Ορφανός από πατέρα, αλλά με μία μάνα ηρωίδα -την Αγοραστίνα- που εργάζονταν στο υφαντουργείο του Πατσάλη όπου χειρίζονταν ταυτόχρονα δύο μηχανές για να παίρνει διπλό μεροκάματο επειδή πληρώνονταν με το κομμάτι και για φαγητό έδινε στα πέντε παιδιά της ένα πορτοκάλι και εκείνη έτρωγε τις φλούδες.
Ανήκε στη γενιά που έχτισε το μεταπολεμικό θαύμα της Πατρίδας μας. Της Ελλάδας της ανάπτυξης και της δημιουργίας των δεκαετιών του ‘50, του ‘60 και του ‘70. Της Ελλάδας του μόχθου και του οράματος για μία καλύτερη ζωή. Σε μία εποχή με διαφορετικά ήθη και αρχές από τη δική μας.
Σε μία εποχή όπου ο «λόγος» ήταν συμβόλαιο και δεν χρειάζονταν υπογραφές. Αρκούσε το σφίξιμο των χεριών. Όταν υπήρχε φιλότιμο, εντιμότητα και ντροπή.
Ξεκίνησε από μικροπωλητής, έγινε υδραυλικός, εργολάβος, έφτιαξε δημόσια και ιδιωτικά έργα, υδραγωγεία, υδατόπυργους, αρδευτικά σε κάθε χωριό της Λάρισας, αγωγούς και δεξαμενές καυσίμων σε όλη την Ελλάδα, γεφύρια, δρόμους, πολυκατοικίες, εμπόριο και αντιπροσωπείες κάθε είδους, αγρότης που έσπερνε τρεις χιλιάδες στρέμματα. Και πάντα έντιμος στις συναλλαγές του. Τον έβλαψαν συγγενείς του, τον έκλεψαν συνέταιροί του αλλά αρνούνταν να αντιδράσει.
Του έλεγα: «αυτός δεν είναι εντάξει» και μου απαντούσε: «άσε τον, ξέρω». Μετά από χρόνια μου έλεγε: «είδες τι έπαθε ο τάδε;». Από τότε άρχισα να πιστεύω τα λόγια του Σόλωνα: «Μου αρέσει να έχω πλούτη αλλά τα θέλω από έντιμες συναλλαγές για να τα απολαμβάνω με ήρεμη τη συνείδησή μου. Στην αντίθετη περίπτωση καραδοκεί αναπόδραστα η Θεία τιμωρία, η Νέμεσις και η Δίκη, για να αποκαταστήσει την Ευνομία που διαφεντεύει τις τύχες του κόσμου. Συχνά δε, ο Δίας τιμωρεί με καθυστέρηση και χτυπά κάποτε τα παιδιά, και τα παιδιά των παιδιών». Γι’ αυτό ο Θεός του επέτρεψε να πετύχει και να ζήσει τόσα πολλά χρόνια.
Ήταν ο ορισμός του επιτυχημένου επιχειρηματία. Περνάω από τα χωριά και μου τα δείχνουν οι παλαιότεροι: «Αυτό το έφτιαξε ο πατέρας σου». Χωρίς καμία σχολή και κανένα πτυχίο. Μόνο όπλο του, το μυαλό του. Πολυμήχανος σαν τον Οδυσσέα. Μία λέξη όμως, τον χαρακτηρίζει απόλυτα: «ακούραστος». Δεν τον άκουσα ποτέ να λέει: «κουράστηκα» ή «βαριέμαι». Ποτέ. Σε ηλικία 82 ετών μου έλεγε να πάμε για δουλειές στη Ταϊβάν και στην Ιαπωνία! Όταν η μισή Ελλάδα είναι συνταξιούχοι από τα 45. Δεν κάθισε ποτέ σε καφενείο να παίξει χαρτιά ή τάβλι. Δεν ήξερε να παίζει τάβλι. Μόνο ένα τσιπουράκι μετά τη δουλειά. Δεν επαναπαυόταν ποτέ, ήθελε συνεχώς να δημιουργεί.
Ήμουν παιδάκι 5-6 ετών όταν μας πήγε εκδρομή στον Καραβόμυλο. Μας άφησε τα γυναικόπαιδα να κάνουμε μπάνιο στη θάλασσα και πήγε να δει κάτι τεράστιες δεξαμενές καυσίμων που έφτιαχνε. Κάποια στιγμή τον βλέπω από μακριά και άρχισα να φωνάζω: «έρχεται ο μπαμπούλης, ο μπαμπούλης». Γυρίζει το κεφάλι η μητέρα μου και λέει: «Ποιος μπαμπάς; Δεν είναι ο μπαμπάς. Αυτός είναι μαύρος».
