Από τον Νίκο Φασούλα
Η αλήθεια είναι ότι όταν ακούω κάποιους ανθρώπους μιας παλαιότερης γενιάς να μιλούν για πτώση ηθικών αρχών και αξιών στη σημερινή κοινωνία προσπαθώ να καταλάβω που ακριβώς βρίσκεται η ηθική του παρελθόντος που τώρα περνά κρίση.
Οι περιπτώσεις στις οποίες αναφέρονται αυτοί που αποδίδουν τα σημερινά προβλήματα στην πτώση των ηθικών αξιών είναι πάρα πολλές: Τα διαζύγια, η ανεργία, η απληστία, η βία, και τέλος η εγκληματικότητα. Εύλογα όμως γεννάται το ερώτημα, παλαιότερα δεν υπήρχαν αυτά τα προβλήματα; Και αν δεχτούμε ότι δεν υπήρχαν μ’ αυτή τη μορφή ή ότι δεν υπήρχαν στην Ελληνική κοινωνία, είναι σίγουρο ότι δεν υπήρχαν και στον υπόλοιπο κόσμο; Στις άλλες κοινωνίες αιτία προβλημάτων ήταν πάλι η πτώση των ηθικών αξιών;
Από ψυχολογικής απόψεως αλλά και μέσα από την απλή μας καθημερινότητα είναι αποδειγμένο ότι ο άνθρωπος ως ζωντανό ον έχει στο DNA του μια αδυναμία υπακοής σε γραπτούς νόμους που τηρούν την έννομη τάξη. Βάλτε για παράδειγμα με το μυαλό σας, πόσες παραβιάσεις του Κ.Ο.Κ. γίνονται καθημερινώς προκαλώντας κάποιο ατύχημα; Και σίγουρα το παράδειγμα που αναφέρω είναι από τα πιο «απλά». Το σημειώνω για να συνειδητοποιήσουμε πως όταν υπάρχει δυσκολία κατανόησης των γραπτών νόμων-κανόνων τότε είναι πολύ πιο δύσκολο να κατανοήσουμε και να αποδεχτούμε τους άγραφους-άτυπους. Τέτοιοι νόμοι είναι οι ηθικές αξίες και αρχές.
Δεν λέω πως δεν πρέπει να υπάρχουν νόμοι και κανόνες, απλά αναφέρω μία σκληρή, λανθασμένη αλήθεια που όταν καταφέρουμε να την αποδεχτούμε θα έχουμε κάνει το πρώτο βήμα για να την διορθώσουμε.
Όσοι ισχυρίζονται ότι στη ζωή πρέπει να έχουμε ηθικές αξίες και να πορευόμαστε σύμφωνα με αυτές, είναι συνήθως αυτοί που με την πρώτη ευκαιρία μόλις τους δοθεί η δυνατότητα να βγάλουν τον εαυτό τους πάνω από τους άλλους θα το κάνουν χωρίς δεύτερη σκέψη. Και αυτό γιατί το να ζει κανείς αρμονικά δεν ήταν ποτέ θέμα αρχών και κανόνων, αλλά ζήτημα κατανόησης του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί η συνύπαρξη. Όσοι έχουν κατανοήσει αυτόν τον τρόπο θα μπορέσουν να μεταλαμπαδεύσουν την αξία της συνύπαρξης και όχι απλά την εφαρμογή κάποιων δήθεν απαρέγκλιτων κανόνων που την αφορούν. Άλλωστε στην ζωή μας θεωρώ πως κάποια πράγματα χρειάζονται κοινή λογική και συνείδηση για να τα εφαρμόσουμε και όχι απαραίτητα την ύπαρξη κάποιου νόμου. Τολμώ μάλιστα να πω ότι οι νόμοι σε κάποιες μεμονωμένες περιπτώσεις λειτουργούν ως άλλοθι με την λογική ότι αφού πράξαμε το νόμιμο κάναμε το σωστό, χωρίς ωστόσο να καταλαβαίνουμε σε βάθος τη σημασία του σωστού.
