ταξίδι στη Σικελία. Οι Έλληνες ονομάζουμε τα μέρη εκείνα κάπως γενικευτικά «Μεγάλη Ελλάδα» κι αρεσκόμαστε να λέμε ότι κάποτε ήμασταν κι εμείς ένα έθνος σπουδαίο, τρανό κι αξιοσέβαστο – μην κοιτάς την τωρινή μας παρακμή. Αλλά, για να γίνεις «μεγάλος» στην εποχή σου, και να επεκταθείς, χρειάζονται ρίσκα, χρειάζονται κοινωνίες σκληροτράχηλες κι αναγκεμένες. Αν δεν βρεθείς σε μαύρη απελπισία, αν δεν αγριέψει το μάτι σου από φτώχεια ή πολιτικό κατατρεγμό, δεν μπαίνεις με την οικογένεια σε ένα πλοίο, ένα καρυδότσουφλο που μπάζει από παντού, να περάσεις το σκοτεινό Ιόνιο και να πας απέναντι σε αναζήτηση νέων εδαφών, σε αναζήτηση νέας πατρίδας. Άμα είσαι βολεμένος κάθεσαι στον καναπέ και χαζεύεις τη μια με τους έρωτες του Γεωργούλη, την άλλη με τον ναρκισσισμό του Άδωνι σαν κοκορεύεται πώς «νίκησε» τον πληθωρισμό, και συμβιβάζεσαι με την παρακμή σου.
Βρίσκομαι στην παραλία των Συρακουσών και ζω τον μύθο μου. Αγναντεύω τις ίδιες εκείνες χαμηλές ακτογραμμές που λογικά πρωτοαντίκρισε ο μέγας οικιστής Αρχίας ο Κορίνθιος όταν το 734 π.Χ. αποβιβάστηκε εδώ. Παντού στον κόσμο τα τοπία, θάλασσες κι ακτές, λόφοι, βουνά και πεδιάδες μένουν από αιώνες αναλλοίωτα και μας επιτρέπουν να κατανοούμε την εξέλιξη των αρχαίων πολιτισμών και τις μετακινήσεις τους. Βλέπω τους Κορίνθιους να κατεβαίνουν, ταλαίπωροι, πεινασμένοι, με ρούχα σχισμένα και με ελάχιστα αντικείμενα, να, κάτι παλιοτεντζερέδες μόνο, μέρος υποτίθεται μιας στοιχειώδους οικοσκευής. Το προηγούμενο βράδυ, στην τηλεόραση της RAI έβλεπα κι άλλους κουρελιασμένους... Εξακόσιες ψυχές, μαύρες, αφρικάνικες μέτρησαν οι Ιταλοί λιμενικοί- που τους συνέλαβαν «ανοιχτά της Σικελίας». Τελικά, ούτε και η σκληρή Μελόνι βρήκε λύση. Τι άλλαξε; Καμιά φορά στην ιστορία οι αναλογίες είναι ανατριχιαστικές. Τι φταίνε τα ανθρωπάκια; Τι μέλλον έχουν στο Σουδάν των παραστρατιωτικών, στη Σομαλία των συμμοριών που καθημερινά σφάζουν και σφάζονται ή στο χάος διαλυμένων χωρών όπως η Λιβύη και η Αλγερία; Χίλιες φορές στην Ευρώπη... Αν σωθείς και περάσεις απέναντι θα σε ντύσουν με μαύρο γιλέκο, λευκό πουκάμισο και παπιγιόν και θα σερβίρεις πρωινό στους καλοταϊσμένους τουρίστες των πεντάστερων ξενοδοχείων του Παλέρμο. Χίλιες φορές. Όπως και να ’χει, ένα ξεροκόμματο θα βρεις να φας.
