Δεισιδαιμονία απέναντι στην πανδημία

Κλείνουν οσονούπω δύο χρόνια, αφότου μπήκε στη ζωή μας η επιδημική μάστιγα του κορονοϊού. Και ενώ στην αρχή, παρά τις διαδόσεις και τις δυσοίωνες προβλέψεις, δεν μας είχε αγγίξει ακόμη ο φόβος, προϊόντος του χρόνου βιώσαμε και συνεχίζουμε να

βιώνουμε πράγματα και καταστάσεις, που δεν μπορούσαμε κάποτε να τα ζήσουμε ούτε στις πιο απαισιόδοξες σκέψεις μας. Επί δύο συνεχή χρόνια τώρα, δεν περνάει μέρα που να μην ανακοινωθούν κρούσματα, διασωληνώσεις ασθενών, δεκάδες νεκροί. Καθημερινά σχεδόν η χώρα μας χάνει κι ένα μικρό χωριό. Και το κακό έχει παραγίνει τελευταία, καθώς σύμφωνα με διεθνείς στατιστικές αναλογικά με τον πληθυσμό μας έχουμε το μεγαλύτερο ποσοστό σε θανάτους.
Η αβεβαιότητα και ο φόβος σφραγίζουν πλέον την κάθε μας κίνηση ή ενέργεια. Προφυλάξεις από παντού, απομόνωση, αποστάσεις απ’ όλους και απ’ όλα. Κι ενώ στην αρχή θέλαμε να δείχνουμε ρεαλιστές, θαρραλέοι και άφοβοι, φτάσαμε να καταντήσουμε έρμαια των διαδόσεων και να γίνουμε «φορείς» δεισιδαιμονίας με τεράστιο μάλιστα ιικό φορτίο.
Κι απέναντί μας, απ’ την πλευρά της επιστήμης και της πολιτικής, δίνουν και παίρνουν οι περιορισμοί, οι διατάξεις, μέτρα, αντίμετρα και επίμετρα, απαγορεύσεις και υποχρεώσεις, αναστολή υπηρεσιών, προσπάθειες με κάθε μέσο να μεταλλαχτεί ο φόβος σε ελπίδα. Κι ο κοσμάκης υποβάλλεται σε θυσίες με την προσδοκία του στην επιστήμη, αλλά και την πίστη του -δυστυχώς- στις κάθε λογής δεισιδαιμονίες.
Και η επιστήμη μάς έδωσε ελπίδες με το εμβόλιο! Πολύ σύντομα όμως μας είπε ότι δεν αρκεί ένα μόνο. Χρειάζεται και δεύτερο! Μετά και τρίτο! Και ασφαλώς έπεται συνέχεια. Ενώ παράλληλα εκφράζονται φόβοι ότι τα υπάρχοντα εμβόλια θα είναι άχρηστα για τις προσεχείς μεταλλάξεις του ιού, και ήδη μας προετοιμάζουν ότι οσονούπω εφευρίσκονται θεραπευτικά χάπια. Μάλιστα έφτασαν οι εμβολιαζόμενοι να πιστεύουν πλέον και να λειτουργούν με το «ο σώζων εαυτόν σωθήτω», ενώ οι εκ πεποιθήσεως ή και εκ περιστάσεων αρνητές να αντιδρούν πεισματικά στα κελεύσματα της Πολιτείας με την πίστη ότι έχουν δίκιο. Κι ο καθένας τους έχει οπωσδήποτε τους δικούς του λόγους.
Και αυτοί που εναποθέτουν τις ελπίδες τους στον Θεό και αυτοί που κρατούν αρνητική στάση μέσα από μια ρεαλιστική εσωτερική λογική διεργασία. Όμως: θα πρέπει όλοι μας να καταλάβουμε ότι ο Θεός, οι Άγιοι και οι Άγγελοι έχουν κουραστεί πια ν’ ασχολούνται με τα καπρίτσια του καθενός θνητού.
Και σαν να μην έφταναν όλες οι δυσμενείς καταστάσεις που αντιμετωπίζουμε, σε καθημερινή βάση ακούμε χρησμούς και προβλέψεις για μεταλλάξεις του ιού, καινούργια στελέχη, καινούργιες ονομασίες, τότε θα κορυφωθεί η πανδημία, τότε θα υποχωρήσει, τόσους θα μολύνει, τόσους θα σκοτώσει! Και διαρκώς βγαίνουν στα παράθυρα ειδικοί και γνώστες, λοιμωξιολόγοι, επιδημιολόγοι, πνευμονολόγοι, …λόγοι και …λόγοι, και όλοι μας βλέπουμε πρόσωπα και μαθαίνουμε ειδικότητες της ιατρικής που ποτέ δεν είχαμε φανταστεί.
Κι ο καθένας τους μιλάει αβίαστα και προβλέπει λοιμούς, καταποντισμούς και αφανισμούς, κι έρχεσαι να απορείς αν οι άνθρωποι αυτοί δεν λογαριάζουν ότι η κοινή γνώμη άγεται και φέρεται και ότι η ψυχολογία του όχλου σε στιγμές πανικού ή φόβου έστω μπορεί να οδηγήσει πολύ εύκολα την κοινωνία σε ομαδική παράνοια!
