Σχόλια για τα αδιέξοδα της δενδροκομικής παραγωγής στη Θεσσαλία

* Από τον Γιώργο Νάνο

Δεν είμαι σίγουρος ότι έπρεπε να γράψω αυτό το κείμενο, αλλά κάποια στιγμή πρέπει να ακουστεί μια άλλη λογική (ή το άλλο παράλογο, γιατί σήμερα η επέκταση των καλλιεργειών και ο τρόπος καλλιέργειας είναι παράλογος). Θα χωρίσω αυτό το κείμενο σε τρεις ενότητες.

ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ
Μετά από μεγάλα λόγια για μεγάλες στρεμματικές απολαβές, με τα διαθέσιμα κεφάλαια από τις επιδοτήσεις και την ελπίδα ότι με 50-100 στρέμματα δενδροκομικών καλλιεργειών μπορείς να ζεις πλουσιοπάροχα, πολλοί καλλιεργητές ετήσιων καλλιεργειών ξεκίνησαν την καλλιέργεια δενδροκομικών ειδών. Παράδειγμα είναι η αμυγδαλιά, που φυτεύτηκε σε όλες τις περιοχές της Ανατολικής Θεσσαλίας, προφανώς και σε περιοχές που κινδυνεύει τακτικά από ανοιξιάτικους παγετούς με αποτέλεσμα συχνά-πυκνά τη μηδενική παραγωγή αμύγδαλων. Μια καλή χρονιά πήγε με καλή παραγωγή σε σχεδόν όλες τις αμυγδαλοπαραγωγές περιοχές της Ελλάδας το 2022 και το εμπόριο αμύγδαλων πνίγηκε. Τι κάνουμε τώρα; Περιμένουμε πώς και πώς τους παγετούς και τις ελεημοσύνες της κάθε κυβέρνησης.
Μια άλλη καλλιέργεια που ξέφυγε σε φυτεύσεις είναι και η κερασιά. Ήταν ραγδαία η ανάπτυξη των εκτάσεων και της εντατικοποίησης της καλλιέργειας της κερασιάς σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, συμπεριλαμβανομένης και της Αγιάς τις τελευταίες δεκαετίες. Ραγδαία και η αύξηση της παραγωγής, των ειδικών διαλογητηρίων κερασιών και των εξαγωγών τους.
Αλλά η κερασιά έχει ένα πρόβλημα: Το υψηλό κόστος συγκομιδής. Ό,τι και να κάνεις με νάνα υποκείμενα, διαμορφώσεις δέντρων σε χαμηλά σχήματα, μηχανοποίηση, δυστυχώς το κόστος συγκομιδής είναι μεγάλο λόγω των απαιτήσεων σε εργατικά χέρια. Την περίοδο συγκομιδής των κερασιών οι εργάτες πρέπει να διαχειριστούν και τα ζιζάνια στις ετήσιες καλλιέργειες, να κάνουν το αραίωμα και θερινό κλάδεμα σε κάποια είδη δέντρων και να αρχίσουν να συγκομίζουν κεράσια, ροδάκινα και βερίκοκα. Άρα, ανακαλύψαμε το 2022, ότι δεν έχουμε αρκετά εργατικά χέρια για να συγκομίσουμε τα κεράσια. Και, μάλλον, δεν πρόκειται ποτέ τα κεράσια να έχουν τόσο υψηλή τιμή ώστε να πληρωθούν οι εργάτες σούπερ ημερομίσθια. Και έμειναν τα κεράσια στα δέντρα ασυγκόμιστα.
ΑΠΩΛΕΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑ
Τις τελευταίες δεκαετίες η φυτοπροστασία και οι εισροές εντομοκτόνων και μυκητοκτόνων στους οπωρώνες μετά από ένα μέγιστο χρήσης τους μειώθηκαν σημαντικά λόγω του περιορισμού των διαθέσιμων δραστικών ουσιών. Ο περιορισμός αυτός είναι αποτέλεσμα των αγώνων των καταναλωτών και είναι αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οποιοδήποτε προϊόν (κύρια φρούτα και λαχανικά) παράγεται εντός της Ευρώπης ή παράγεται εκτός της Ευρώπης και εισάγεται σε αυτή, πρέπει να έχει ακολουθήσει κατάλληλο τρόπο καλλιέργειας και να έχει πιστοποιηθεί σχετικά. Οι δραστικές ουσίες που έχουν απαγορευτεί στην Ευρώπη απαγορεύεται να χρησιμοποιηθούν και στις υπόλοιπες χώρες για προϊόντα που πρόκειται να εισαχθούν στην Ευρώπη.
Έτσι φτάσαμε στην άλλη άκρη: Να μην έχουμε αρκετά κλασικά σκευάσματα που χρησιμοποιούσαμε 10-15 χρόνια πριν, αλλά και δεν αλλάξαμε τον τρόπο σκέψης μας. Εναλλακτικοί τρόποι έπρεπε να αναπτυχθούν, αφού δεν είχαμε πια τη χημική φυτοπροστασία. Σε μερικές περιπτώσεις αναπτύχθηκαν, δείτε το κομφούζιο στα μήλα, ροδάκινα, κ.λπ.
