φανταστεί όμως με τι δυσκολίες, με ποια μέσα και πόσος χρόνος απαιτούνταν για να γίνει ένα τέτοιο ταξίδι στα πολύ παλιά χρόνια;
Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και τα πρώτα μεταπελευθερωτικά χρόνια, η μετακίνηση μέσα στην πόλη, αλλά και προς τους γειτονικούς νομούς ήταν προβληματική. Οι δρόμοι της Λάρισας ήταν χωμάτινοι, χωρίς πεζοδρόμια και στην καλύτερη περίπτωση, μερικοί ήταν σκυροστρωμένοι ή λιθόστρωτοι. Το ίδιο συνέβαινε και στους δρόμους επικοινωνίας με τις μεγάλες γειτονικές πόλεις. Ήταν βατοί για τροχοφόρα, αλλά ήταν χωμάτινοι, είχαν λακκούβες και πέτρες, δεν υπήρχαν γέφυρες και κυρίως η βατότητα εξαρτιόταν από τις καιρικές συνθήκες. Τον χειμώνα η λάσπη εμπόδιζε την εύκολη μετακίνηση, το καλοκαίρι τα σύννεφα σκόνης εμπόδιζαν την αναπνοή. Όσον αφορά τη μετακίνηση σε χωριά και μικρούς οικισμούς, δεν υπήρχαν παρά μονοπάτια για πεζή μετακίνηση ή με ζώο.
Η εμπορική συγκοινωνία γινόταν με τους κυρατζήδες. Οι τελευταίοι ήταν άτομα τα οποία γνώριζαν καλά τους δρόμους και διέθεταν ικανό αριθμό ζώων, κυρίως άλογα και ημίονους (μουλάρια), με τα οποία εκτελούσαν μεταφορές αντικειμένων, μερικές φορές και σε μεγάλες αποστάσεις[1]. Όπου οι δρόμοι το επέτρεπαν, εμπορεύματα αλλά και άνθρωποι διακινούνταν με δίτροχες σούστες και κάρα που έσερναν άλογα. Οι μετακινήσεις αυτές ήταν δύσκολες και χρονοβόρες.
Για τους περισσότερους Λαρισαίους η μετακίνηση μέσα στην πόλη τα παλιά χρόνια γινόταν φυσικά με τα πόδια. Όταν οι αποστάσεις ήταν μεγάλες και για συγκεκριμένη ομάδα εύπορων ατόμων, πραγματοποιούνταν με τις άμαξες. Ήταν ας πούμε τα αγοραία (ταξί) της εποχής. Οι αμαξηλάτες (αμαξάδες) στάθμευαν τα οχήματά τους κατά μήκος της βόρειας πλευράς της πλατείας και εκεί περίμεναν τους πελάτες τους. Είχαν σαν «στέκι» το καφενείο που βρισκόταν στο ισόγειο του μεγάρου Μεχμέτ Χατζημέτου (γνωστό σαν Λέσχη Ασλάνη) επειδή διανυκτέρευε και τη διαχείριση είχε ο Μήτσος Μπόκοτας.
