Μέσα σε έναν χρόνο θα υπάρξει ένα ενεργό αριστερό κίνημα συνδυασμένο με άλλα πολιτικά κινήματα στην Ελλάδα. Αυτό εκτιμούσε ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Χένρι Κίσινγκερ το μεσημέρι της 23ης Ιούλιου 1974, συνομιλώντας με στελέχη του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, λίγες ώρες πριν την επιστροφή του πρώην πρωθυπουργού από το Παρίσι στην Αθήνα. Στην ίδια συνάντηση ο Αμερικανός ΥπΕΞ ανέφερε ότι «…πρέπει να ξεκινήσει μια πολιτική διαδικασία στην Ελλάδα» και πως ο «ο ελληνικός στρατός δεν μπορεί να επιβάλει τον βασιλιά Κωνσταντίνο, ο οποίος, είναι απολύτως αναποτελεσματικός», την ώρα που «ολόκληρη η βόρεια ακτή της Μεσογείου βρίσκεται σε κατάσταση πολιτικής ρευστότητας». Αμερικανός αξιωματούχος ανέφερε ότι «είναι απίθανο σενάριο να επανέλθει στην Ελλάδα ένας άνθρωπος σαν τον Ανδρέα Παπανδρέου», τονίζοντας ότι «…Οι Τούρκοι μάς έδωσαν πέντε τοποθεσίες στην Κύπρο όπου φέρεται να εξοντώνονται οι Τουρκοκύπριοι, προσθέτοντας πως «…ο Κληρίδης είπε ότι οι Τούρκοι μεταφέρουν βαρύ εξοπλισμό σε άλλες περιοχές και ότι μπορεί να αναμένεται τουρκική επίθεση την αυγή». Αλλος αξιωματούχος δήλωσε ότι «…ένας στρατηγός ισχυρίστηκε ότι υπάρχει πόλεμος πλήρους κλίμακας στην Κύπρο». Ο Χ. Κίσινγκερ διατύπωσε την άποψη πως «…αν η ελληνική κυβέρνηση θέλει τον Μακάριο και η τουρκική κυβέρνηση δεν έχει αντίρρηση, εμείς δεν έχουμε αντίρρηση», ενώ αναφερόμενος στον Τούρκο πρωθυπουργό Μπ. Ετσεβίτ , τόνισε ότι «…στην αρχή ενδιαφερόταν μόνο να αυξήσει τις τουρκικές δυνάμεις στο νησί και να αποκτήσει πρόσβαση στη θάλασσα για την τουρκοκυπριακή κοινότητα, ενώ μετά πρόσθεσε τους όρους της απομάκρυνσης των Ελλήνων αξιωματικών από την Εθνική Φρουρά. Αν το αναλύσει κανείς αυτό, οποιαδήποτε επιστροφή του Μακαρίου στην εξουσία θα ήταν κακή για τους Τούρκους, είπε. Ο Μακάριος είναι ικανός να ενώσει την Κύπρο. Επίσης, θα προσπαθήσει μέσω του ΟΗΕ να απωθήσει τις τουρκικές δυνάμεις από την Κύπρο στο μέλλον». Οι επίσημες αυτές εκτιμήσεις , καταγράφονται σε «Υπόμνημα Συνομιλίας» στο Αμερικανικό ΥπΕΞ, το οποίο περιλαμβάνεται σε σχετικό βιβλίο - ντοκουμέντο του στρατηγικό αναλυτή Νίκου Λυγερού, αποσπάσματα του οποίου δημοσιεύει η «ΕτΔ», σε πιστή μετάφραση του γραφείου της Λαρισαίας κ. Καράτζου. Πιο συγκεκριμένα: Υπόμνημα Συνομιλίας
Washington, 23 Ιουλίου 1974, 2:30 μ.μ.