Αλλά αυτοί οι εναλλακτικοί τρόποι δεν είναι αυτό που ξέραμε: 100% προστασία του φυτικού κεφαλαίου και των καρπών, ποτέ κανένα τρύπιο από σκουλήκι μήλο! Ξέρετε ένας πιστοποιητικός οργανισμός κύρια μήλων στη Βόρεια Ιταλία γράφει στις οδηγίες του ότι παραγωγός με μηδέν ζημιά στα προϊόντα του θα πληρώνει πρόστιμο! Γιατί; Γιατί χρησιμοποίησε περισσότερα (μάλλον πολύ περισσότερα) για να προστατέψει και το 100% της παραγωγής του. Θυμήθηκα και έναν Αργεντίνο επιστήμονα που μας είπε σε σχετικό συνέδριο για την αχλαδιά, ότι στην Αργεντινή δεν εφαρμόζουν εντομοκτόνα γιατί η τιμή του αχλαδιού είναι τόσο χαμηλή και δεν συμφέρει να ψεκάσουν 3-4 εντομοκτόνα. Έτσι έχαναν το 80% της παραγωγής από καρπόκαψα, αλλά φυσικά δεν είχαν κανέναν άλλο εχθρό, γιατί τα ωφέλιμα εξαφάνιζαν τους πληθυσμούς από άλλα έντομα όπως την ψύλλα. Φυσικά, στην Ελλάδα δεν γίνεται αυτό με τίποτα. Αλλά η βάση της φυτοπροστασίας ήταν τα παλιότερα χρόνια να έχεις ένα 5% απώλεια παραγωγής από εχθρούς και ασθένειες. Για αυτό το υπόλοιπο 5% που παλεύουν οι Έλληνες παραγωγοί για να φτάσουν στο 100% οι εισροές είναι τεράστιες. Αλλά, ας δουν οι οικονομολόγοι και 20% της παραγωγής αν χάσεις με σημαντική μείωση του κόστους καλλιέργειας μήπως είναι πιο συμφέρον από την 100% προστασία. Εντάξει, οι οικονομολόγοι βγάζουν πάντα αρνητικό οικονομικό αποτέλεσμα στην καλλιέργεια των δέντρων: Το κάθε κιλό καρπού κοστίζει περισσότερο από την τιμή πώλησής του.
ΚΟΣΤΟΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ
Και αυτό με φέρνει στο τελευταίο κομμάτι αυτού του κειμένου. Μπορούν να μειώσουν το κόστος καλλιέργειας οι παραγωγοί και οι γεωπόνοι σύμβουλοί τους χωρίς να μειώσουν σημαντικά την ποιότητα και παραγωγή καρπών σε έναν οπωρώνα; Φυσικά μπορούν. Αυτήν τη στιγμή χρησιμοποιούνται πολλές εισροές χωρίς λόγο και χωρίς θετικό οικονομικό αποτέλεσμα.
Ας πάρουμε ως παράδειγμα τους βιοδιεγέρτες στα φιστίκια. Οι βιοδιεγέρτες αναπτύσσονται σε πωλήσεις περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη εισροή και κοστίζουν αρκετά. Δεν λένε ψέματα στις οδηγίες τους: Βοηθούν στη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων στην καλλιέργεια από τις καταπονήσεις (βλέπε λάθος ή μειωμένες εισροές νερού, θρεπτικών, φυτοπροστατευτικών, κλάδεμα, κ.λπ., μαζί με τις καιρικές συνθήκες). Σε δοκιμές που κάναμε σε ώριμες φιστικιές και σε νεαρά δέντρα φιστικιάς σε εμπορικούς φιστικεώνες οι βιοδιεγέρτες που χρησιμοποιήσαμε δεν έκαναν σχεδόν κανένα καλό στην καλλιέργεια και ουσιαστικά αύξησαν σημαντικά το κόστος καλλιέργειας. Και αυτό γιατί ήδη τα συγκεκριμένα δέντρα αρδεύονταν, λιπαίνονταν, κλαδεύονταν, κ.λπ., πολύ προσεγμένα, ίσως και υπερβολικά.
Σε ερευνητικό έργο στη Θεσσαλία με κατάλληλο εξοπλισμό και λογισμικό δώσαμε σε συνεργάτες παραγωγούς πόσο νερό πρέπει να εφαρμόζουν στην καλλιέργειά τους (μηλιά, κερασιά, αχλαδιά, ροδακινιά) όλη την καλλιεργητική περίοδο. Φυσικά, σχεδόν όλοι εφάρμοζαν περισσότερο νερό από αυτό που πρέπει και μερικές φορές δεν το εφάρμοζαν όταν πρέπει (π.χ. νωρίς την άνοιξη). Θα κέρδιζαν χρήματα από τη μειωμένη χρήση ηλεκτρικού ρεύματος; Φυσικά. Θα μειώνονταν το κόστος καλλιέργειας; Φυσικά, γιατί πιο ισορροπημένα δέντρα με όχι υπερβολικές εισροές θα είχαν και λιγότερα προβλήματα φυτοπροστασίας, άρα και μικρότερη ανάγκη ψεκασμών και λοιπών εισροών. Άρα, κάπως έτσι θα μειώνονταν το κόστος καλλιέργειας. Και με ό,τι άλλο ειπώθηκε ανωτέρω.
* Ο Γ. Νάνος είναι καθηγητής Δενδροκομίας
στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας