αυτό θα το κάνουν λίγο αργότερα, το 1919, με τη συνθήκη των Βερσαλλιών, που αντί να λύσει προβλήματα, στην πραγματικότητα θα δημιουργήσει τις υποδομές ενός νέου Παγκοσμίου! Φαίνεται ο πρώτος δεν τους ήταν αρκετός.
Συγκρότησαν λοιπόν το 1918 σύμφωνα με το δίκιο του νικητή το Συμβούλιο των τεσσάρων Μεγάλων (ΗΠΑ, Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία) και ήταν αυτοί που επρόκειτο πλέον ν’ αποφασίσουν για τις τύχες του κόσμου, ήθελε δεν ήθελε ο κόσμος. Και η ειρωνεία της ιστορίας είναι ότι σε ’κείνη τη δεδομένη ιστορική στιγμή η Ελλάδα είναι το 4ο μέλος της Αντάντ! Δηλαδή των νικητών. Τώρα, αν θα με ρωτήσεις γιατί αποκλείστηκε από το Συμβούλιο των Μεγάλων, θα σου απαντήσω με έναν παροιμιόμυθο που λέμε στην Αγιά και δένει τέλεια με την περίπτωσή μας: «Άει, το βρήκαμε τώρα. Κουτσοί, στραβοί στον Άη Αντώνη. Αμ δε γίνεται...».
Ανεξάρτητα όμως από τις δυσχέρειες που παρουσίαζε η εφαρμογή των όρων της ανακωχής του Μούδρου, οι Μεγάλοι μας σύμμαχοι διατύπωναν τις διεκδικήσεις των κατά τρόπο ωμό μεν, σαφή δε: Έλεγχο των Στενών του Ελλησπόντου, ζώνες οικονομικής επιρροής, εκμετάλλευση του υπεδάφους. Πράγμα που σήμαινε ότι οι διεκδικήσεις των είχαν χαρακτήρα οικονομικό. Δηλαδή δεν ερχόταν στο Μικρασιατικό έδαφος για μόνιμη εγκατάσταση. Θα έπαιρναν και θα... έφευγαν. Οι Έλληνες όμως, και ειδικά στις δυτικές και βόρειες ακτές της Μ. Ασίας είχαν δικαιώματα, είχαν ρίζες απ’ τη μακραίωνη παρουσία του ελληνισμού και επεδίωκαν να τις ενισχύσουν.
Και επειδή το Συμβούλιο των τεσσάρων Μεγάλων επρόκειτο να πάρει οσονούπω αποφάσεις, ο Βενιζέλος έσπευσε να υποβάλει υπόμνημα σχετικό με τις διεκδικήσεις της Ελλάδας θεμελιωμένο πάνω στο βασικό αξίωμα: «Η Ελλάς δεν πηγαίνει εκεί όπου της λείπει η εθνολογική βάσις ...». Και το αξίωμα αυτό ήταν απόλυτα σύμφωνο με την «αρχή της Αυτοδιάθεσης» που ήδη είχε διακηρύξει ο Πρόεδρος των Η.Π.Α. Ουίλσον στις 14 εντολές του...
Στις διεκδικήσεις του ο Βενιζέλος μέσα στο Υπόμνημα που υπέβαλε έκανε λόγο για Β. Ήπειρο, Α. Θράκη, για Δωδεκάνησα, Καστελόριζο, για Ίμβρο και Τένεδο, για Α. Θράκη και μια περιοχή στα παράλια της Μ. Ασίας που εκτεινόταν από τη Μάκρη (απέναντι από τη Ρόδο), μέχρι την Πάνορμο (στην Προποντίδα). Για την Κωνσταντινούπολη και τα Στενά δεχόταν να δημιουργηθεί διεθνές κράτος υπό την προστασία της Κοινωνίας των Εθνών. Και για το ότι δεν προέβαλλε διεκδικήσεις για τον Πόντο, θα δούμε στη συνέχεια ότι είχε πολλούς σοβαρότατους λόγους πέρα απ’ ότι φοβόταν ότι θα εξασθένιζε την επιχειρηματολογία του για τις άλλες διεκδικήσεις του, για τις οποίες πίστευε ότι θα κέρδιζε λόγω του ότι ακολουθούσε όλα του τα χρόνια φιλοαγγλική πολιτική. Κι εφόσον έκανε τα χατίρια στους Άγγλους, περίμενε πως και αυτοί θα τον βοηθήσουν τώρα που βρισκόταν σε τόσο δύσκολη καμπή η πολιτική του πορεία. Άραγε ο μεγάλος αυτός οραματιστής δεν είχε καταλάβει ότι δόγμα των Άγγλων είναι το ότι η φιλία έχει τέρμα στο σημείο ακριβώς όπου τερματίζουν τα συμφέροντά της; Τόσα και τόσα είδε και έμαθε στην πολυτάραχη ζωή του, αυτό δεν μπόρεσε να το ενστερνιστεί;
Το μεγάλο κακό στην όλη ιστορία είναι ότι οι διεθνείς συγκυρίες ευνοούσαν την άμεση ικανοποίηση όλων σχεδόν των ελληνικών αιτημάτων. Αρκούσε απ’ την πλευρά των συμμάχων μια χειρονομία καλής θέλησης, η οποία τελικά, όχι μόνο δεν έγινε, αλλά περιεπλάκη τόσο άσχημα, ώστε εκεί που περιμέναμε την αναγνώριση, συναντήσαμε τη στυγνή και αιματηρή εκμετάλλευση, για να έρθουμε κατά πρόσωπο αντιμέτωποι με την προδοσία και την καταστροφή.
