Ένα από αυτά ήταν και το Ελληνοβακτηριανό βασίλειο. Υπήρχε λοιπόν έντονη παρουσία της ελληνικής γλώσσας υπό την ελληνιστική της μορφή. Είχε φροντίσει γι’ αυτό ο ίδιος ο Μέγας Αλέξανδρος κατά τη σύντομη βασιλεία του. Όπως περιγράφει ο Πλούταρχος: «Αλέξανδρος τρισμυρίοις παίδας Περσών επιλεξάμενος, εκέλευσεν γράμματα μανθάνειν ελληνικά». Ήταν μία αρχή. Την προσπάθεια συνέχισαν αποτελεσματικά οι διάδοχοί του, με αποτέλεσμα η ελληνική γλώσσα να κυριαρχήσει σε όλο σχεδόν τον τότε γνωστό κόσμο. Το μαρτυρεί ο Κικέρων (1ος αιώνας π.Χ.). Μέγιστος των Ρωμαίων ρητόρων, συγγραφέας και πολιτικός, ο Κικέρων, απευθυνόμενος σε φίλο του, έγραψε: «Αν νομίζουν μερικοί ότι, γράφοντας στίχους στα λατινικά κι όχι στα ελληνικά, θα αποκτήσουν μεγαλύτερη δόξα, πλανώνται πλάνην οικτράν. Η ελληνική γλώσσα ομιλείται από όλα σχεδόν τα έθνη». Ο ίδιος είπε: «ει οι θεοί διαλέγονται, την των ελλήνων γλώτταν χρώνται». Ήταν λάτρης του πολιτισμού και της γλώσσας των Ελλήνων, όπως και οι περισσότερες μεγάλες ρωμαϊκές προσωπικότητες. Είχαν λάβει ελληνική μόρφωση και μιλούσαν ελληνικά.
Όταν λοιπόν το 395 μ.Χ. η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία διασπάστηκε στη Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (ΔΡΑ) με έδρα τη Ρώμη και στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (ΑΡΑ) με έδρα την Κωνσταντινούπολη, η τελευταία βρέθηκε να περιλαμβάνει λαούς που μιλούσαν, κατά βάσιν, ελληνικά. Ήταν, κατά συνέπεια, αναπόφευκτο να έχουμε διγλωσσία στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία: Επίσημη γλώσσα του κράτους, η λατινική, καθομιλουμένη η κοινή ελληνιστική. Αυτό κράτησε μέχρι τον 7ον αιώνα μ.Χ. Τότε, ο αυτοκράτωρ Ηράκλειος καθιέρωσε ως επίσημη γλώσσα της αυτοκρατορίας την ελληνική.
Η ελληνική γλώσσα βγήκε λοιπόν νικήτρια στη διαμάχη με τη λατινική. Έτσι, η πολυεθνική Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, βυζαντινή, όπως συνηθίζουμε να την ονομάζουμε, από δίγλωσση έγινε μονόγλωσση με μοναδική γλώσσα την ελληνική. Η πασίγνωστη βυζαντινολόγος, κυρία Αρβελέρ, θεωρεί ότι άκριτα την ονομάζουμε «βυζαντινή». «Ρωμανία» ήταν το όνομά της. Την άποψη αυτήν υποστηρίζει και ένας άλλος βυζαντινολόγος, του Kings’ College του Λονδίνου, ο κ. Διονύσης Σταθακόπουλος στο προσφάτως κυκλοφορήσαν βιβλίο του «Μικρή Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας». Κι αυτό μέχρι το 800 μ.Χ., οπότε, όπως αναφέρει ο κ. Σταθακόπουλος, πολλοί άρχισαν να αποκαλούν ελληνική την αυτοκρατορία. Η κυρία Αρβελέρ επαναλαμβάνει στο πρόσφατο βιβλίο της «πόσο ελληνικό είναι το Βυζάντιο;» αυτό που έγραψε και αλλού: «Αδιόρθωτοι εμείς (οι Νεοέλληνες) ονειροπόλοι, μιλάμε για Αγιά Σοφιά και κλαίμε για την Πόλη».
Εν κατακλείδι, έχουμε μεν ένα πολυεθνικό κράτος, αλλά ελληνόφωνο και με ελληνική παιδεία. Κράτος ελληνικό, σύμφωνα με τη ρήση του Ισοκράτη: «Έλληνες είσιν οι της ημετέρας παιδείας μετέχοντες». Την ίδια ιδέα εξέφρασε, 18 αιώνες αργότερα και ο βυζαντινός φιλόσοφος Πλήθων ο Γεμιστός: «Έλληνες εσμέν ως ή τε ή φωνή και η πάτριος παιδεία μαρτυρούσιν».
Ανεξάρτητα από το πόσο αληθινή είναι η ονομασία «Ελληνική Αυτοκρατορία», ως ελληνική έχει εγγραφεί στο ελληνικό συλλογικό υποσυνείδητο η βυζαντινή ή, όπως αλλιώς έχει ονομασθεί, η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Εδώ έχει θέση αυτό που έγραψε ο Βολταίρος: «Στη ζωή είναι αδιάφορο αν κάτι είναι πέρα για πέρα αληθινό ή αν έχει περάσει για αληθινό». Ούτως ή άλλως, ήταν μία λαμπρή νίκη της πανίσχυρης, της υπέροχης ελληνικής γλώσσας. Μία κατάκτηση χωρίς πολέμους, αιματοχυσίες και βαρβαρότητες.
Από τον Άγγελο Ζαχαρόπουλο
* Ο Άγγελος Ζαχαρόπουλος είναι επίτιμος διευθυντής Ευρωπαϊκής Επιτροπής, πρ. γενικός διευθυντής Υπουργείου Γεωργίας – μέλος της Κεντρικής Επιτροπής διαπραγματεύσεων για την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ.
