Μαντώ Μαυρογένους: Η πανώρια φλογερή αγωνίστρια

Ιστορικά

Από τον Ευάγγελο Μπαλντούνη, φιλόλογο

Υπήρξε μια ηρωική πατριώτισσα και εξέχουσα μορφή τού ‘21. Γεννήθηκε στην Τεργέστη. Ο πατέρας της καταγόταν από την Πάρο και ήδη 10 χρόνια δραστηριοποιούνταν με το εμπόριο. Η μητέρα της ήταν από τη Μύκονο. Η Μαντώ ήταν μια όμορφη γυναίκα αριστοκρατικής καταγωγής. 22 ετών πεθαίνει ο πατέρας της και μετακομίζουν στην Τήνο. Εκεί θα τη βρει το ξέσπασμα της επανάστασης. Η μόρφωσή της, το εκρηκτικό της ταπεραμέντο, το κάλλος και η άσβεστη φλόγα για την ελευθερία, την ανέδειξαν σε φυσιογνωμία τού Αγώνα. Έγινε διάσημη σε όλη την Ευρώπη για την ομορφιά και τη γενναιότητά της. Η προσωπογραφία της τυπώθηκε και κυκλοφόρησε παντού.
- Η δράση της κατά την Επανάσταση: Με πλοία εξοπλισμένα με έξοδά της, καταδίωξε 200 Αλγερινούς πειρατές που λυμαίνονταν τις Κυκλάδες. 50 άνδρες της ενίσχυσαν τον Νικηταρά στη μάχη των Δερβενακίων. Συνέταξε συγκινητική έκκληση προς τις γυναίκες της Γαλλίας (γνώριζε γαλλικά): «Οι Έλληνες, γεννημένοι να είναι ελεύθεροι, θα οφείλουν την ανεξαρτησία τους μόνο στον εαυτό τους. Δεν ζητώ από την παρέμβασή σας να αναγκάσετε τους συμπατριώτες σας να μας βοηθήσουν. Αλλά μόνο για να αλλάξουν την ιδέα τής αποστολής βοήθειας στους εχθρούς μας» (οι Γάλλοι εφοδίαζαν τους Τούρκους με καινούρια πλοία). Οργάνωσε τον Οκτώβριο 1822 αντίσταση στη Μύκονο, όταν Αλγερινά σκάφη μετά την καταστροφή τής Χίου επιχείρησαν να αποβιβαστούν. Εξόπλισε 150 άνδρες για να πολεμήσουν στην Πελοπόννησο. Δημιούργησε στόλο 6 πλοίων και πεζικό από 16 λόχους των 50 ανδρών. Περιέθαλψε 2 χιλ. που είχαν επιβιώσει από την πρώτη πολιορκία τού Μεσολογγίου.
-Ο παράφορος ερωτάς της: Το 1825 μετακόμισε στο Ναύπλιο εκποιώντας και τα τελευταία ακίνητα της τεράστιας άλλοτε περιουσίας της. Παράλληλα με τη δράση της έζησε και έναν ανεπανάληπτο έρωτα με τον Δ. Υψηλάντη. Έγιναν ζευγάρι και αρραβωνιάστηκαν. Τής υποσχέθηκε ότι θα την παντρευόταν μετά την απελευθέρωση. Η σχέση τους προκάλεσε τα συντηρητικά ήθη της εποχής. Σηκώθηκε θύελλα κουτσομπολίστικων αντιδράσεων... Πολιτικοί παράγοντες είδαν αυτόν τον αρραβώνα ως απειλή, καθώς έβλεπαν ότι ετοιμάζονταν να ενωθούν δύο φιλορωσικές ισχυρές οικογένειες. Ο δολοπλόκος Γαλλόφιλος Ι. Κωλέττης κατάφερε και τον διέλυσε, αφού πρώτα την κατασυκοφάντησε. Διέδιδε μια φήμη ότι διατηρεί παράλληλη σχέση με Άγγλο Φιλέλληνα. Ο Υψηλάντης αισθάνεται προδομένος και διαλύει τη σχέση, παρά τις προσπάθειες τής Μαντώς να τον πείσει πως είναι αθώα. Ο ραδιούργος Κωλέττης κατηγορήθηκε ότι είχε οργανώσει και την απαγωγή της για να μεταφερθεί στη Μύκονο, μακριά από τον αγαπημένο της...
-Το υπόμνημα στην Εθνοσυνέλευση: Μετά και από άλλες ίντριγκες το ζευγάρι χώρισε... Τα παθιασμένα ερωτικά συναισθήματά της, μετατράπηκαν σε άσβεστο μίσος για τον Υψηλάντη. Οργισμένη, προδομένη, εξευτελισμένη η Μαντώ, διψά για εκδίκηση. Υπέβαλε στη Γ’ Εθνοσυνέλευση (Τροιζήνα 1827) ένα υπόμνημα - κατηγορητήριο κατά τού Υψηλάντη, ζητώντας να υποχρεωθεί να την παντρευτεί. Υπήρχαν οι δεσμεύσεις, οι υποσχέσεις και είχε συμβεί «παρθενοφθορία». Το υπόμνημα δεν αναγνώστηκε ποτέ, κάνοντας τη Μαντώ έξαλλη... Ζούσε στο Ναύπλιο βαθιά καταθλιπτικά, σε κατάσταση εξαθλίωσης, στερήσεων και φτώχειας.
