Η ανακοίνωση της επιλογής της Ελευσίνας προκάλεσε κάποια έκπληξη, τη στιγμή που συναγωνίζονταν με μεγέθη όπως η Ρόδος, η Καλαμάτα, η Λάρισα.
Γιατί η Ελευσίνα, η πόλη των Ελευσινίων Μυστηρίων και η γενέτειρα του Αισχύλου, στα νεότερα χρόνια μετατράπηκε σ’ ένα από τα μεγαλύτερα βιομηχανικά κέντρα της Ελλάδας, με έντονα τα σημάδια της εκβιομηχάνισης πάνω στο σώμα της και με μια υπέρμετρη ατμοσφαιρική ρύπανση;
Φαίνεται, όμως, πως η Ελευσίνα κρατούσε καλά φυλαγμένο τον πολιτιστικό της πλούτο και κατάφερε να τον βγάλει στην επιφάνεια και να τον συνδέσει με το όραμα της πόλης με τρόπο αξιόπιστο. Γιατί πίσω από την αρνητική «εικόνα» της πόλης, που είναι περιτριγυρισμένη από εργοστάσια τσιμέντου και διυλιστήρια πετρελαίου, αναδύθηκε η «ταυτότητά» της και η «θέση» της σ’ ένα εθνικό και το κυριότερο σ’ ένα ευρωπαϊκό πλαίσιο.
Το ντοκιμαντέρ του Φίλιππου Κουτσαφτή «Αγέλαστος πέτρα» αποτέλεσε βασικό διαπιστευτήριο στον φάκελο υποψηφιότητας της Ελευσίνας.
Στον φάκελο αυτόν δινόταν πειστική απάντηση για το τι έχει να δώσει η πόλη στο ευρωπαϊκό πολιτιστικό γίγνεσθαι.
Η Ελευσίνα κατάφερε να πείσει πως την πολιτιστική της παράδοση δεν την αντιμετωπίζει ως νεκρό στοιχείο, αλλά συνδιαλέγεται μαζί της στο παρόν κι επιθυμεί να τη μεταβιβάσει ως παρακαταθήκη στις μελλοντικές γενιές. Η είσοδος του Κάτω Κόσμου στο Πλουτώνειο, οι Καρυάτιδες των Προπυλαίων, ο ναός της Δήμητρας και το Μουσείο της αποτελούν τον αρχαιολογικό της πλούτο. Ακόμη και το βιομηχανικό της παρελθόν, με τις καμινάδες των παλιών εργοστασίων, τον νεογοτθικό Πύργο του Κρόνου και το Παλαιό Ελαιουργείο, το μετέτρεψε σ’ ένα ενδιαφέρον σκηνικό και μια πρόταση έρευνας για την ιστορία και τον πολιτισμό της. Η Ελευσίνα κρατούσε ζωντανό το μακρινό της παρελθόν με τα Αισχύλεια, που γιορτάζονται εκεί κάθε χρόνο, κρατούσε ζωντανή την ανάμνηση της Δήμητρας με τη γιορτή της Παναγίας της Μεσοσπορίτισας, στο μεταβυζαντινό εκκλησάκι μέσα στον αρχαιολογικό χώρο. Οι πρόσφυγες, που ήρθαν ξεριζωμένοι μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, αναζητώντας καινούργια εστία, κρατούσαν ζωντανές τις μνήμες του ξεριζωμού. Όλα αυτά καθιστούν την Ελευσίνα εναλλακτικό πολιτιστικό προορισμό πανευρωπαϊκής εμβέλειας.
Η Ελευσίνα κατάφερε να μορφοποιήσει τα στοιχεία του πολιτιστικού της παρελθόντος σ’ ένα σύγχρονο ελκυστικό «πρόσωπο» και να αρθρώσει έναν πειστικό λόγο για τη διαχείρισή του. Αυτό ήταν το κλειδί της ισότιμης συμμετοχής της στις υποψήφιες πόλεις για πολιτιστικές πρωτεύουσες της Ευρώπης.
Τις μνήμες της ιστορίας της η πόλη τις μετέτρεψε σ’ ένα ζωντανό παρόν. Κατάφερε να συνθέσει ένα πρόσωπο, αξιοποιώντας τις ψηφίδες του πολιτιστικού της παρελθόντος. Δεκατέσσερις εθνοτοπικοί σύλλογοι θα παρελάσουν στην τελετή έναρξης, δίνοντας ένα παράδειγμα για το πώς μπορεί μια πόλη να συνθέσει το πολυπολιτισμικό της αμάλγαμα σε μια ενιαία ταυτότητα.
Αυτή είναι η Ελευσίνα, που θέλησε, σε πείσμα όλων αυτών που αλλοίωσαν και τραυμάτισαν το «πρόσωπό» της, να ορθώσει το ανάστημα και να ζητήσει μια άλλη «πορεία» στη ζωή. Η Ελευσίνα φιλοδοξεί να δημιουργήσει μια καλύτερη ποιότητα ζωής και να βελτιώσει την καθημερινότητα των πολιτών της μέσα από ιδέες, έργα και πολιτισμικές δράσεις, που θα εμπλουτίσουν το πολιτιστικό της απόθεμα. Γιατί το ζητούμενο δεν είναι να πάρει μια πόλη τον τίτλο της πολιτιστικής πρωτεύουσας και να πραγματοποιήσει εντυπωσιακές και φαντασμαγορικές εκδηλώσεις, αλλά η συνέχεια και η παρακαταθήκη που θα μείνει στις επόμενες γενιές. Γιατί ο πολιτισμός δεν είναι το άθροισμα καλών πρακτικών που καλλιεργούνται σε κάποια «κέντρα», αλλά η ουσία του που βιώνεται από τον ενεργό πολίτη με τη συμμετοχή του στα πολιτιστικά δρώμενα.
Ας ευχηθούμε κι εμείς η πατρίδα του Αισχύλου να δείξει στην Ευρώπη το ενδιαφέρον πρόσωπό της και να αποδείξει πως η Περσεφόνη μπορεί να ξαναβγεί «στου κόσμου το μπαλκόνι».
* Ο Απ. Σουρλαντζής,είναι φιλόλογος, πρώην αντιδήμαρχος Περιβάλλοντος και αντιπρόεδρος των Φίλων
του Διαχρονικού Μουσείου
