δεν είχε ακόμη καθιερωθεί στην Ελλάδα η ψήφος των γυναικών, παρά τις πολλές και ποικίλες αντιδράσεις αρκετών μορφωμένων γυναικών, οι οποίες είχαν ξεκινήσει από την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα. Από τότε είχε δημιουργηθεί ένα δραστήριο κίνημα γυναικών, τα μέλη του οποίου αρθρογραφούσαν με φανατισμό στις τοπικές εφημερίδες και διέδιδαν με κάθε τρόπο την εφαρμογή και στη χώρα μας της ισότητας των δύο φύλων, επηρεασμένες από το κίνημα της Καλλιρρόης Παρρέν στην Αθήνα[1]. Είναι γνωστές οι: La Rebelle κατά κόσμον Ελένη Τέτση-Καρακίτη, Αμαλία Χρυσοχόου-Παπασταύρου, Κική Πιπινοπούλου-Δημητριάδη, Μαρία Δεσύπρη-Σβώλου, Μαρία Πίπιζα-Καρακάση και άλλες χειραφετημένες γυναίκες, όλες με επαναστατικές ιδέες και με αγωνιστική διάθεση να διαδώσουν το φεμινιστικό κίνημα.
Στη συνέχεια θα μεταφέρουμε τον παλμό των προεκλογικών προετοιμασιών για τις προεδρικές εκλογές του 1926, βασισμένοι στο φύλλο της τοπικής εφημερίδας «Ελευθερία» της 10ης Απριλίου του ίδιου έτους. Ας κάνουμε πρώτα την παρουσίασή της. Έχει υπότιτλο: «Καθημερινή εφημερίς των Λαρισσαϊκών συμφερόντων». Έτος τέταρτον, αριθ. φύλλου 1224[2], αρχισυντάκτης Ευάγγελος Κ. Τσιρόπουλος, διαχειριστής Θ. Ελαφρόπουλος. Γραφεία: Πλατεία Θέμιδος[3], Βιβλιοχαρτοπωλείον Α. Παναγιωτακόπουλου. Τιμή εκάστου φύλλου δραχμή μία. Είχε μεγάλο σχήμα, (ελαφρώς μικρότερο από το σημερινό), τυπωνόταν με τέσσερις σελίδες και καθιερώθηκε σε μια περίοδο όπου προηγούμενες προσπάθειες άλλων εκδοτών είχαν καταλήξει σε αποτυχία. Σ’ αυτό συνετέλεσε ίσως και η επιμελημένη εμφάνισή της, η οποία οφειλόταν στα σύγχρονα εκτυπωτικά μηχανήματα που διέθετε, στην ικανότητα των δημοσιογράφων και στην οικονομική επιφάνεια του εκδότη Γεωργίου Δημητρακόπουλου.
Στην τρίτη σελίδα του συγκεκριμένου φύλλου υπάρχει ανακοίνωση με ημερομηνία 7 Απριλίου 1926 την οποία υπογράφει ο δήμαρχος Λαρίσης Μιχαήλ Σάπκας, η οποία καθορίζει τις λεπτομέρειες για τη διαδικασία των επικείμενων προεδρικών εκλογών. Το κείμενο της ανακοίνωσης του Δήμου είναι πολύ ενδιαφέρον και μας δίνει μια ιδέα πώς γίνονταν οι εκλογές την περίοδο εκείνη.
