* Της Δέσποινας Μ. Σπυριδάκη, φιλολόγου του Μουσικού σχολείου Λάρισας
Εις δυσμάς της καλοκαιρινής ραστώνης και μεσουσών των ημερών της ιλιγγιώδους οικονομικής αποσάρθρωσης σε μια Ελλάδα της «κρίσης», της οποίας κολοσσιαίο ζητούμενο είναι η «ανάπτυξη της οικονομίας», στερουμένης κοινωνικών και ανθρωπιστικών αντανακλαστικών, φωνές σαν του Καστοριάδη ακούγονται πιο επίκαιρες από ποτέ και βοηθούν να κατακτήσουμε την «ουσία» που όλοι τεχνηέντως αποφεύγουμε.
Ενώ καθημερινά γινόμαστε αυτόπτες και αυτήκοοι μάρτυρες δημοσιευμάτων του έντυπου και ηλεκτρονικού τύπου περί αναλύσεων από επαΐοντες για τα αίτια της κρίσης, αναρωτιέμαι αν θα πρέπει να προβληματιστούμε για το πώς θα επαναπροσδιορίσουμε, με νέα πολιτική- εννοώ ως πολίτη ενεργού που όντως πολιτεύεται, με πυξίδα το ευ ζην της κοινωνικής ολότητας- ταυτότητα τη θέση μας σε αυτήν την καινοφανή συνθήκη.
Με αφόρμηση το βιβλίο του Κορνήλιου Καστοριάδη «Η άνοδος της ασημαντότητας», συλλογή κειμένων του αναφερομένων στη σύγχρονή του πραγματικότητα, στον κοινωνικό-πολιτικό στοχασμό, ας επιχειρήσουμε να αναζητήσουμε απαντήσεις στα αδιέξοδα. Ο μεγαλύτερος έλληνας στοχαστής και φιλόσοφος του 20ου αιώνα, προικισμένος με οξύνοια, προφητικόν τάλαντον και διορατικότητα, μιλάει για τη μόνη αξία, ως ακρογωνιαίο λίθο της κρίσης της, που επικράτησε στην σύγχρονή του καπιταλιστική οικονομία: την ανάπτυξη της παραγωγής και τον πλουτισμό και για την προσπάθεια όλων, από τον μισθωτό ως τον καπιταλιστή «να φάνε όσα περισσότερα μπορούν».
Ως προβληματιζόμενα κοινωνικά όντα, με φίλτρα αποστασιοποιημένου από εγωπαθείς τοποθετήσεις παρατηρητή, μπορούμε να προσθέσουμε το πρόβλημα της «διαφθοράς», το έλλειμμα ευσυνειδησίας και ανθρωπισμού, τη μονοδιάστατη θήρα υλικών αγαθών που «κόλποις κτώνται», την τελεολογία της φενάκης και εκμετάλλευσης, τη φιλοσοφία του «Ωχαδερφισμού» και «Στρουθοκαμηλισμού», το πώς η μόνη φραγή στις πράξεις μας έγινε ο φόβος, εν είδει δυνάστη, και όχι οι προσωπικές μας αξίες.
Εν είδει επιλόγου, παραθέτω προς ίδιον προβληματισμό αποσπάσματα του βιβλίου του: «Με δεδομένη την οικολογική κρίση, την ακραία ανισότητα της κατανομής των πόρων μεταξύ πλουσίων και φτωχών χωρών, την απόλυτη σχεδόν αδυναμία να συνεχίσει το σύστημα τη σημερινή του πορεία, το απαιτούμενο είναι μια νέα φαντασιακή δημιουργία που η σημασία της δεν μπορεί να συγκριθεί με τίποτα ανάλογο στο παρελθόν, μια δημιουργία που θα έβαζε στο κέντρο της ζωής του ανθρώπου σημασίες άλλες από την αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης, που θα έθετε στόχους ζωής διαφορετικούς, για τους οποίους οι άνθρωποι θα μπορούσαν να πουν πως αξίζουν τον κόπο.
Αυτό θα απαιτούσε φυσικά μια αποδιοργάνωση των κοινωνικών θεσμών, των σχέσεων εργασίας, των οικονομικών, πολιτικών, πολιτιστικών σχέσεων. Αυτός όμως ο προσανατολισμός απέχει απίστευτα από τα όσα σκέφτονται, και ίσως από τα όσα ποθούν οι άνθρωποι σήμερα. Αυτή είναι η κολοσσιαία δυσκολία που πρέπει ν’ αντιμετωπίσουμε.
Θα έπρεπε να θέλουμε μια κοινωνία στην οποία οι οικονομικές αξίες θα έχουν πάψει να κατέχουν κεντρική (ή μοναδική) θέση, όπου η οικονομία θα έχει ξαναμπεί στη θέση της, δηλαδή θα έχει γίνει ένα απλό μέσο του ανθρώπινου βίου και όχι ύστατος σκοπός, στην οποία επομένως θα έχουμε παραιτηθεί από την τρελή κούρσα προς μια συνεχώς αυξανόμενη κατανάλωση.
Θα έπρεπε λοιπόν από εδώ και πέρα οι άνθρωποι (μιλάω τώρα για τις πλούσιες χώρες) να δεχτούν ένα αξιοπρεπές αλλά λιτό βιοτικό επίπεδο και να παραιτηθούν από την ιδέα ότι ο κεντρικός σκοπός της ζωής τους είναι να αυξάνεται η κατανάλωση τους κατά 2 με 3% το χρόνο. Για να το δεχθούν αυτό, θα έπρεπε κάτι άλλο να δίνει νόημα στη ζωή τους. Αυτό το άλλο είναι η ανάπτυξη των ανθρώπων, αντί για την ανάπτυξη των σκουπιδοπροιόντων. Κάτι τέτοιο θα απαιτούσε μιαν άλλη οργάνωση της εργασίας, η οποία θα έπρεπε να πάψει να είναι αγγαρεία και να γίνει πεδίο προβολής των ικανοτήτων του ανθρώπου. Άλλο πολιτικό σύστημα, μιαν αληθινή δημοκρατία που θα συνεπαγόταν τη συμμετοχή όλων στη λήψη των αποφάσεων.
Μιαν άλλη οργάνωση της παιδείας, ώστε να διαπλάθονται πολίτες ικανοί να ασκούν και να άρχονται, σύμφωνα με τη θαυμάσια έκφραση του Αριστοτέλη- και ούτω καθ’ εξής.
Αυτά είναι τα καθήκοντα που έχουμε μπροστά μας – και η τραγωδία της εποχής μας είναι ότι η δυική ανθρωπότητα κάθε άλλο παρά νοιάζεται για αυτά. Πόσον καιρό ακόμα η ανθρωπότητα θα κατατρύχεται από τις ματαιότητες και τις ψευδαισθήσεις που ονομάζουμε εμπορεύματα; Εκείνο που μπορούμε να πούμε, είναι ότι όλοι όσοι έχουν συνείδηση του φοβερά σοβαρού χαρακτήρα των ζητημάτων πρέπει να προσπαθήσουν να μιλήσουν, να ασκήσουν κριτική σε αυτή την ξέφρενη πορεία προς την άβυσσο, να ξυπνήσουν την συνείδηση των συμπολιτών τους.» Τα σχόλια δικά σας.