ΘΕΜΑ Η Κυπριακή Κρίση
ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ
* Henry A. Kissinger, Υπουργός Εξωτερικών
* Joseph J. Sisco, Υφυπουργός Πολιτικών Υποθέσεων
* Robert J. McCloskey, Ambassador at Large
* William Buffum, Βοηθός Υπουργός Εξωτερικών IO
* Lawrence Eagleburger, Εκτελεστικός Βοηθός του Γραμματέα
* Edward P. Djerejian, Ειδικός Βοηθός του Υφυπουργού Sisco ((Καταγραφή σημειώσεων)
ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΜΠΗΚΑΝ ΣΤΗ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΑΡΓΟΤΕΡΑ
* Robert S. Ingersoll, Αναπληρωτής Υπουργός Εξωτερικών
* Arthur Hartman, Βοηθός Γραμματέας, EUR
* William Hyland, Βοηθός Γραμματέας, INR
{...}
Kissinger: Αλλά ο Καραμανλής θα πρέπει να κυβερνήσει δημοκρατικά, πράγμα που σημαίνει ότι η αριστερά στην Ελλάδα θα πρέπει να απελευθερωθεί.
Sisco: {...} Ο Καραμανλής δεν είναι Ecevit. Ο Καραμανλής είναι συντηρητικός. Όσο τα πάει καλά με τη στρατιωτική κυβέρνηση, νομίζω ότι η πιθανότητα να απελευθερωθεί η αριστερά στην Ελλάδα για να εισαγάγει έναν άνθρωπο σαν τον Παπανδρέου είναι απίθανο σενάριο.
Kissinger: Η πρόβλεψή μου είναι ότι ο Καραμανλής θα νομιμοποιήσει την αριστερά. Ο Ελληνικός Στρατός είναι αποκαρδιωμένος. Μέσα σε έναν χρόνο θα υπάρξει ένα ενεργό αριστερό κίνημα συνδυασμένο με άλλα πολιτικά κινήματα στην Ελλάδα. {...}
{...} Για παράδειγμα, στην Πορτογαλία υπάρχει μια κίνηση προς τον στρατό. Στην Ισπανία, με τον επικείμενο θάνατο του Φράνκο, ο στρατός θα μπορούσε να έρθει στην εξουσία. Σε συνδυασμό με τα γεγονότα στην Ελλάδα και την Τουρκία, ολόκληρη η βόρεια ακτή της Μεσογείου βρίσκεται σε κατάσταση πολιτικής ρευστότητας. {...}
{...}
Sisco: {...} Όσον αφορά τη διάσκεψη της Γενεύης, δεν νομίζω ότι μπορεί να γίνει συνάντηση στη Γενεύη χωρίς να εκπροσωπούνται οι Έλληνες.
{...}
Kissinger: Θα δεχτεί ο Καραμανλής τον Μακάριο;
{...}
Kissinger: Ο στρατός άλλαξε την ισορροπία δυνάμεων στην Ελλάδα. Δεν θα είναι εύκολο να παρακαμφθεί μια πολιτική κυβέρνηση στην Ελλάδα.
McCloskey: Ο Καραμανλής θα είναι πιο δεκτικός στον Μακάριο αρχικά. Ίσως χρειαστεί να σκεφτούμε διαφορετικά για τον Μακάριο.
Kissinger: {...} Ο Κληρίδης εμφανίστηκε πιο γρήγορα από ό,τι περιμέναμε.
Sisco: Ο Μακάριος έχει στείλει ένα μήνυμα μέσω των Βρετανών στον Κληρίδη.
{...}
Kissinger: {...} Αν η Ελλάδα πάει αριστερά, είναι γιατί αυτή η κλίκα κατέστρεψε την πολιτική διαδικασία στην Ελλάδα.
Sisco: {...} Είναι ενδιαφέρον ότι ο Ιωαννίδης έφυγε πριν τελειώσουν οι συναντήσεις, αλλά ο στρατηγός Μπονάνος έμεινε καθ’ όλη τη διάρκεια των συναντήσεων.
(Ο McCloskey παραδίδει ένα αντίγραφο του μηνύματος του Μακαρίου στον Κληρίδη στον Γραμματέα) .
McCloskey: Πρέπει να είσαι πολύ ψύχραιμος για να στείλεις ένα τέτοιο μήνυμα.