Βρισκόμαστε στα 1926, κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Θεόδωρου Πάγκαλου. Τον Μάρτιο αυτού του έτους παραιτήθηκε σε ένδειξη διαμαρτυρίας ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Παύλος Κουντουριώτης επειδή ο Πάγκαλος διέλυσε τη Βουλή και κήρυξε δικτατορία. Ο τελευταίος προκήρυξε αμέσως εκλογές για την ανάδειξη νέου Προέδρου, βάζοντας και ο ίδιος υποψηφιότητα. Αυτές οι εκλογές είχαν κάποιες «δικτατορικές» ιδιομορφίες. Για να αποκλείσει ορισμένους επικίνδυνους αντιπάλους, ο Πάγκαλος έθεσε κάποιους περιορισμούς στην ηλικία των υποψηφίων. Έπρεπε να είναι μεταξύ 45 και 60 ετών, για να αποκλεισθούν οι Κουντουριώτης, Ζαΐμης και Βενιζέλος. Ένα άλλο περίεργο γεγονός ήταν επίσης ότι οι εκλογές θα διεξάγονταν, για ευνόητους λόγους, σε δύο δόσεις. Σε δώδεκα νομούς στις 4 Απριλίου και στους υπόλοιπους είκοσι τρεις στις 11 Απριλίου του 1926. Στον νομό Λαρίσης έγιναν την Κυριακή 11 Απριλίου. Αντίπαλό του ο Πάγκαλος είχε τον Κωνσταντίνο Δεμερτζή[4]. Με αυτή τη στημένη διαδικασία, όπως ήταν επόμενο Πρόεδρος Δημοκρατίας αναδείχθηκε ο Θεόδωρος Πάγκαλος[5].
Το ενδιαφέρον του δημοσιεύματος του Δημάρχου Λαρίσης στην εφημερίδα εστιάζεται, αφ’ ενός στον αριθμό και την επιλογή των χώρων όπου φιλοξενούνταν την περίοδο εκείνη στη Λάρισα τα εκλογικά κέντρα και αφ’ ετέρου στα αναφερόμενα πρόσωπα των εφορευτικών επιτροπών, 40 τον αριθμό, όλα επίλεκτα μέλη της λαρισαϊκής κοινωνίας.
Τα εκλογικά κέντρα ήταν μόλις τέσσερα: η αίθουσα Συνεδριάσεων του Πρωτοδικείου και η αίθουσα συνεδριάσεων του Εφετείου, τα οποία στεγάζονταν στο προπολεμικό κτίριο των Δικαστηρίων, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται το Δικαστικό Μέγαρο. Η εκκλησία του Αγ. Αχιλλίου και η εκκλησία του Αγ. Νικολάου. Είναι ίσως σε λίγους γνωστό ότι οι νάρθηκες των ναών αποτελούσαν μέχρι το 1930 χώρους εκλογικών κέντρων. Ήταν ο πρώτος χρόνος της θητείας του Σάπκα ως Δημάρχου, τα σχολεία τότε στεγάζονταν ακόμα σε ετοιμόρροπα τούρκικα κονάκια και ήταν ακατάλληλα για να φιλοξενήσουν εκλογικά κέντρα, όπως γίνεται σήμερα. Η ενέργεια του Σάπκα να κτίσει μέσα σε λίγα χρόνια οκτώ σύγχρονες σχολικές μονάδες, έδωσε τη δυνατότητα να γίνουν έκτοτε οι αίθουσες των σχολείων εκλογικά κέντρα.
Τα περισσότερα μέλη των εφορευτικών επιτροπών των εκλογικών κέντρων είναι ως επί το πλείστον γνωστά ονόματα επιστημόνων, επαγγελματιών και εμπόρων της αστικής Λάρισας του μεσοπολέμου. Αποτελεί νομίζω ευχάριστο παιχνίδι η προσεκτική ανάγνωση των ονομάτων και η αναζήτηση των σημερινών απογόνων τους (λ.χ. Μίχος Βασίλειος, Μαρκατάς Αθανάσιος, Μπούρας Μιχαήλ, Αστεριάδης Στυλιανός, Αλεξάνδρου Ιωάννης, Ζιαζιάς Ιωάννης και πολλοί άλλοι που θα τους διαβάσετε στο κείμενο). Τα ονόματά τους παρέλασαν από τις «Προσωπογραφίες», τα εβδομαδιαία δημοσιεύματα του φίλου και γείτονα στην Κυριακάτικη «Ελευθερία» Αλέξανδρου Γρηγορίου. Έχω την αίσθηση ότι η εμφάνιση των δημοσιευμάτων αυτών αναπλάθει με τρόπο εύληπτο και επιστημονικό την πρόσφατη ιστορία της Λάρισας από την απελευθέρωση του 1881 μέχρι τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια.
