Για κάποιους, η αναπηρία θεωρείται ελάττωμα, απώλεια ή κάτι που πρέπει να θεραπευτεί. Αλλά πολλοί από αυτούς που ζουν με αναπηρία το βλέπουν ως θεμελιώδες μέρος της ταυτότητάς τους. Δεν είναι η τύφλωση, η απώλεια ακοής ή η ανάγκη για αναπηρικό καροτσάκι που κάνει κάποιον ανάπηρο. Μάλλον, είναι η μη διαθεσιμότητα σήμανσης Braille ή περιγραφών εικόνων, η έλλειψη βοηθητικών συσκευών ακρόασης ή βίντεο με λεζάντες, η απουσία ράμπων ή ανελκυστήρων –τα είδη φραγμών που μπορούν να εμποδίσουν τους ανθρώπους να συμμετέχουν σε όλες τις δραστηριότητες της καθημερινής ζωής. Ωστόσο, πολλά άτομα με αναπηρίες αναφέρουν ότι οι συμπεριφορές των άλλων είναι το μεγαλύτερο εμπόδιο που αντιμετωπίζουν στην κοινωνία.
Τα άτομα με αναπηρία, η πιο «διαφορετική» μειονοτική ομάδα του κόσμου μας, μια ομάδα που ο καθένας μας μπορεί να ενταχθεί ανά πάσα στιγμή. Τα άτομα με αναπηρία είναι οι οικογένειές μας, οι φίλοι μας και συχνά και εμείς οι ίδιοι.
Οι επαγγελματίες των μουσείων συνειδητοποιούν τα τελευταία χρόνια ότι οι πλήρως προσβάσιμες εγκαταστάσεις και οι εκθέσεις κάνουν τα μουσεία πιο ασφαλή, πιο άνετα και πιο ουσιαστικά για όλους. Οι ράμπες και οι ανελκυστήρες μειώνουν τα ατυχήματα εξυπηρετούν αναπηρικά καροτσάκια και καρότσια μωρών και προτιμώνται από πολλούς που δεν έχουν αναπηρία. Βίντεο με υπότιτλους ενισχύουν τις δεξιότητες ανάγνωσης, για παιδιά και ξένους επισκέπτες και εκθέματα και ετικέτες που παρουσιάζονται σε ύψος προσβάσιμο σε όσους χρησιμοποιούν αναπηρικά αμαξίδια, εκτιμώνται επίσης από ενήλικες μικρού αναστήματος και παιδιά.
Από την αρχή, προσεγγίσαμε το ζήτημα της πρόσβασης στη Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας, όχι ως χειρονομία καλής θέλησης -ένα προαιρετικό πρόσθετο ή δώρο του μουσείου στο κοινό-, αλλά ως θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα. Το πρόγραμμα «Εξερευνώντας τις αθέατες πλευρές της Συλλογής Γ.Ι. Κατσίγρα «δίνει τη δυνατότητα σε άτομα με οπτική αναπηρία μέσα από τη συμπερίληψη και την πολυαισθητηριακή προσέγγιση να γνωρίσουν σημαντικά έργα της συλλογής. Στην είσοδο του φουαγέ, αναπηρικό αμαξίδιο περιμένει τον επισκέπτη με κινητικά προβλήματα να οδηγηθεί με άνεση στους εκθεσιακούς χώρους. Πρόσφατα δε στον χώρο, κατασκευάστηκε WC που πληροί τις πλέον σύγχρονες προϋποθέσεις για την καλύτερη εξυπηρέτηση των ατόμων με αναπηρίες. Άμεσα, οι χώροι του μουσείου θα ενισχυθούν με ευέλικτα καθίσματα για τους ανθρώπους της 3ης ηλικίας. Στόχος μας, ένα μουσείο ανοιχτό, συμπεριληπτικό, που απευθύνεται σε όλες τις κοινωνικές ομάδες -χωρίς αποκλεισμούς-, καθώς η τέχνη αποτελεί αναγκαιότητα και πηγή ζωής για όλους.
Η συνεργασία με ειδικούς σε θέματα αναπηρίας ενημέρωσε όχι μόνο την πρόσβαση, αλλά και το περιεχόμενο και το μήνυμα: οι διανοητικές και σωματικές διαφορές αποτελούν μέρος της ανθρώπινης ποικιλομορφίας. Τα άτομα με αναπηρία έχουν δικαιώματα –σε σεβασμό και αξιοπρέπεια, καθώς και πρόσβαση στον πολιτισμό. Η ενσωμάτωσή τους δημιουργεί το κοινωνικό περιβάλλον και τις συνθήκες, της μη περιθωριοποίησής τους.
Έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας για να μπορέσουν τα μουσεία να ισχυριστούν ότι προσφέρουν πλήρως προσβάσιμες και χωρίς αποκλεισμούς εμπειρίες για άτομα με ειδικές ανάγκες, αλλά ο δρόμος προς τα εμπρός είναι ξεκάθαρος. Πρέπει να προχωρήσουν πέρα από μια κουλτούρα συμμόρφωσης -στην οποία η πρόσβαση θεωρείται κυρίως από την άποψη της τήρησης ελάχιστων προτύπων όπως απαιτείται από τη νομοθεσία- και να εμπλέκουμε τα άτομα με αναπηρία σε όλα τα στάδια του σχεδιασμού και της δημιουργίας μουσείων.
Η διαφορετικότητα, η προσβασιμότητα και η συμπερίληψη αποτελούν πεδίο δράσης για τα μουσεία και δίνουν φωνή σε κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες, όντας χώροι δημιουργικής ανταλλαγής και ανοικτού διαλόγου.
Από την Αννυ Ψάρρα,
αντιπρόεδρο της Δημοτικής Πινακοθήκης Λάρισας-Μουσείου Γ.Ι. Κατσίγρα