{...}
Kissinger: Τώρα εξαρτάται από την Ελληνική Κυβέρνηση αν θα δεχτούν τον Μακάριο πίσω. {...}
{...}
Kissinger: {...} Ο Κληρίδης είναι Αναπληρωτής Πρόεδρος ή Πρόεδρος; {...}
Οι Βρετανοί έστειλαν μήνυμα στη Λευκωσία για το ζήτημα της αναγνώρισης του Κληρίδη. Όσο για εμάς, θα πρέπει να αποφεύγουμε οποιαδήποτε πράξη που συνεπάγεται αναγνώριση, αλλά θα πρέπει να κάνουμε τα πάντα για να δημιουργήσουμε επαφή για τη διεξαγωγή επιχειρήσεων. {...}
{...}
Kissinger:{...} Ακόμα κι αν επιστρέψει ο Μακάριος, δεν θέλουμε ο Κληρίδης να παραιτηθεί πρόωρα. {...} Η στήριξή του στην Ελλάδα δεν θα είναι τόσο δυνατή όσο πριν. {...}
Buffum: {...}
Kissinger:Ο Μακάριος μού είπε ότι όταν δέχθηκε επίθεση στο παλάτι του, απλώς βγήκε από το γραφείο του σε ένα αυτοκίνητο και έφυγε. Ξέχασαν να φυλάνε την πίσω πόρτα.
{...}
Hartman: Φαίνεται ότι ο στρατηγός Μπονάνος βρίσκεται πίσω από το πραξικόπημα.
ΝΑ ΞΕΚΙΝΗΣΕΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
Kissinger: {...} Ωστόσο, η πλήρης στρατιωτική κυριαρχία δεν είναι βιώσιμη σε αυτές τις συνθήκες. Πρέπει να ξεκινήσει μια πολιτική διαδικασία στην Ελλάδα και ο στρατός μπορεί να προσπαθήσει να την επηρεάσει αργότερα.
{...} Ο ελληνικός στρατός δεν μπορεί να επιβάλει τον βασιλιά Κωνσταντίνο, ο οποίος, κατά τη γνώμη μου, είναι απολύτως αναποτελεσματικός. Ο στρατός δεν μπορεί πλέον να είναι καθοριστικός.
{...}
Kissinger: Ο Μακάριος έπαιζε ένα σκληρό παιχνίδι. Με ρώτησε αν τον θέλουμε έξω από το μπλοκ των αδέσμευτων. {...} Η σκέψη μου είναι ότι αν υπάρξει αδιέξοδο, μπορούμε να υποστηρίξουμε τον Κληρίδη. Αν δεν υπάρχει αδιέξοδο, θα μπορούσαμε να πάμε και για τον Μακάριο. Είπα στον Μακάριο να μην πάει στους Ρώσους.
{...}
McCloskey: Το ξέρει αυτό. θέλει να εμπλακούν οι ΗΠΑ.
Kissinger: {...} Το να μην υποστηρίζουμε τον Κληρίδη σε αυτό το σημείο είναι η πιο σημαντική χειρονομία προς αυτόν. {...}
Eagleburger: {...} Οι Τούρκοι μπορεί να δυσκολευτούν. {...}
{...}
Kissinger: {...} Δεν έχω την εντύπωση ότι οι Τούρκοι είναι τόσο αναστατωμένοι. {...}
{...}
Hartman: Οι Τούρκοι μας έδωσαν πέντε τοποθεσίες στην Κύπρο όπου φέρεται να εξοντώνονται οι Τουρκοκύπριοι.
ΟΙ ΒΡΕΤΑΝΟΙ ΕΧΟΥΝ ΣΥΜΦΩΝΗΣΕΙ ΜΕ ΕΤΣΕΒΙΤ
Kissinger: {...} Η άποψή μας για τον Μακάριο είναι ότι αν είναι ο πιο λογικός υποψήφιος, θα πρέπει να επιστρέψει. Ωστόσο, θα πρέπει να επιστρέψει ως αποτέλεσμα των συνομιλιών μαζί μας. Δεν έχει την τάση να βασίζεται στη Σοβιετική Ένωση, τουλάχιστον για αυτήν την εβδομάδα. {...} Αν η ελληνική κυβέρνηση θέλει τον Μακάριο και η τουρκική κυβέρνηση δεν έχει αντίρρηση, εμείς δεν έχουμε αντίρρηση.
{...}
Hyland: Ο Κληρίδης έχει ορκιστεί Πρόεδρος της Κύπρου.