Με πιο απλά λόγια: το βορειοδυτικό τμήμα της Μ. Ασίας το ήθελαν οι Άγγλοι. Μαζί τους και οι Γάλλοι. Στη νότια περιοχή της Τουρκίας, την Αττάλεια, αποβιβάστηκαν οι Ιταλοί και βάδιζαν όλο και πιο πολύ προς τα βορειοδυτικά προς το Αϊδίνι και τη Σμύρνη. Και οι άλλοι σύμμαχοι ήθελαν οπωσδήποτε να εμποδίσουν μια τέτοια αποικιοκρατική πολιτική των Ιταλών. Οι Σοβιετικοί καιροφυλακτούν περιμένοντας ευκαιρία διπλωματικής και στρατιωτικής τους παρέμβασης. Οι Τούρκοι εθνικιστές έχουν εξαπολύσει την εθνική τους αντίσταση αγωνιζόμενοι μέχρις εσχάτων, προκειμένου να διασώσουν την Τουρκία για τους Τούρκους. Και οι Αγγλογάλλοι με τους Αμερικάνους, θέλουν οπωσδήποτε να εξυπηρετήσουν τα οικονομικά και αποικιοκρατικά τους συμφέροντα με το λιγότερο γι’ αυτούς κόστος. Αλλά πρέπει να βρουν τρόπο ν’ αναχαιτίσουν τους Ιταλούς και να κρατούν μακριά απ’ τις δραστηριότητές τους τούς Τούρκους Εθνικιστές! Και για όλα αυτά χρειάζεται στρατός διαθέσιμος. Κι αυτός ο στρατός δεν ήθελαν να είναι δικός τους. Το οικονομικό τους κέρδος το επεδίωκαν δίχως κόστος σε αίμα δικό τους...
Δίνουν λοιπόν την άδεια τον Απρίλη του 1919 στον ελληνικό στρατό να κάνει απόβαση στη Σμύρνη και να καταλάβει τη γύρω περιοχή με το πρόσχημα να τηρηθεί η τάξη και η προστασία των μειονοτικών πληθυσμών! Πράγματι στις 2/15 Μαΐου ο ελληνικός στρατός φτάνει στη Σμύρνη. Οι Έλληνες της περιοχής βλέπουν το γεγονός ως αρχή της απελευθέρωσης. Οι Τούρκοι είδαν την παρουσία του ελληνικού στρατού ως κατάκτηση της περιοχής, καθόσον οι Έλληνες είχαν ρίζες προαιώνιες και ιστορικά δικαιώματα απαράγραπτα. Οι Κεμαλιστές λοιπόν από τη στιγμή εκείνη και εξής έστρεψαν όλη τους τη δραστηριότητα εναντίον των Ελλήνων, επειδή έβλεπαν ότι οι άλλοι είναι αποικιοκράτες που θα πάρουν ό,τι είναι να πάρουν και ύστερα θα φύγουν! Τους Έλληνες όμως τους έβλεπαν ως στρατό κατοχής που ήρθε με σκοπό να ενισχύσει τους ελληνικούς πληθυσμούς της περιοχής, με επακόλουθο τα δυτικά παράλια της Μ. Ασίας να περιέλθουν οριστικά στο ελληνικό κράτος. Για τους Αγγλογάλλους, τους Αμερικάνους, τους Ιταλούς και τους Σοβιετικούς ο ηγέτης των Τούρκων εθνικιστικών Μουσταφά Κεμάλ προτίμησε ν’ ακολουθήσει τη διπλωματική οδό, για να τους διώξει. Το πρόβλημά του εστιάζεται πλέον μόνο στους Έλληνες.
Και κατά το γεγονός της απόβασης του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη δεν πρέπει να αποσιωπήσουμε τα «έκτροπα» που σημειώθηκαν απ’ την ελληνική πλευρά, αν θέλουμε να είμαστε αντικειμενικοί. Από την πρώτη στιγμή λοιπόν της απόβασης πολλοί Έλληνες στρατιώτες ξέσπασαν τη μανία τους πάνω σε άμαχους πληθυσμούς των Τούρκων και δημιούργησαν αιματηρά επεισόδια που προκαλούν τη φρίκη στην αναφορά τους και μόνο. Αρκετά απ’ αυτά τα είχε σκηνοθετήσει η ιταλική πλευρά, προκειμένου να ρίξει τα βάρη στον ελληνικό στρατό που στην παρουσία του έβλεπε να χάνει τα εδάφη που προσδοκούσε να κατακτήσει.
Πάντως η Διεθνής Επιτροπή που πήγε επιτόπου να ερευνήσει το ζήτημα έριξε τις ευθύνες στην ελληνική πλευρά, ενώ ο πρωθυπουργός Ελ. Βενιζέλος συνιστούσε ψυχραιμία στις ελληνικές αρχές και αυστηρότητα στον καταλογισμό των ευθυνών. Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι ο Ύπατος Αρμοστής της Σμύρνης Αριστείδης Στεργιάδης, που τον επέλεξε ο Βενιζέλος, αλλά και τον διατήρησαν οι αντίπαλοί του, σ’ όλη τη διάρκεια της θητείας του λειτουργούσε υπέρ των Τούρκων.
Συμπερασματικά: Οι Μεγάλοι Σύμμαχοι έφεραν στη Μ. Ασία τον ελληνικό στρατό, προκειμένου να τους παρέχει κάλυψη στη διεργασία των οικονομιών των διεκδικήσεων. Προς το παρόν και τους Ιταλούς περιόριζε και τους Τούρκους εθνικιστές απασχολούσε. Κι ήμαστε ακόμα στο 1919. Θα δούμε πώς θα συμπεριφερθούν οι σύμμαχοι απέναντί μας το 1922.
Για την Ομάδα Ιστορικής Έρευνας Αγιάς «Δημ. Αγραφιώτης»
Οδυσσέας Β. Τσιντζιράκος