Οι Συρακούσες, ο Ακράγαντας που στην εξέλιξη του χρόνου έγινε «Αγκριτζέντο», η Γέλα (Τζέλα σήμερα), όλες αυτές οι ελληνικές πόλεις που άκμασαν και δημιούργησαν λαμπρούς πολιτισμούς πριν καταλυθούν από τους Καρχηδόνιους, αρχικά και τους Ρωμαίους κατόπιν, θα πρέπει να ήταν αδικημένες πόλεις. Σαν κάθε αποικία οι κάτοικοι, δουλευταράδες, πρακτικοί, προοδευτικοί, παρ’ όλο που πλούτισαν και πρόκοψαν ένιωθαν υποδεέστεροι. Είναι αυτό το καταραμένο σύμπλεγμα κατωτερότητας που πάντα ένιωθαν οι Αμερικάνοι απέναντι στη Μητρόπολή τους την Αγγλία, το ίδιο κόμπλεξ των Γάλλων της Αφρικής που η υψηλή παριζιάνικη αριστοκρατία δεν έπαυε να αποκαλεί χλευαστικά «μαύρα πόδια», είναι το σύνδρομο του Έλληνα θείου από το «Αμέρικα» που μ’ όλα τα ντόλαρς και τον αέρα που είχε σαν γύριζε Ελλάδα, οι εδώ σεναριογράφοι του σινεμά αντιμετώπιζαν πάντα ως το βλαχαδερό που έψαχνε μια ταυτότητα, αλλά και μια ρεβάνς από την παλιά ελληνική κοινωνία που κάποτε τον είχε απορρίψει και τον υποχρέωσε σε μετανάστευση.
Υψηλές φιλοσοφίες είναι όλα αυτά και θεωρίες που καμιά σχέση δεν έχουν με ό,τι αντικρίζεις στη σημερινή Σικελία. Η παραφιλολογία για τον φτωχό Ιταλικό Νότο είναι γνωστή, αλλά τα περίχωρα της Κατάνια ή του Αγκριτζέντο σ’ αφήνουν άναυδο. Σπίτια άθλια, χτισμένα άναρχα, σπίτια που καταρρέουν, δρόμοι και πάρκα πήχτρα στο σκουπίδι που σου θυμίζουν φτωχογειτονιές του Καϊρου παρά πόλεις μιας χώρας που μετέχει στο «G7», το κλειστό εκείνο κλαμπ των επτά πλουσιότερων χωρών του κόσμου.
Τίποτε τυχαίο. Στον Ιταλικό Βορρά, η Δημοκρατία, οι κανόνες, οι θεσμοί δημιούργησαν κανονικό Κράτος, πρόοδο και πολιτισμό. Στον Νότο, ο ιταλικός κοτζαμπασισμός, η περιβόητη «Μαφία», η «Κόζα Νόστρα» των Ιταλών, δημιούργησε παρακράτος. Νόμος είναι τα κουμπούρια που εξασφαλίζουν τα συμφέρονται των μεγάλων «Οικογενειών» σε βάρος του κοινού συμφέροντος. Εγκλήματα, νταβατζηλίκια, προστασία, όλα είναι στην ατζέντα, κανείς δεν μιλά, η πίστη στην «Οικογένεια» και η «Ομερτά» είναι νόμοι ιεροί και απαραβίαστοι και οι καραμπινιέρι καλά «ταϊσμένοι» για να ανοίξουν έναν άσκοπο πόλεμο με το έγκλημα. Το ιταλικό Κράτος τους άφησε στην τύχη τους και θα συνέχιζε έτσι, αν δεν έκαναν το λάθος να δολοφονήσουν τους δύο δικαστές – διώκτες των μαφιόζων, τους Φαλκόνε και Μπορσελίνο τα πορτρέτα των οποίων σήμερα θα δεις παντού στο νησί. Όλοι μιλούν με μεγάλο σεβασμό, τα δύο πρόσωπα είναι επενδυμένα σχεδόν με κύρος οσιομαρτύρων, δύο σύμβολα της θέλησης των ανθρώπων να απαλλαγούν από την παλιά αυτή κατάρα.
Μα η Σικελία εξακολουθεί να αποπνέει πάντα μιαν αστείρευτη μεσογειακή γοητεία και να παραμένει τόπος χρωμάτων κι αρωμάτων. Μέσα στα σοκάκια της Ταορμίνα ο ήλιος παίζει κρυφτό με τους ανθρώπους κι από πάνω σύννεφα λευκά, μπαμπακάτα, κυνηγιούνται σ’ έναν καταγάλανο ουρανό. Στο βάθος η Αίτνα μοιάζει γελαστή κι απόμακρη, μα σαν πλησιάσεις το θεριό και περιδιαβείς τους κρατήρες της, στα 2000 μέτρα, το χιονόνερο σε πυροβολεί κατά ριπάς και οι αναθυμιάσεις σε τυλίγουν.