-Η αναφορά στον Καποδίστρια: Φεβρουάριο του 1828 υπέβαλε αναφορά και προς τον Καποδίστρια. Ο Κυβερνήτης αναγνώρισε τα ανδραγαθήματα και τις θυσίες της προς το Έθνος. Τής απένειμε τον τιμητικό τίτλο τής Αντιστρατήγου, μικρή σύνταξη και τής ανέθεσε την εποπτεία τού Ορφανοτροφείου τού Ναυπλίου. Η Μαντώ είχε στην κατοχή της ένα σπαθί - κειμήλιο. Λένε πως η Μ. Αικατερίνη το είχε χαρίσει στον πατέρα της. Ήταν «χρυσοποίκιλτον» και «αδαμαντοκόλλητον», με την επιγραφή: «Δίκασον Κύριε τους αδικούντας με, τους πολεμούντας με, βασίλευε των Βασιλευόντων». Το χάρισε στον Καποδίστρια, που την ευχαρίστησε για το ιστορικό αυτό δώρο.
Μετά τη δολοφονία τού Κυβερνήτη (Σεπτεμβριος 1831) και με ενέργειες τού Κωλέττη εξορίστηκε και πήγε στη Μύκονο. Το σπίτι της στο Ναύπλιο λεηλατήθηκε. Τα προβλήματα επιβίωσης οξύνθηκαν, ενώ επιδεινώθηκαν και οι σχέσεις με την οικογένειά της. Την κατηγορούν ότι κατασπατάλησε τη μεγάλη τους περιουσία. «Εχεις ξοδέψει ένα μιλιούνι γρόσια, δεν έχουμε τίποτα πια», τής είπε η μητέρα της. Επέστρεψε στο Ναύπλιο πάμφτωχη, ρακένδυτη και απαξιωμένη. Τη διώχνουν από τα σπίτια που εγκαθίσταται, γιατί δεν μπορεί να πληρώσει το νοίκι...
-Ο θάνατος του Υψηλάντη: Αύγουστο του 1832 πεθαίνει 38 ετών ο Δ. Υψηλάντης (έπασχε από χρόνια λοίμωξη τού αναπνευστικού). Η Μαντώ γνώριζε την κακή κατάσταση τής υγείας του, αλλά ποτέ δεν τον επισκέφτηκε. Όταν πέθανε, πήγε αποφασισμένη να τον νεκροστολίσει και να τον μοιρολογήσει. Κανείς δεν τόλμησε να την εμποδίσει... Ακολούθησε μαυροφορημένη την κηδεία του, μία τραγική ανύπαντρη χήρα... Αμέσως έφυγε για πάντα από το Ναύπλιο και βρήκε καταφύγιο στην Πάρο, όπου ζούσαν συγγενείς της. Χωρίς λεφτά και οικονομική ενίσχυση, η ζωή της είναι σωστό μαρτύριο. Οι γείτονες τής φέρνουν ένα πιάτο φαγητό...
- Αναγνώριση της προσφοράς της: Εκεί απεβίωσε τον Ιούλιο του 1840 από τυφοειδό πυρετό. Ήταν μόλις 44 ετών... Μόνη, λησμονημένη και πάμφτωχη, αλλά πλουσιοπάροχα είχε ξοδέψει όλη της την περιουσία για Ελευθερία. «Απέθανεν εν εσχάτη πενία»... Ο Γάλλος Ρεμπώ που τη γνώρισε, την περιγράφει ως ευγενή προσωπικότητα με φλογερό πατριωτισμό: «Τη Μαντώ τη διέκρινε η φιλοπατρία σε όλη της την καθαρότητα, χωρίς ίχνος ιδιοτέλειας, η απόλυτη αυτοθυσία, η πιο συγκινητική απρονοησία για το προσωπικό μέλλον».
Έλεγε η Μαντώ σ’ αυτόν: «Δεν με νοιάζει τι θα γίνω αν είναι να ελευθερωθεί η πατρίδα μου...». Εκεί που την έθαψαν ούτε ο σταυρός με το όνομά της δεν έχει σωθεί... Πάντως η Κεντρική πλατεία τής Μυκόνου φέρει το όνομά της και μαρμάρινη προτομή. Επίσης η Κεντρική πλατεία τής Παροικιάς τής Πάρου πήρε την ονομασία της. Οι σύγχρονοι μπορεί να ξεχνούν. «Μα οι μεγάλες ψυχές ποτέ δεν χάνονται. Τις παίρνει στα φτερά της η δόξα».... Και ο εθνικός μας ποιητής Δ. Σολωμός γράφει: «ΘΑΥΜΑΖΩ ΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΜΑΣ ΚΑΙ ΣΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥΣ ΜΝΕΩ» (ορκίζομαι).