Ποια είναι όμως η αλήθεια σχετικά με το σοβαρό αυτό ζήτημα που απασχολεί διαχρονικά τους πολίτες;
Στις αρχές του έτους δημοσιεύθηκε από τον αμερικανικό εκδοτικό οίκο, εκδόσεις CRCPress, το βιβλίο με τίτλο «Εγχειρίδιο Νιτρικών, Επιπτώσεις στο Περιβάλλον, τη Γεωργία και την Ανθρώπινη Υγεία», στο οποίο είχα την επιμέλεια της έκδοσης. Το βιβλίο αυτό, το οποίο με κάποια καθυστέρηση λόγω της πανδημίας του κορονοϊού θα παρουσιασθεί στις 6 Ιουνίου σε κεντρική αίθουσα της πόλης της Λάρισας (θα ακολουθήσει έγκαιρα σχετική ενημέρωση), απαντά σε όλα τα θέματα που αφορούν τη χημική αυτή ένωση με την τεράστια σημασία για την εξασφάλιση της επιβίωσης του παγκόσμιου ανθρώπινου πληθυσμού. Μέχρι την ημερομηνία παρουσίασης στο κοινό του περιεχομένου του βιβλίου αυτού, θα δημοσιευθεί σειρά άρθρων, στα οποία θα συνοψισθεί η σημασία της μορφής αυτής του στοιχείου άζωτο σε όλους τους τομείς, όπως το περιβάλλον, η γεωργική παραγωγή, η συντήρηση των τροφίμων και η ανθρώπινη υγεία, όπως περιγράφονται από επιστήμονες κύρους από όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων και Ελλήνων. Με το σημερινό άρθρο ανοίγουμε τη συζήτηση για τον ρόλο των νιτρικών στην ανθρώπινη υγεία, ένα θέμα που απασχολεί την επιστημονική κοινότητα, δεκαετίες τώρα, χωρίς να έχει δοθεί ξεκάθαρη απάντηση, δημιουργώντας έτσι ανησυχίες -πολλές φορές τελείως αδικαιολόγητες- και αποφάσεις των αρμοδίων φορέων λανθασμένες με οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις.
Μέχρι περίπου πριν 25 χρόνια, ήταν γενικευμένη η αντίληψη στο ευρύ κοινό, αλλά και σε μεγάλο βαθμό στην επιστημονική κοινότητα, ότι τα νιτρικά είναι επικίνδυνα για την υγεία του ανθρώπου, προκαλώντας σοβαρές ασθένειες μέχρι και καρκίνο. Το 1996 όμως κυκλοφόρησε το βιβλίο δύο Γάλλων γιατρών, του καθηγητή Jean L’Hirondel και του γιου του Jean-Luis L’Hirondel, με τίτλο (σε μετάφραση) «Νιτρικά και άνθρωπος. Τοξικά, επικίνδυνα ή ωφέλιμα;», το οποίο κλόνιζε εκ βάθρων η γενικευμένη αντίληψη σχετικά με τον επικίνδυνο ρόλο των νιτρικών στην υγεία του ανθρώπου. Οι Γάλλοι γιατροί με μια συστηματική σε βάθος ανάλυση των επιστημονικών δεδομένων από την εμφάνιση του προβλήματος των νιτρικών που χρονολογείται από το 1938, μέχρι και την έκδοση του βιβλίου τους, αμφισβήτησαν βάσιμα τη γενίκευση ότι τα νιτρικά είναι επικίνδυνα και πρέπει με κάθε τρόπο να αποφεύγεται η πρόσληψή τους από τον άνθρωπο. Η κυριαρχούσα μέχρι τότε άποψη ήταν ότι τα νιτρικά αναγόμενα στον ανθρώπινο οργανισμό σε νιτρώδη, αποτελούν πρόδρομη ένωση των νιτροζαμινών, που αποδεδειγμένα είναι καρκινογόνες. Η πρόκληση της ασθένειας μεθαιμοσφαιριναιμία ή του «μπλε συνδρόμου» (blue syndrome) των νεογνών που αποδίδονταν στην ύπαρξη των νιτρικών, αμφισβητήθηκε και αντιτάχθηκε η άποψη ότι το πρόβλημα δεν δημιουργείται από την κατανάλωση νιτρικών, αλλά από παθογόνους μικροοργανισμούς, που συνυπάρχουν στα νερά με αυξημένη συγκέντρωση νιτρικών. Αυτός ο ισχυρισμός τεκμηριώθηκε με πολλά