληροφορίες ήταν ο γιατρός που θεράπευσε τον λόρδο Βύρωνα μετά τον τραυματισμό του στο Μεσολόγγι το 1824. Όλοι μαρτυρούν ότι ήταν εξαιρετικός επιστήμονας. Πέθανε στο Άργοςτο 1828.
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com
