Σαλαμίνα: Εκεί που βούλιαξαν τα όνειρα του Ξέρξη

Από τον Ευάγγελο Μπαλντούνη, φιλόλογο
Μία από τις σημαντικότερες ναυμαχίες της αρχαιότητας διεξήχθη στα νερά τού Σαρωνικού (480 π.Χ.). Ο Ξέρξης μετά τη μάχη των Θερμοπυλών, κατευθύνεται προς την Αθήνα. Οι Αθηναίοι εκκενώνουν την πόλη. Οι σύμμαχοι με τον στόλο τους βρίσκονται στη Σαλαμίνα. Εκεί ο

Σπαρτιάτης αρχηγός Ευρυβιάδης και οι Πελοποννήσιοι, σκέπτονταν να εγκαταλείψουν τα στενά και να πάνε στον Ισθμό. Ο Θεμιστοκλής υποστήριξε ότι ο στόλος έπρεπε να μείνει στη Σαλαμίνα και να ναυμαχήσουν στα στενά της, για να εκμεταλλευτούν την ευελιξία των πλοίων τους έναντι των δυσκίνητων περσικών. Η διχογνωμία των Ελλήνων πριν από τη ναυμαχία, προκάλεσε πολλά λεκτικά επεισόδια.
Πολεμικό συμβούλιο στη Σαλαμίνα: Μέσα στην ορμή του ο Θεμιστοκλής μίλησε πριν από τον Ευρυβιάδη. Αυτός θύμωσε και σήκωσε το ραβδί του να τον χτυπήσει. Είχε εκνευριστεί ιδιαίτερα από την επιμονή του Θεμιστοκλή, ίσως και από κάποια περιφρονητικά του λόγια. Ψύχραιμος αυτός είπε τη γνωστή φράση: «Πάταξον μεν, άκουσον δε». Πέρασε ο θυμός και διατηρήθηκε έτσι η απαραίτητη ηρεμία. Ο Κορίνθιος διοικητής αποκαλεί τον Θεμιστοκλή άπατρι, αφού ο Ξέρξης έχει κυριεύσει την Αθήνα. «Εχουμε πατρίδα τις 200 τριήρεις! Θα αποχωρήσουμε τώρα και θα ιδρύσουμε αλλού νέα πόλη». Τότε ο Ευρυβιάδης αναγκάστηκε να υποχωρήσει. Οι άλλοι όμως διοικητές, βλέποντας την Αθήνα να καίγεται και τον εχθρικό στόλο στο Φάληρο, ετοιμάζονταν να μπουν στα πλοία και να πλεύσουν στον Ισθμό.
Το παραπλανητικό σχέδιο: Την κρίσιμη αυτή ώρα ο Θεμιστοκλής μηχανεύτηκε ένα σχέδιο. Έστειλε κρυφά στους Πέρσες τον Σίκινο (παιδαγωγό των παιδιών του) να τους αναγγείλει ότι οι Έλληνες σκοπεύουν τη νύχτα να φύγουν. Γι’ αυτό έπρεπε ο περσικός στόλος να τους περικυκλώσει. Πράγματι οι Πέρσες ξεκίνησαν για το στενό της Σαλαμίνας. Αποκλείουν με 200 πλοία τις διόδους διαφυγής, ενώ τα υπόλοιπα περίμεναν την έξοδο του ελληνικού στόλου ανάμεσα στη Σαλαμίνα και την Ψυττάλεια.
