Μικρασιατική Καταστροφή

Από τον Γιώργο Σαϊτάνη, μέλος της ομάδας μελέτης ιστορίας κοινωνικών αγώνων Θεσσαλίας

Το τελευταίο διάστημα γίνονται αρκετές εκδηλώσεις για τα 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή και τις σφαγές που διέπραξε ο τούρκικος εθνικισμός στους ελληνικούς πληθυσμούς, χωρίς καμία από αυτές (πλην ελαχίστων) να αναφέρεται στα αίτια. Η Μικρασιατική Καταστροφή ως ιστορικό φαινόμενο έχει τις ρίζες της στη Μεγάλη Ιδέα και στις προωθητικές βλέψεις της ελλαδικής αστικής τάξης, οι οποίες χρονολογούνται τουλάχιστον από τον πόλεμο του 1897. Σίγουρα οι επιδιώξεις αυτές δεν ήταν η μοναδική αιτία, αλλά μέρος μιας σύνθετης κατάστασης, η οποία δημιουργήθηκε με την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και αφορούσε τις ανεκμετάλλευτες παρθένες πλουτοπαραγωγικές πηγές της και τους ανταγωνισμούς που αναπτύχθηκαν μεταξύ των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων για τη μεταπολεμική λεία. Επίσης, κομβικό ρόλο έπαιξε και η πάλη του τουρκικού λαού ως μέρος του αντιαποικιακού απελευθερωτικού κινήματος.
Την περίοδο της έναρξης του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, το κόμμα των φιλελευθέρων, του οποίου ηγούταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το οποίο εξέφραζε τα συμφέροντα μιας μερίδας της ελλαδικής αστικής τάξης, υποστηρίζει την είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο. Εκείνη την περίοδο ο Ε. Βενιζέλος υποβάλλει συνεχή υπομνήματα προς τους Άγγλους, υποσχόμενος πως το ελληνικό κράτος θα είναι «φρουρός των αγγλικών συμφερόντων» και «ο καλύτερος χωροφύλακας των πετρελαίων της Μοσούλης» (1). Παράλληλα, οι δυνάμεις της Αντάντ από τη μεριά τους υπόσχονται υποστήριξη των ελληνικών δυνάμεων στο βιλαέτι του Αϊδινίου, αποφεύγοντας όμως δεσμεύσεις που είχαν να κάνουν με τη διασφάλιση της ακεραιότητας του ελληνικού κράτους, διασφάλιση την οποία είχε ζητήσει η ελληνική κυβέρνηση (2). Έτσι, ο Ε. Βενιζέλος ταυτόχρονα με τα υπομνήματα που στέλνει στον βασιλιά της Ελλάδας, τα οποία αφορούν τη συμμετοχή της Ελλάδας στον πόλεμο, εισηγείται και την παραχώρηση των επαρχιών Σαρή - Σαμπάν (Νέστος), Καβάλας και Δράμας στη Βουλγαρία, προσβλέποντας σε αντίστοιχα ανταλλάγματα. Μία ενδεχόμενη επέκταση του ελληνικού κράτους προς τη Μικρά Ασία είχε πολλαπλά οικονομικά οφέλη για την ελλαδική αστική τάξη. Αρκεί να αναφέρουμε μόνο πως το βιλαέτι του Αϊδινίου ήταν αρκετά πιο πλούσιο και παραγωγικό από την παλιά Ελλάδα της εποχής πριν το 1912.
