Αφορμή γι’ αυτό είναι η Γιορτή Ελιάς του Δήμου Τεμπών, που θα γίνει την ερχόμενη Κυριακή 6 Νοεμβρίου στους Γόννους. Σημειώνεται ότι η καλλιέργεια της ελιάς έχει ιδιαίτερη σημασία για τον Δήμο Τεμπών, αφού στην περιοχή του σε 46 χιλ. στρ., αναπτύσσονται περί το 1.34 εκατ. ελαιόδεντρα, παράγοντας 8.85 χιλ. τόνους επιτραπέζιας ελιάς, 8.27 χιλ. ελαιοποιήσιμης ελιάς και 17.2 χιλ. τόνους λαδιού (στοιχεία Δήμου Τεμπών έτους 2014). Πώς όμως η ΚΑ επηρεάζει την ελιά, μια καλλιέργεια με τεράστιο ενδιαφέρον τόσο για τη χώρα όσο και για την περιοχή μας;
Οι μεταβολές του κλίματος που αφορούν την ανάπτυξη των φυτών μέσω της φυσιολογίας τους είναι η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας (κατά 2 βαθμούς Κελσίου από το 1900 μέχρι σήμερα), η αύξηση της θερμοκρασίας του χειμώνα, η αύξηση της συγκέντρωσης διοξειδίου του άνθρακα (από τα 320 στα 450 ppm περίπου μέχρι σήμερα), η μείωση των βροχοπτώσεων και η αύξηση της έντασης της ξηρασίας. Αυτές οι κλιματικές παράμετροι επηρεάζουν την ελιά στα κρίσιμα στάδια που είναι:
* η δημιουργία ανθικών καταβολών (Ιανουάριος-Φεβρουάριος),
* η ανάπτυξη των ταξιανθιών (μέσα Μαρτίου-Απριλίου),
* η άνθηση (μέσα Απριλίου-τέλη Μαΐου) και
* η ανάπτυξη των καρπών (μέσα Μαΐου-μέσα Οκτωβρίου).
Για τη δημιουργία ανθικών καταβολών είναι απαραίτητο κατά τη χειμερινή περίοδο (Ιανουάριο-Φεβρουάριο) η θερμοκρασία να πέφτει κάτω από τους 7 βαθμούς Κελσίου για 200 τουλάχιστον ώρες. Μεγαλύτερες θερμοκρασίες των 10 βαθμών Κελσίου κατά τον χειμώνα έχουν ως αποτέλεσμα τη μείωση της καρποφορίας. Αυτό προκαλείται ήδη με την ΚΑ. Ο αριθμός των ωρών χαμηλής θερμοκρασίας μικρότερης των 10 βαθμών Κελσίου μειώνεται με τελικό αποτέλεσμα τη μείωση της καρποφορίας.
Ευνοϊκές θερμοκρασίες την άνοιξη για την ανθοφορία θεωρούνται οι 15-23 βαθμοί, που όμως λόγω της ΚΑ είναι μεγαλύτερες την περίοδο αυτή, προκαλώντας προβλήματα στην καρπόδεση, καθώς και μείωση της βλάστησης που επηρεάζει αρνητικά με τη σειρά της την καρποφορία της επόμενης χρονιάς (περενιαυτοφορία).
Παράλληλα, η μείωση των βροχοπτώσεων και η εντεινόμενη ξηρασία περιορίζει τη δημιουργία γόνιμων ανθέων, πτώση ανθέων, μείωση της καρπόδεσης και καρπόπτωση. Στο στάδιο της ανάπτυξης των καρπών η ξηρασία προκαλεί καρπόπτωση, μείωση της βλάστησης, πρώιμη ωρίμανση και μείωση της περιεκτικότητας των καρπών σε λάδι. Συνοπτικά η αύξηση της θερμοκρασίας προκαλεί μείωση της παραγωγής τόσο του ελαιοκάρπου όσο και του ελαιολάδου. Μία άλλη σημαντική επίδραση της ΚΑ στην καλλιέργεια της ελιάς, αφορά την ανάπτυξη των εχθρών και ασθενειών της. Ως αντιπροσωπευτικό παράδειγμα αναφέρεται ο δάκος της ελιάς. Η ΚΑ έχει σημαντικές και μερικές φορές αντίθετες επιπτώσεις στη βιολογία του εντόμου αυτού. Η προβλεπόμενη αύξηση της θερμοκρασίας μέχρι το 2050 λόγω της ΚΑ, που υπολογίζεται σε 1.5 - 2.0 βαθμούς, εκτιμάται ότι θα προκαλέσει πρωίμιση κατά 15-20 ημέρες, που σημαίνει αλλαγή στον χρόνο των ψεκασμών, μείωση της δακοπροσβολής κατά 10%, αλλά και αύξηση του πληθυσμού του δάκου λόγω των ήπιων χειμώνων. Αντίθετα η αύξηση των ημερών με θερμοκρασίες μεγαλύτερες των 35 βαθμών Κελσίου και η ξηρασία αναμένεται να μειώσουν τις προσβολές. Επομένως η ΚΑ δημιουργεί μία συγκεχυμένη εικόνα στην πορεία του πιο επικίνδυνου εχθρού της ελιάς και απαιτεί ιδιαίτερη έρευνα για την εξέλιξή του.
ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ
Το ερώτημα μετά από όλα αυτά είναι τι πρέπει να γίνει όχι μόνο για το γενικό πρόβλημα της αντιμετώπισης της ΚΑ, αλλά και της προσαρμογής της φυτικής παραγωγής και εν προκειμένω της ελιάς στα νέα κλιματικά δεδομένα. Σε γενικές γραμμές αναφέρεται ότι από το 2016 έχει διαμορφωθεί η Εθνική Στρατηγική για την Προσαρμογή στην ΚΑ, η οποία -έστω με πολύ βραδείς ρυθμούς- άρχισε να υλοποιείται. Η Περιφέρεια Θεσσαλίας είναι μεταξύ των ελάχιστων Περιφερειών που έχει προχωρήσει στην υλοποίηση αυτής της στρατηγικής διαμορφώνοντας Περιφερειακό Σχέδιο Προσαρμογής στην ΚΑ, με διαδικασίες που βρίσκονται σε εξέλιξη.
Το ερώτημα όμως ειδικότερα για το τι πρέπει να γίνει σε τοπικό επίπεδο για την αξιοποίηση της ελιάς στην προσπάθεια αντιμετώπισης των αλλεπάλληλων κρίσεων (οικονομική, ενεργειακή, υγειονομική) και ανακούφισης των κατοίκων παραμένει. Τα προβλήματα της καλλιέργειας της ελιάς μπορούν να συνοψισθούν στον μικρό κλήρο, το υπερβολικά πλέον αυξημένο κόστος παραγωγής, την έλλειψη βασικών υποδομών (οδικά δίκτυα, αρδευτικά έργα), την παντελή έλλειψη οργάνωσης στη διάθεση και εμπορία των προϊόντων με αποτέλεσμα τη δραματική μείωση του εισοδήματος από την ελιά, που όλα μαζί δημιουργούν την απροθυμία των νέων να ασχοληθούν με την καλλιέργεια της ελιάς. Έτσι μία καλλιέργεια που μπορούσε να αναζωογονήσει την περιοχή έχει καταλήξει σε μια τελείως συμπληρωματική και εν πολλοίς ερασιτεχνική δραστηριότητα, αντί να είναι μια προσοδοφόρα επαγγελματική ασχολία. Οι λύσεις υπάρχουν, εάν υπάρξει πραγματική θέληση από όλα τα επίπεδα και κυρίως της Πολιτείας να στηρίξει μια σχετική προσπάθεια. Η δημιουργία συνενώσεων σε όλα τα επίπεδα -παραγωγή, επεξεργασία, διάθεση των προϊόντων- με την αξιοποίηση των δυνατοτήτων των νέων τεχνολογιών, προσφέρουν τα μέσα αναστροφής της σημερινής, όχι καλής πραγματικότητας. Πιο συγκεκριμένες απαντήσεις αναμένονται να δοθούν στη σχετική εκδήλωση της Γιορτής της Ελιάς την ερχόμενη Κυριακή στους Γόννους.
* Πηγές στοιχείων: ΕΛΣΤΑΤ, Γραφείο Γεωργικής Ανάπτυξης Δήμου Τεμπών, Παρουσιάσεις εκδήλωσης «Ελιά και Κλιματική Αλλαγή», 18/6/22, Άστρος Κυνουρίας
* Ο Χρίστος Τσαντήλας είναι γεωπόνος, δρ Εδαφολογίας, ερευνητής, πρ. διευθυντής Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ
(e-mail: christotsadilas@gmail.com).