Αυτό που μας δίνει την ελευθερία να φερθούμε με σεβασμό απέναντι στους συνανθρώπους μας είναι η συνειδητοποίηση του σεβασμού. Της προστασίας δηλαδή των αναγκών πρώτα απέναντι στο εαυτό μας. Ποτέ δεν πρόκειται να σεβαστεί κάποιος κάποιον άλλον απλά επειδή αυτό είναι το σωστό. Η μόνη πιθανότητα να συμβεί κάτι τέτοιο είναι να πηγάζει αυθόρμητα μέσα από τον ίδιο ως αυτοαποδοχή. Διαφορετικά μιλάμε για προϊόν επιβολής και καταπίεσης.
Αν λοιπόν δεχτούμε ότι σήμερα υπάρχει κρίση ηθικότητας σημαίνει αυτομάτως ότι γνωρίζουμε πότε ξεκίνησε η κρίση και ότι πριν από αυτή οι ηθικές αξίες λειτουργούσαν μια χαρά. Από τη στιγμή λοιπόν που τα σημερινά προβλήματα αποδίδονται στην κρίση ηθικών αξιών, σημαίνει ότι αυτός είναι ο κυριότερος λόγος που κρατά μία κοινωνία σε τάξη. Ξέρουμε όμως καλά ότι υπάρχουν και πιο σημαντικοί λόγοι που μπορούν να κάνουν μια κοινωνία βιώσιμη και αρμονική: Η ψυχολογική κατάσταση των πολιτών, ο σωστός επαγγελματικός προσανατολισμός και ο αλληλοσεβασμός που προκύπτει από τον αυτοσεβασμό και την αξιοπρέπεια.
Πότε λοιπόν οι ηθικές αξίες πέρασαν κρίση; Πριν από δέκα, πενήντα, εκατό χρόνια; Πότε ακριβώς; Και γιατί να περάσουν κρίση οι ηθικές αξίες αν είναι τόσο ισχυρές και οι κοινωνίες λειτουργούσαν καλά παλαιότερα με βάση αυτές; Πάντα υπήρχε αδικία, εγωισμός ανισότητα κτλ. Η κάθε γενιά θα μπορούσε να επικαλεστεί κρίση των ηθικών αξιών. Είτε στην αρχαία Ελλάδα με τους δούλους και τις γυναίκες που δεν είχαν δικαιώματα, είτε αργότερα με το μίσος του Χριστιανισμού, είτε στον μεσαίωνα με την καταδίκη της επιστήμης και της λογικής.
Το συμπέρασμα λοιπόν είναι ότι πρέπει να προσανατολιστούμε σωστά για να φτιάξουμε μία κοινωνία που θα λειτουργεί αρμονικά. Με το να αναφέρουμε έτσι απλά ως δικαιολογία την κρίση των ηθικών αξιών δεν θα καταφέρουμε ποτέ να εντοπίσουμε τις πραγματικές αιτίες που ακόμα δεν δημιουργήσαμε μία κοινωνία όπου θα επικρατεί ο σεβασμός μεταξύ των μελών της. Η διαταραγμένη ψυχολογική κατάσταση των πολιτών, είναι πολύ πιο σημαντικός παράγοντας από τη φανταστική κρίση ηθικής.
Δεν έχει αξία λοιπόν να ψάχνουμε να βρούμε πιο είναι το σωστό για να φτιάξουμε μια κοινωνία. Αυτό που χρειάζεται είναι ο άνθρωπος να εναρμονιστεί με τη φύση του. Να αποκτήσει αυτογνωσία και αυτεπίγνωση, και να μάθει να ζει σύμφωνα μ’ αυτό που είναι. Αρκεί σε πρώτη φάση να κατανοήσουμε τα πραγματικά αίτια που προκαλούν αυτήν την αταξία στην κοινωνία μας, και να πάψουμε να χρησιμοποιούμε αυθαίρετες έννοιες για να δικαιολογηθούμε.
* Ο Νικόλαος Αλεξ. Φασούλας είναι οικονομολόγος, πτυχιούχος Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.