Πιστεύω ότι αξίζει τον κόπο στη συνέχεια να παραθέσουμε ορισμένα αποσπάσματα από τη δημοσίευση του Δημάρχου Σάπκα, όπως τα αντιγράψαμε από την εφημερίδα:
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
Αριθ. 1715 Ο ΔΗΜΑΡΧΟΣ ΛΑΡΙΣΗΣ
Έχοντες υπ’ όψει το από 18 Μαρτίου Ν. Δ. περί ορισμού ημέρας προς ενέργειαν εκλογής Προέδρου Δημοκρατίας ….
ΔΙΑΚΗΡΥΣΣΟΜΕΝ
Καλούμεν τους εις τους εκλογικούς καταλόγους του Δήμου Λαρίσης εγγεγραμμένους εκλογείς ίνα προσέλθωσι προς ψηφοφορίαν δια την ανάδειξιν Προέδρου της Δημοκρατίας. Η ψηφοφορία ενεργηθησομένη την 11 Απριλίου ε. ε. ημέραν Κυριακήν, άρξεται από της ανατολής του ηλίου ώραν 6ην και 8΄ μέχρι της δύσεως αυτού ώραν 6ην και 48΄.
Τόπος ψηφοφορίας ωρίσθη η Λάρισα. Καταστήματα δε προς διεξαγωγήν αυτής τα υπό στοιχεία Α, Β, Γ, Δ και ως τοιαύτα είναι προσδιορισμένα:
Α) του πρώτου εκλογικού τμήματος η αίθουσα των Συνεδριάσεων του ενταύθα Πρωτοδικείου, εν ώ ψηφοφορήσωσι οι εκ της πρωτευούσης εκλογείς, ων τα επώνυμα άρχονται από του αλφαβητικού στοιχείου Α έως Κ συμπεριλαμβανομένου.
Β) του δευτέρου εκλογικού τμήματος η αίθουσα των Συνεδριάσεων του ενταύθα Εφετείου, εν ώ ψηφοφορήσωσι ωσαύτως οι εκ της πρωτευούσης εκλογείς, ων τα επώνυμα άρχονται από του αλφαβητικού στοιχείου Λ μέχρι του Σ συμπεριλαμβανομένου.
Γ) του τρίτου εκλογικού τμήματος ο ενταύθα ιερός ναός του Αγίου Αχιλλείου, εν ώ ψηφοφορήσωσι ωσαύτως οι εκ της πρωτευούσης, ων τα επώνυμα άρχονται από του αλφαβητικού στοιχείου Τ μέχρι του Ω συμπεριλαμβανομένου και πάντες οι εκλογείς των χωρίων του Δήμου Καλυβίων, Κουλούρι και Κιόσκι[6].
Δ) του τετάρτου εκλογικού τμήματος ο ιερός ναός του Αγίου Νικολάου, εν ώ ψηφοφορήσωσιν άπαντες οι πρόσφυγες, ανεξαρτήτως στοιχείου επωνύμου.
Υποψήφιοι Πρόεδροι της Ελληνικής Δημοκρατίας ανεκηρύχθησαν οι Θεόδωρος Πάγκαλος και Κωνσταντίνος Δεμερτζής.
Μέλη των Εφορευτικών Επιτροπών τυγχάνουσι:
—Εν τω πρώτω εκλογικώ τμήματι. Τακτικοί οι κ. κ. Αγοραστός Αθανάσιος, ως πρόεδρος, Μπέκας Ιωάννης, Μελίδης Γρηγόριος, Κυριακίδης Νικόλαος, και Κολοκοτρώνης Ιωάννης. Αναπληρωματικοί οι κ. κ. Μαντζούκας Αντώνιος, Κύρκος Δημήτριος, Κατσουλίδης Απόστολος, Κωνσταντίνου Γεώργιος και Καλατζόπουλος Δημήτριος.