Με μία βέσπα πήγαινε καθημερινά με βροχή και χιόνι στα χωριά της Ελασσόνας. Αργότερα στη Λαμία, στη Στυλίδα, στην Αθήνα ξεκινώντας τα χαράματα και γυρνώντας στις 10 το βράδυ. Και ποτέ δεν έλεγε «είμαι κουρασμένος». Πάντα μας έκανε το χατίρι να μας βγάλει στην πλατεία Ταχυδρομείου να φάμε και να παίξουμε με τα ποδήλατα.
Η μόνη φορά που έδειξε κουρασμένος ήταν τώρα, τις τελευταίες του μέρες, όπου και πάλι δεν ξεστόμισε τη λέξη «κουράστηκα». Απλά είπε: «τέλειωσαν οι μέρες μου, άντε να φύγω να ησυχάσω».
Ο πατέρας μου ανήκε στη γενιά των δημιουργικών ανθρώπων που έφτιαξαν περιουσίες. Που ρίσκαραν, και έφτιαξαν περιουσίες. Διότι υπήρξαν και άλλοι της γενιάς του, άνθρωποι ικανοί και εργατικοί που ρίσκαραν αλλά είτε από μία λάθος απόφαση είτε από ατυχία, δεν τα κατάφεραν. Διότι έτσι λειτουργεί μία ελεύθερη οικονομία. Τότε, η Πατρίδα μας ήταν μία φιλελεύθερη χώρα και για αυτό πέτυχε εκείνο το μοναδικό μεταπολεμικό αναπτυξιακό θαύμα. Διότι ο καπιταλισμός εμπεριέχει ρίσκο για τον επιχειρηματία. Εάν «του βγει» κερδίζει, εάν «δεν του βγει» χάνει.
Αυτό που βλέπουμε σήμερα με τους κρατικοδίαιτους, δήθεν επιχειρηματίες, που φορτώνουν τη χασούρα στους πολίτες με τις πλάτες των πολιτικών και με πατέντες όπως οι «ρήτρες αναπροσαρμογής», δεν είναι ούτε καπιταλισμός, ούτε φιλελευθερισμός. Είναι Κρατισμός και Σοβιετία.
Διότι αυτό ζούμε από το 1980 και μετά. Την Ελλάδα της παρακμής. Την Ελλάδα του Κρατισμού, της γραφειοκρατίας, της σφραγιδοκρατίας, του χαρτόσημου, του σαχλαμαρόσημου, των άχρηστων πιστοποιητικών και βεβαιώσεων. Ήρθαν οι γενιές της φραπεδιάς, του «δε βαριέσαι βρε αδερφέ», των επιδομάτων, των δανεικών με τα οποία χρέωσαν τρεις γενιές: τα παιδιά τους, τα εγγόνια τους και τους αγέννητους.
Το όραμα της γενιάς των πατεράδων μας και όσων με μόχθο δημιουργούσαν αντικαταστάθηκε από το «όραμα» να ξημεροβραδιαζόμαστε στα καφενεία και τα τζογάδικα για να γίνουμε πλούσιοι χωρίς να σηκωθούμε από τον καναπέ. Και παράλληλα να κάνουμε «βαθυστόχαστες» πολιτικές αναλύσεις για τους «κακούς» ξένους που μας ζηλεύουν, τους «κακούς» καπιταλιστές, να ειρωνευόμαστε τους λίγους εργατικούς και να έχουμε και το θράσος να φθονούμε όσους τα κατάφεραν. Δύο διαφορετικές Ελλάδες.
Είδα στην εκκλησία φίλους καλούς του πατέρα μου, να κλαίνε. Να κλαίνε για τον φίλο τους που έφυγε πλήρης ημερών, 94 ετών. Την ώρα που φεύγουν νέοι άνθρωποι, παιδάκια, να βλέπεις τον κύριο Κώστα και τον κύριο Θανάση να κλαίνε. Υπάρχει μεγαλύτερη τιμή από αυτό;
Όσο για μένα: και διακοσίων ετών να ήταν, ήταν πατέρας μου. Είμαι πολύ υπερήφανος που σε είχα πατέρα. Μακάρι να μπορούσα να σε φτάσω αλλά παρά τη μόρφωση και τις γνώσεις μου, είναι αδύνατον.
Μέσα στην παρακμιακή εποχή που ζούμε, και με όλα αυτά τα φρικιαστικά που συμβαίνουν, μανάδες και πατεράδες να δηλητηριάζουν τα παιδιά τους, ένα πράγμα θέλω να ευχηθώ: μακάρι όλα τα παιδιά του κόσμου να είχαν έναν πατέρα σαν εσένα.
Μέχρι να τα ξαναπούμε…
Διδάκτορα Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