Sisco: {...} Παράγραφος 2, Άρθρο 44, του Κυπριακού Συντάγματος;
{...}
Kissinger: {...} Αυτό είναι ένα τρομερό λάθος. {...} μάθαμε ότι ο Callaghan και ο Ecevit έχουν συμφωνήσει σε μια διάσκεψη αυτήν την Τετάρτη στη Γενεύη χωρίς τους Έλληνες.
(Προς τον Ecevit στο τηλέφωνο) Δεν θα στείλουμε κανέναν προτού μάθουμε ότι η ελληνική κυβέρνηση έχει συμφωνήσει να στείλει κάποιον στη Γενεύη. {...} μια συμφωνία που έχετε κάνει με τους Βρετανούς. {...}
Οι Βρετανοί έχουν συμφωνήσει με τον Ecevit ότι ο υπουργός Εξωτερικών Gunes και ο Ecevit θα συναντηθούν χωρίς τους Έλληνες. {...} Αυτό θα μοιάζει με βιασμό των Ελλήνων και το μόνο θα ενισχύσει τον μύθο του βιασμού της Ελλάδας από ΗΠΑ-ΗΒ-Τουρκία. {...} Εν ολίγοις, μέχρι να έχουμε επίσημη ανακοίνωση από τους Έλληνες, δεν θα υπάρχει εκπρόσωπος των ΗΠΑ στη Γενεύη.
Sisco: Ο κύριος λόγος που οι Έλληνες δήλωσαν ότι θα πήγαιναν σε μια διάσκεψη είναι επειδή οι ΗΠΑ θα ήταν εκεί.
Hartman: {...}
Kissinger: {...} Ο Ετσεβίτ ανταποκρίνεται στις βρετανικές πιέσεις. Έως ότου η κυβέρνηση των ΗΠΑ λάβει συγκεκριμένες πληροφορίες από την ελληνική κυβέρνηση, δεν θα υπάρχει εκπρόσωπος των ΗΠΑ στη Γενεύη. {...}
Παρεμπιπτόντως, ο Ecevit μου είπε ότι ο Κληρίδης έχει ένα μεγάλο πλεονέκτημα στο ότι έχει την επίφαση της νομιμότητας. {...} Εάν στο τέλος αυτού ο Μακάριος επιστρέψει και αυτό προκύψει μετά από μια σκευωρία ΗΠΑ-ΗΒ-Τουρκίας για την Ελλάδα, η ελληνική κυβέρνηση θα είναι εναντίον μας από την αρχή.
{...}
Kissinger: Εάν η πρώτη τους πράξη είναι να αποκαταστήσουν τον Μακάριο, θα υπονόμευε τη νέα ελληνική κυβέρνηση.
{...}
Kissinger: Ο Ecevit θέλει να κρατήσει τους Τούρκους στην Κύπρο. Δεν θέλει τον Μακάριο πίσω. {...} Είναι πιθανό μετά από δύο χρόνια ο Μακάριος να ζητήσει μια ενιαία Κύπρο που είναι ενάντια στις τουρκικές αντιλήψεις.
Sisco: Ο Ecevit προσπαθεί να γεφυρώσει το πολιτικό χάσμα στην Τουρκία. Οι νεαροί αριστεροί τον στηρίζουν.{...}
Kissinger: Στην αρχή ο Ecevit ενδιαφερόταν μόνο να αυξήσει τις τουρκικές δυνάμεις στο νησί και να αποκτήσει πρόσβαση στη θάλασσα για την τουρκοκυπριακή κοινότητα. Ωστόσο, προσθέτοντας αργότερα τους όρους της απομάκρυνσης των Ελλήνων αξιωματικών από την Εθνική Φρουρά {...} Αν το αναλύσει κανείς αυτό, οποιαδήποτε επιστροφή του Μακαρίου στην εξουσία θα ήταν κακή για τους Τούρκους. Ο Μακάριος είναι ικανός να ενώσει την Κύπρο. Επίσης, θα προσπαθήσει μέσω του ΟΗΕ να απωθήσει τις τουρκικές δυνάμεις από την Κύπρο στο μέλλον.