επιστημονικά δεδομένα και αποτέλεσε την απαρχή της αναθεώρησης της επικρατούσας μέχρι τότε άποψης για τον ρόλο των νιτρικών στην πρόκληση της μεθαιμοσφαιριναιμίας των νεογνών. Μάλιστα οι Γάλλοι επιστήμονες προχώρησαν σε πιο έντονες επικρίσεις εναντίον της άποψης ότι τα νιτρικά είναι επικίνδυνα για τον άνθρωπο, ισχυριζόμενοι βάσιμα ότι, σε πολλές περιπτώσεις, η άποψη αυτή παρεμπόδισε την έρευνα προς την κατεύθυνση της αντίθετης εκδοχής, ότι δηλαδή τα νιτρικά ωφελούν την ανθρώπινη υγεία. Από τότε και μέχρι σήμερα δημοσιεύθηκε μεγάλος αριθμός εργασιών που επιβεβαιώνουν την άποψη ότι τα νιτρικά σε πολλές περιπτώσεις, οι οποίες αποτελούν αντικείμενο των ειδικών και θα παρουσιασθούν στην παρουσίαση του βιβλίου, από τους ειδικούς, ωφελούν την ανθρώπινη υγεία, όπως π.χ. στη ρύθμιση της πίεσης του αίματος του ανθρώπου. Ως σημαντικές παρεμβάσεις στην υποστήριξη της άποψης ότι τα νιτρικά δεν δημιουργούν προβλήματα στην ανθρώπινη υγεία, θεωρούνται εκείνες του Άγγλου ερευνητή Tom Addiscott, συγγραφέα του εξαιρετικού βιβλίου (σε μετάφραση) «Νιτρικά, Γεωργία και το περιβάλλον» (2005), ο οποίος, ως προσκεκλημένος της Ελληνικής Εδαφολογικής Εταιρείας το 2004 σε πανελλήνιο Συνέδριο, υπερθεμάτισε υπέρ της ωφέλιμης δράσης των νιτρικών για την ανθρώπινη υγεία. Επίσης του Αμερικανού καθηγητή Nathan Bryan που εξέδωσε πρόσφατα το βιβλίο (σε μετάφραση) «Νιτρώδη και Νιτρικά στην ανθρώπινη υγεία και τις ασθένειες» (2017), αλλά και του αείμνηστου δρ Αστέριου Σιμώνη και της ερευνήτριας Ελένης Σετάτου, με το εξαιρετικά ενημερωτικό βιβλίο («Νιτρικά και Υγεία. Ο πρωταγωνιστικός ρόλος του αζώτου στη ζωή μας», 2008). Σημειώνεται επίσης ότι από πολλούς ερευνητές έχουν διατυπωθεί ενστάσεις και για την αυστηρότητα των κανονισμών που έχουν θεσπισθεί σχετικά με την περιεκτικότητα των νιτρικών στο πόσιμο νερό και άρχισε ήδη η συζήτηση τροποποίησης αυτών με κατεύθυνση την αύξηση των ανώτερων επιτρεπόμενων ορίων (50 mg/l).
Τι επομένως ακριβώς ισχύει; Τα νιτρικά είναι ωφέλιμα θρεπτικά στοιχεία ή επικίνδυνες ουσίες που εγκυμονούν κινδύνους στην ανθρώπινη υγεία; Αυτός ο προβληματισμός ήταν η αιτία που δημιούργησε την ιδέα της έκδοσης του βιβλίου «Εγχειρίδιο Νιτρικών, Επιπτώσεις στο Περιβάλλον, τη Γεωργία και την Ανθρώπινη Υγεία», που θα παρουσιασθεί στις 6 Ιουνίου και πιστεύουμε ότι θα απαντηθεί επαρκώς από τους αρμόδιους επιστήμονες που θα παρουσιάσουν το βιβλίο.
Αναφορές
Addiscott, A.J. 2005. Nitrate, Agriculture and the Environment. CABI Publishing. Pg. 279.
L’hirondel, J. and J.-L. L’hirondel. 2002. Nitrate and Man. Toxic, Harmless or Beneficial? CABI Publishing. Pg. 168.
Σιμώνης, Α. και Ε. Σετάτου. 2008. Νιτρικά και Υγεία. Ο πρωταγωνιστικός ρόλος του αζώτου στη ζωή μας. Εκδόσεις «Χάρις ΕΠΕ». Σελ. 108.
*Ο Χρίστος Τσαντήλας είναι γεωπόνος -
δρ Εδαφολογίας, πρ. διευθυντής
του Ινστιτούτου Βιομηχανικών και
Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ
(e-mail: christotsadilas@gmail.com).