Η ένδοξη ναυμαχία αρχίζει: Ο Θεμιστοκλής με τις 180 αθηναϊκές τριήρεις τοποθετήθηκαν στο αριστερό μέρος, απέναντι από τα ισχυρά Φοινικικά πλοία. Οι Μεγαρείς, Αιγινήτες και Λακεδαιμόνιοι με 70 τριήρεις, στο δεξιό μέρος. Στο κέντρο τα πλοία των άλλων πόλεων. Αντηχεί ο Παιάνας: «Ω! παίδες Ελλήνων, ίτε, ελευθερούτε πατρίδα, ελευθερούτε δε παίδας, γυναίκας, θεών τε πατρώων έδη, θήκας τε προγόνων. Νυν υπέρ πάντων αγών»! (ύμνος προς τη φιλοπατρία και την αρετή, που όμοιός του δεν έχει ακουστεί, ούτε έχει τονιστεί διά μέσου των αιώνων). Ενώ προχωρούν τα ελληνικά πλοία, ξαφνικά κωπηλατούν ανάποδα και οι τριήρεις πλέουν προς τα πίσω, προς την ακτή της Σαλαμίνας! (οι πλώρες πάντα προς τον εχθρό). Αυτό έγινε: α) Για να μη συναντήσουν τους Πέρσες στο μέσον τού στενού που είχε μεγαλύτερο πλάτος.... β) Να μη δώσουν χώρο στον εχθρό να αναπτυχθεί με άνεση και να επιχειρήσει κυκλωτική κίνηση... γ) Θα καθυστερούσαν τη ναυμαχία ώστε να φυσήξει δυνατότερος άνεμος και ο κυματισμός να κουνούσε περισσότερο τα υψηλά περσικά πλοία.
Την κατάλληλη στιγμή γίνεται η αντεπίθεση. Οι ελληνικές τριήρεις ανέπτυξαν τη μέγιστη ταχύτητα εμβολισμού και αρχίζει η συντριβή των περσικών πλοίων. Ως το μεσημέρι η ναυμαχία ήταν αμφίρροπη. Το δεξιό ελληνικό μέρος αντιμετωπίζει προβλήματα. Αντίθετα στο αριστερό, οι μανιασμένοι Αθηναίοι ήταν ασυγκράτητοι και βυθίζουν αρκετά πλοία. Λέγεται πως πολλοί έβλεπαν τη θεά Αθηνά να συμπαρίσταται και να τους σκέπει. Το πλοίο του Πέρση ναυάρχου Αριαμένη εμβολίζεται, ο ίδιος σκοτώνεται και πετιέται το σώμα του στη θάλασσα. Επικρατεί πανικός και σύγχυση στους Πέρσες γιατί «οι προστάζοντες ήταν πολλοί και δεν έδιναν όλοι τις ίδιες διαταγές». Ως το δειλινό η ναυμαχία είχε λάβει τέλος. 200 περσικά πλοία καταστράφηκαν (40 ελληνικά). Έμεινε η Ψυττάλεια. Εκεί οι Πέρσες είχαν εγκαταστήσει μία επίλεκτη φρουρά 4.000 ανδρών. Ο Αριστείδης με Αθηναίους οπλίτες αποβιβάστηκαν στη νήσο και τους εξόντωσαν όλους.
Αξιολόγηση: Συντριπτική η ήττα των Περσών στη Σαλαμίνα. Ο Ξέρξης συντετριμμένος από την εξέλιξη της ναυμαχίας (παρακολουθούσε από το όρος Αιγάλεω), έδωσε εντολή να επιστρέψουν στην Ασία. Τεράστιο το πλήγμα στο γόητρο των Περσών. Ο ελληνικός θρίαμβος οφειλόταν: 1) Στην επιλογή της θέσης για διεξαγωγή της ναυμαχίας.... 2) Στο απαράμιλλο θάρρος και την εξοικείωση των Ελλήνων με τη θάλασσα.... 3) Για όλους ήταν ένας αγώνας χωρίς αύριο.... Σύμφωνα με τους ιστορικούς, αν οι Πέρσες νικούσαν, θα είχε σταματήσει η ανάπτυξη της Ελλάδας και ο δυτικός πολιτισμός δεν θα ήταν αυτό που είναι σήμερα. Αυτός ο θρίαμβος έχει τη σφραγίδα ενός μεγάλου πολιτικού και στρατιωτικού, τού Θεμιστοκλή: Στα νερά τού Σαρωνικού καταβύθισε για πάντα το περσικό όνειρο....