Στη Σικελία, οι Έλληνες νιώθουμε έντονη την ανάγκη να πάμε προσκυνητές στους προγονικούς ναούς του Ακράγαντα. Οι άποικοι από την Κόρινθο και τη Ρόδο σαν πλούτισαν, τους έφτιαξαν μεγάλους, επιβλητικούς, γιατί, είπαμε, κάθε μετανάστης νιώθει την ανάγκη να «βάλει κάτω» αυτούς τους ξιπασμένους της Μητρόπολης που τον ανάγκασαν να ξενιτευτεί. Ο ναός της Ομονοίας, της Ήρας, του Ηρακλή. Υπέρλαμπροι ναοί χρυσίζουν στον ήλιο και λάμπουν φωτισμένοι το βράδυ. Κι αν ο φανατισμός διαφόρων κατακτητών δεν γκρέμιζε τον ναό του Δία, τώρα θα μιλούσαμε για ένα δεύτερο θαύμα της αρχαιότητας, πρακτικά, για έναν δεύτερο Παρθενώνα.
Οι Έλληνες έφυγαν, οι Καρχηδόνιοι επέπεσαν στο νησί σαν τη σκόνη της Αφρικής που κάθε τόσο το τυλίγει, οι παλιές πόλεις παρήκμασαν, τίποτε πια δεν ξανάγινε το ίδιο. Ρωμαίοι, Βυζαντινοί, Άραβες, Νορμανδοί, ήρθαν κι έμειναν, άλλος πολύ, άλλος λιγότερο, όλοι άφησαν τα ίχνη τους στα ντουβάρια και στα ερείπια. Μα η σισιλιάνικη ψυχή δεν χάθηκε ποτέ. Την βρήκα ένα βράδυ στο Παλέρμο, όταν σταμάτησε να μας πάρει ένας ταξιτζής, ένας πολυλογάς τρελο-σικελός με φάτσα αστεία, έχοντας δίπλα του μια ηλικιωμένη κυρία, πολύ περιποιημένη, με τον κότσο και το μαντήλι της.
«- Ελεύθερος;», του γνέφω; «-Σι, σι ...Περάστε»... «Και η ντόνα; Η κυρία δίπλα σας;» «Αααα, μην ενοχλείστε... Είναι η μάμα μία... Την έχω όλη μέρα στο ταξί μαζί μου. Τι να κάνει στο σπίτι; Δεν σας πειράζει εεε;» Και μετά η μάμα έπιασε κουβέντα στο κινητό με μία θεία, η οποία είχε πάει στον γιατρό, «εεε, δεν σας πειράζει να περάσουμε να πάρουμε και τη θεία; Δύο βήματα πιο κάτω είναι, εεε; Μπραβίσιμοοοο... Ιταλιάνι ε Γκρέκι τι άμο φρατέλι ...». Πήραμε και τη θεία, και πάλι καλά που το πράγμα σταμάτησε εδώ, και δεν προέκυψε και κανένας θείος, και σκεφτόμουνα, αν όλο αυτό το σικελικό ...μπαρόκ προς ...ροκοκό μπορούσε να σταθεί στη ...Γερμανία ας πούμε, όπου οι ταξιτζήδες αμίλητοι και σοβαροί δεν σε βλέπουν καν...
Σικελία... Μία από τις πολλές Ελλάδες που φτιάξαμε σ’ όλο τον κόσμο, μια από τις Ελλάδες που χάσαμε, αλλά για τις οποίες εξακολουθούμε υπερήφανοι ... Είναι οι Ελλάδες αυτές που ακόμη μάς συγκλονίζουν, που μάς σηκώνουν ψηλότερα, που μάς δίνουν αυτή τη σωτήρια αίσθηση ότι η αυτή η πατρίδα, μ’ όλα τα καλά της και μ’ όλα τα κακά της θα είναι πάντα μια ξεχωριστή πατρίδα ... ΑΛΕΞΗΣ ΚΑΛΕΣΗΣ
alexiskalessis@yahoo.gr