—Εν τω δευτέρω εκλογικώ τμήματι. Τακτικοί οι κ. κ. Μαγειρίας Δημήτριος ως πρόεδρος, Μπάρκας Νικόλαος, Μίχος Βασίλειος, Κατσάρος Αρίσταρχος και Μαρκατάς Αθανάσιος. Αναπληρωματικοί οι κ. κ. Μπούρας Μιχαήλ, Καρακίτης Κωνσταντίνος, Μπέμπος Αριστείδης, Μακρής Κωνσταντίνος και Καραμπίλιας Παναγιώτης.
—Εν τω τρίτω εκλογικώ τμήματι. Τακτικοί οι κ. κ. Αστεριάδης Στυλιανός ως πρόεδρος, Ρίγας Αναστάσιος, Αντωνίου Αντώνιος, Αρχιμανδρίτης Αστέριος και Αγοραστός Γεώργιος. Αναπληρωματικοί οι κ. κ. Αλεξάνδρου Ιωάννης, Ζησιάδης Νικόλαος, Ζιαζιάς Ιωάννης, Ζαρμάνης Κωνσταντίνος και Ζάχος Δημήτριος.
—Εν τω τετάρτω εκλογικώ τμήματι. Τακτικοί οι κ. κ. Ζησιάδης Βασίλειος ως πρόεδρος, Ζαρίμπας Μιλτιάδης, Αρσενίδης Βασίλειος, Αγραφιώτης Αντώνιος και Ηλιόπουλος Κωνσταντίνος. Αναπληρωματικοί οι κ. κ. Καλύβας Ιωάννης, Μπράχος Χρήστος, Γρυπάρης Κωνσταντίνος, Γαλανίδης Δημήτριος και Γενισεβδάς Κωνσταντίνος.
Το παρόν πρόγραμμα δημοσιευθήσεται προσηκόντως εις την πρωτεύουσαν του Δήμου, τους συνοικισμούς και τα συνιστώντα αυτόν χωρία.
Λάρισα τη 7 Απριλίου 1926
Ο Δήμαρχος Λαρίσης
ΜΙΧΑΗΛ ΣΑΠΚΑΣ
[1]. Η Καλλιρρόη Παρρέν (1861–1940), το γένος Σιγανού, ήταν Ελληνίδα δημοσιογράφος, λογία και από τις πρώτες Ελληνίδες φεμινίστριες. Υπήρξε η εκδότρια και διευθύντρια της «Εφημερίδος των Κυριών» ένα αξιόλογο και μαχητικό φύλλο της Αθήνας.
[2]. Ως γνωστόν το πρώτο της φύλλο κυκλοφόρησε στις 19 Οκτωβρίου1922 και η έκδοσή της ήταν καθημερινή. Σημειωτέον ότι την περίοδο εκείνη οι καθημερινές εφημερίδες εκδίδονταν και τη Δευτέρα.
[3]. Τα γραφεία της «Ελευθερίας» βρίσκονταν στον ακάλυπτο χώρο μεταξύ των κτιρίων των οδών Μ. Αλεξάνδρου και Φαρσάλων (Ρούσβελτ), με τις οποίες επικοινωνούσε με ένα στενό πέρασμα. Το πέρασμα επί της οδού Μ. Αλεξάνδρου αντιστοιχούσε στο σημείο όπου σήμερα βρίσκεται η είσοδος του τριώροφου κτιρίου που παλαιότερα στέγαζε το Ξενοδοχείο «Ολύμπιον».
[4]. Ο Κωνσταντίνος Δεμερτζής (1876- 1936) ήταν Έλληνας πανεπιστημιακός, πολιτικός, αρχηγός πολιτικού κόμματος και διετέλεσε πρωθυπουργός της Ελλάδας (1935-1936).
[5]. Ο Πάγκαλος εξελέγη άνετα, λαμβάνοντας 782.589 ψήφους έναντι 56.126 του Δεμερτζή.
[6]. Τα Καλύβια ήταν μικρός οικισμός της Λάρισας στη σημερινή περιοχή της Αγίας Μαρίνας. Το Κιόσκι ήταν επίσης ένας ολιγάνθρωπος οικισμός λίγο πριν από τη Γιάννουλη.