Από την άλλη μεριά, πολλοί πολιτικοί και αξιωματούχοι διαφωνούσαν με μία ενδεχόμενη επέκταση στην περιοχή της Μικράς Ασίας. Ο Ιωάννης Μεταξάς, ο οποίος ήταν αναπληρωτής αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού, στις 14/1/1915 δηλώνει πως «είναι δύσκολον να υποδιαιρέση τις την χώραν ταύτην πολιτικώς, χωρίς να περιπέσει εις ανωμαλίας, αίτινες, έχουσαι αντίκτυπον επί του οικονομικού και εθνολογικού πεδίου, θα γεννήσωσι μοιραίως, εν τη εξελίξει του χρόνου, προστριβάς, αίτινες θα ανάγωσιν εις αγώνας προς συνένωσιν πάλιν των χωρών τούτων διά της επικρατήσεως της μίας εξ αυτών» (3). Επίσης, στις 15/1/1915 ο Ιωάννης Μεταξάς σε συνομιλία του με τον πρωθυπουργό Ε. Βενιζέλο υποστηρίζει πως «το Ελληνικόν Κράτος δεν είναι σήμερον προητοιμασμένον διά την διοίκησιν και εκμετάλλευσιν τοιαύτης εκτεταμένης χώρας, ως αποικίας» και πως «η Μ. Ασία έχει μεγάλην πλειονότητα τουρκικού πληθυσμού έναντι πολύ μειονεκτούντος ελληνικού πληθυσμού». Όπως αναφέρει ο ιστορικός Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, ο Ε. Βενιζέλος πήρε την απόφαση για την αποστολή του εκστρατευτικού σώματος στη Σμύρνη δίχως «να συμβουλευτεί τους άμεσους στρατιωτικούς εμπειρογνώμονες» (4), ενώ ο διπλωμάτης Κωνσταντίνος Σακελλαρόπουλος σχετικά με την απόφαση για την αποστολή στρατευμάτων καταλήγει στο συμπέρασμα πως «Υπήρξε απόφασις, η οποία ελήφθη προς εξυπηρέτησιν σκοπών ασχέτων προς την Ελλάδα» (5). Αντίθετη με μία επικείμενη επέκταση στη Μικρά Ασία ήταν και η αμερικανική πλευρά, η οποία τη θεωρούσε επικίνδυνη, γιατί αν αυτή γινόταν, το ελληνικό κράτος θα διεκδικούσε ακόμα περισσότερα εδάφη (6).
Τελικά η εκστρατεία του ελληνικού κράτους στην περιοχή της Μικράς Ασίας -αντίθετα από τις διακηρύξεις της ελληνικής κυβέρνησης- συνετέλεσε στο να δημιουργηθούν εκατόμβες νεκρών και ξεριζωμένων. Προκάλεσε ένα τεράστιο προσφυγικό κύμα, καθώς εκατομμύρια άνθρωποι ξεριζώθηκαν από τον τόπο τους και αναγκάστηκαν να ζήσουν σε μία καινούργια χώρα με τραγικές συνθήκες διαβίωσης, βιώνοντας έντονα τον ρατσισμό και την ξενοφοβία. Ακόμα, η θέση της γυναίκας πρόσφυγα και των παιδιών υποβαθμίστηκε σε τέτοιον βαθμό που μπορούσε να συγκριθεί ακόμη και με τη θέση αυτών τα πρώτα χρόνια του καπιταλισμού στην Αγγλία. Κλείνοντας θα πρέπει να αναφερθούμε και στους μεγάλους κοινωνικούς αγώνες που ξέσπασαν ως αποτέλεσμα των κοινωνικών συνθηκών που διαμορφώθηκαν στη χώρα μας τόσο από την επέμβαση όσο και από τα δέκα συνεχόμενα χρόνια πολέμων, στους οποίους συμμετείχε η Ελλάδα (όπως οι κλαδικές απεργίες των αρτεργατών, μυλεργατών, καπνεργατών, ναυτεργατών, μηχανουργών, σιγαροποιών κ.λπ.), η μεγάλη πανεργατική απεργία του Βόλου τον Γενάρη του 1919, το κίνημα των αγροτών το καλοκαίρι του 1921 στη Θεσσαλία κ.ά.). Κομβικός, τέλος, ήταν και ο ρόλος του Σ.Ε.Κ.Ε. και η δουλειά που αυτό έκανε στην κοινωνία και στο εργατικό κίνημα.
--------------------
(1) Γιάνης Κορδάτος, Μεγάλη ιστορία της Ελλάδος, εκδόσεις 20ός αιώνας, Αθήνα, 1956, τ. 13, σελ. 526.
(2) Τμήμα ιστορίας της Κ.Ε. Του Κ.Κ.Ε., 1922 Ιμπεριαλιστική εκστρατεία και Μικρασιατική Καταστροφή, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή εκδοτική ΑΕΒΕ, Αθήνα, 2022, σελ. 39.
(3) Χρ. Χρηστίδης (επιμέλεια), Ι. Μεταξάς Το προσωπικό του ημερολόγιο, εκδόσεις Εστία, τόμος 2ος, σελ. 386 και 391.
(4) Τμήμα ιστορίας της Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε., ό.π., σελ. 49.
(5) Κωνσταντίνος Σακελλαρόπουλος, Η σκιά της δύσεως, εκδόσεις Α. Χ. Κυρίτσης, Αθήνα, 1960, σελ. 66.
(6) Τμήμα ιστορίας της Κ.Ε. Του Κ.Κ.Ε., ό. π, σελ. 49.