{...} Εάν και οι Τούρκοι και οι Έλληνες συναινέσουν στον Μακάριο, είναι εντάξει. Αν και οι δύο αντιτίθενται στον Μακάριο, τότε θα πρέπει να πάμε για τον Κληρίδη. {...}
Buffum: Οι Τούρκοι δεν μπορούσαν να δεχτούν τον Μακάριο χωρίς ριζικές διαρθρωτικές αλλαγές στην Κύπρο.
{...}
Kissinger: {...} Θα πρέπει να καταλάβει ότι πρέπει να είναι εξαιρετικά φιλικός με τον Κληρίδη και να σταματήσει λίγο την αναγνώριση.
Sisco: {...} Ο Davies έχει πει ότι ο Κληρίδης θα έχει την κυπριακή υποστήριξη και θα μπορεί να διατηρήσει τον εαυτό του στην εξουσία. {...}
{...}
ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΜΕΤΑΦΕΡΟΥΝ ΒΑΡΥ ΟΠΛΙΣΜΟ
Hyland: Ο Κληρίδης είπε στον Davies ότι οι Τούρκοι μεταφέρουν βαρύ εξοπλισμό σε άλλες περιοχές και ότι μπορεί να αναμένεται τουρκική επίθεση την αυγή. Ο Κληρίδης {...} να αποτρέψει μια σφαγή στο νησί.
Sisco: Αυτές οι αναφορές προέρχονται από τους δεξιούς στρατιωτικούς στην Ελλάδα που είναι εκτός της εικόνας. Προσπαθούν να δώσουν ένα σκεπτικό για παρέμβαση.
Hyland: {...} ένας στρατηγός ισχυρίστηκε ότι υπάρχει πόλεμος πλήρους κλίμακας στην Κύπρο.
{...}
Eagleburger: {...} Η τελική τους απάντηση είναι ότι δεν έχουν συμφωνήσει με τον Ecevit. Αν μάθουν απόψε ότι οι Έλληνες δεν έρχονται, τότε θα αναβάλουν το συνέδριο για ένα 24ωρο. {...} Υπογράμμισα την άποψή σας ότι αν δεν υπάρχουν Έλληνες δεν θα έπρεπε να υπάρξει συνάντηση και δεν θα έπρεπε να υπάρξουν μονομερείς κινήσεις. {...}
Kissinger: {...} Το πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχει ελληνική κυβέρνηση να τους πει ότι έρχονται ή όχι. Όλα αυτά είναι κατασκεύασμα. Επί επτά χρόνια φωνάζουν για ελληνική πολιτική κυβέρνηση. Δεν είναι προς το συμφέρον τους τώρα να σκοτώσουν αυτήν την κυβέρνηση. Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να αποφύγουν μια κλίκα Ηνωμένου Βασιλείου-Τουρκών ή ΗΠΑ-ΗΒ-Τούρκων κατά της Ελλάδας. {...}
{...}
Eagleburger: Έχουμε πρόβλημα με το ρεπορτάζ από την Αθήνα. Η Πρεσβεία φαίνεται να κάνει άμεσες προσεγγίσεις στην Washington στο NMCC*.
Kissinger: {...} Πρέπει να απευθυνθούμε στον Πρέσβη Tasca ότι η Πρεσβεία δεν πρέπει να κάνει προσεγγίσεις στην Ουάσιγκτον σε κανέναν άλλον δίαυλο παρεκτός απευθείας σ’ εμένα. {...}
Eagleburger: {...}
Kissinger: Δεν έχω ξαναδεί τέτοια ανικανότητα.
Αν έχετε τους Έλληνες να διαδηλώνουν στους δρόμους, σημαίνει ότι ο στρατός τελείωσε. Υπό αυτές τις συνθήκες η Ελλάδα δεν μπορεί να πάει σε πόλεμο. {...}
Για τον Κληρίδη, δεν μπορούμε να πούμε έως ότου οι κυβερνήσεις θα έχουν ξεκαθαρίσει τις θέσεις τους.
*National Military Command Center
Σε πιστή μετάφραση από τα επιλεγμένα σημεία του κειμένου που είναι αναδημοσιευμένο στον σύνδεσμο:
https://lygeros.org/63529-en/
Επιμέλεια: Μπάμπης Λαμπαδιάρης