Όμως, όλα αυτά τα γνωρίζουν άριστα όλα εκείνα τα κέντρα, που ως αποστολή τους έχουν τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης και τη χειραγώγηση των μαζών, πάντα κατά το δοκούν. Όσο δε για την αντίδραση του απλού κοσμάκη, την έδωσε διαχρονικά ο ανυπέρβλητος ψυχογράφος της ανθρωπότητας, ο Θουκυδίδης, περιγράφοντας τις αντιδράσεις των Αθηναίων, όταν το 430 π.Χ. ενέσκηψε στην Αθήνα ο λοιμός: «…και χρησμολόγοι έψαλλαν κάθε λογής χρησμούς, τους οποίους έσπευδε ο καθένας ν’ ακούσει και να ερμηνέψει ανάλογα με τις πίστεις και τις διαθέσεις του …». Τα λέει, πιστεύω, όλα.
Κι όπως τις προάλλες ανακάτεψα ένα παλιό και κατασκονισμένο αρχείο μου ψάχνοντας καταγραφές για τις επιδημίες του παρελθόντος, έπιασα στα χέρια μου το «Μαγικά θεσσαλικού κώδικος» του Βαγγέλη Σκουβαρά, εν Αθήναις 1967. Εκεί μέσα, μεταξύ άλλων, που βρήκα, στάθηκα στα ακόλουθα:
Βρισκόμαστε στη δεκαετία του 1810 προς το 1820. Η πανούκλα ενέσκηψε και πάλι σ’ ολόκληρη τη Μ. Ασία και αμέσως έζωσε και τη Βαλκανική χερσόνησο και φυσικά και ολόκληρο τον Ελλαδικό χώρο. Έχοντας αποδεκατίσει το ένα τρίτο του πληθυσμού. Σε καθημερινή βάση πεθαίνουν χιλιάδες.
Και φυσικά οι υπόδουλοι, θύματα του σκοταδισμού, των προλήψεων και της καταδυνάστευσης από τους Τούρκους, τους κοτζαμπάσηδες και τα όργανά τους, αλλά και με τις απειλές αφορισμού από ορισμένους ανώτερους κληρικούς δεν έχουν πού την κεφαλήν κλίναι και αναγκάζονται να συμμορφώνονται και να υπομένουν τη μοίρα τους μέσα στη δεισιδαιμονία και την απόγνωση. Ενώ η πανούκλα θερίζει καλπάζοντας.
Για παράδειγμα. Όταν η επιδημία χτύπησε την Άρτα, έτρεξαν εκεί αρκετοί καλόγεροι από τη Θεσσαλία, για να θεραπεύσουν το κακό φέρνοντας μαζί τους μαγικά, ξόρκια, λείψανα αγίων, το ζωνάρι της Παναγίας κι ό,τι άλλο έκριναν χρήσιμο για να διώξουν …την πανούκλα. Το ότι και πολλοί απ’ αυτούς ήταν φορείς της νόσου δεν το ομολογούσαν! Κι αφού έκαμαν ό,τι έκαμαν εκεί, γύρισαν πίσω πλούσιοι, θα σημειώσει και ο Γάλλος πρόξενος Πουκεβίλ.
Κι όταν ο ασθενής τους καλούσε πάνω στην απόγνωσή του προσδοκώντας τη θεραπεία του, αυτοί άρχισαν να διαβάζουν το ξόρκι: «Εις το όνομα του Πατρός, αμήν, και του Υιού, αμήν και του Αγίου Πνεύματος, αμήν. Άγιοι Ανάργυροι, θαυματουργοί, Αγία Αναστασία φαρμακολύτρια, …σκορπίσατε την πανούκλα του δούλου σου… Να είναι δεμένη και χαλινωμένη από ορισμό του Κυρίου Ημών Ιησού Χριστού και της δεσποίνης ημών Θεοτόκου και αειπαρθένου Μαρίας…». Φυσικά το ξόρκι περιείχε κι άλλα. Περιείχε επικλήσεις σε αρκετούς ακόμα Αγίους και Αγγέλους.
Όλα κυλούσαν άγια. Το αντιφατικό όμως είναι τούτο: ενώ διάβαζαν τα ξόρκια για να θεραπεύσουν τον άρρωστο αφελή ανθρωπάκο, την ίδια στιγμή του υποδείκνυαν ότι, εκεί όπου θα πάει σε λίγο, δεν του χρειάζονται τα χρήματα! Γι’ αυτό πρέπει να τα δώσει στους αντιπροσώπους του Θεού, που βρίσκονται μπροστά του, ώστε έτσι να εξασφαλίσει την αθανασία της ψυχής και μια καλή θέση στον παράδεισο! Μάλιστα. Όμορφος κόσμος, ηθικός, διαβολικά πλασμένος…
Εν κατακλείδι: Ο καθένας ας βγάλει τα συμπεράσματά του κι ας κρίνει τι απέγιναν σήμερα, στην παρούσα πανδημία, οι καλόγεροι του τότε και σε τι μεταλλάχτηκαν τα ξόρκια και τα μαγικά τους! Πάντως ανεξάρτητα από το πώς ο καθένας μας αντιμετωπίζει την πανδημία το αίτημα είναι ένα και μόνο: Και η επιστήμη και η πολιτική οφείλουν ν’ αντιμετωπίσουν το κακό με ορθολογισμό και ειλικρινή ενημέρωση του κόσμου. Μόνον έτσι θα μπορέσουν να πείσουν το κοινό. Ειδάλλως η δεισιδαιμονία της αντιμετώπισης θα οδηγήσει σε κακοδαιμονία αθεράπευτη.
Για την Ομάδα Ιστορικής Έρευνας Αγιάς «Δημήτρης Αγραφιώτης»
Οδυσσέας Β. Τσιντζιράκος