Στο σημείο αυτό θα αναφέρουμε κάτι που δεν είναι ευρέως γνωστό. Επειδή η παλιά Λάρισα ήταν απλωμένη κατά μήκος του Πηνειού και η απόσταση από τα Σουφλάρια (συνοικία 40 Μαρτύρων) με τον Αρναούτ μαχαλά (συνοικία Αγ. Αθανασίου) και τη Φιλιππούπολη ήταν πολύ μεγάλη, το 1914 περίπου, ένας αμαξηλάτης ο Γεροστάθης, βρήκε έναν τρόπο να ανακουφίσει τα λαϊκά στρώματα στις μετακινήσεις τους εντός της πόλης, χωρίς μεγάλη οικονομική επιβάρυνση. Δρομολόγησε ένα ιππήλατο τραμ (οι Λαρισαίοι το ονόμαζαν τραμβάι) με τέσσερα άλογα. Στην ουσία ήταν ένα μακρόστενο όχημα με αδιάβροχο σκέπαστρο. Στα πλάγια διέθετε παραπέτα από μουσαμά και στο εσωτερικό του είχε τοποθετημένους στη σειρά ξύλινους πάγκους. Εκτελούσε τη διαδρομή Κεντρική πλατεία - Φιλιππούπολη με πολύ μικρό κόμιστρο, με ενδιάμεσες στάσεις στο Φάληρο και τον Αρναούτ μαχαλά για να ανεβοκατεβαίνουν οι επιβάτες. Θα λέγαμε ότι ήταν ο πρόδρομος των σημερινών αστικών συγκοινωνιών[2]. Επειδή όμως και το χαμηλό τίμημα που έβαλε ο Γεροστάθης για τις μετακινήσεις του κόσμου μέσα στην πόλη με το τραμβάι δεν δελέασε τον πολύ κόσμο να το χρησιμοποιεί, σύντομα σταμάτησε την επιχείρηση αυτή και επέστρεψε στην παλιά του άμαξα. Όταν μεγάλωσε παρέδωσε την άμαξα στο γιο του Νίκο Γεροστάθη. Το 1918 οι αδελφοί Χαλήμαγα επανέφεραν στην ίδια γραμμή ένα δικό τους ιππήλατο τραμβάι, αλλά και η δεύτερη αυτή προσπάθεια δεν ευδοκίμησε και σύντομα η γραμμή αυτή αναγκάσθηκε να σταματήσει.
Άμαξες την εποχή εκείνη υπήρχαν πολλών ειδών. Στην πόλη μας αφθονούσαν τα μόνιππα. Ήταν οι «βικτώριες» για δύο άτομα με ένα άλογο που ήταν κλειστές. Υπήρχαν και οι απλές άμαξες, τα λεγόμενα «παετόνια»[3] τα οποία κυριαρχούσαν στη Λάρισα και διέφεραν από τις «βικτώριες» επειδή ήταν ανοικτές. Έφεραν πτυσσόμενες κουκούλες, αλλά αυτές δεν προστάτευαν τους επιβάτες, με αποτέλεσμα να είναι εκτεθειμένοι όταν οι καιρικές συνθήκες δεν ήταν ευνοϊκές. Υπήρχαν όμως και τα Λαντώ. Ήταν άμαξες πολυτελείας, με δύο άλογα και χωρητικότητας τουλάχιστον τεσσάρων ατόμων. Είχαν μεγάλες κλειστές καρότσες με τετράγωνο σκελετό, καλυμμένες από αδιάβροχο δέρμα. Τα πορτοπαράθυρα έφεραν κρυστάλλινα τζάμια. Χρησιμοποιούνταν περισσότερο για μεγάλα ταξίδια και προστάτευαν τους επιβάτες και τα πράγματα από τη σκόνη, τον καύσωνα, το κρύο ή τη βροχή. Σ’ αυτήν την κατηγορία ανήκαν και οι ταχυδρομικές άμαξες, οι οποίες συνήθως χρησιμοποιούσαν τέσσερα άλογα. Τα μακρινά αυτά ταξίδια ήταν πολύ κουραστικά για τους επιβάτες, ακόμη και για τα άλογα. Κρατούσαν αρκετή ώρα, οι επιβάτες ήταν συνήθως υπεράριθμοι και οι ανώμαλοι δρόμοι δεν ευνοούσαν την άνεση και την απόλαυση της μετακίνησης. Ο Γιώργος Ζιαζιάς αναφέρει ότι η διαδρομή Λάρισα-Αγιά διαρκούσε περίπου έξι ώρες, με τρεις ενδιάμεσες στάσεις[4].
Στις άμαξες αυτές δημόσιας χρήσης επέβαιναν συνήθως όσοι είχαν κάποια οικονομική άνεση και τις χρησιμοποιούσαν για επισκέψεις μέσα και έξω από την πόλη. Εκτός όμως από τις δημόσιας χρήσης άμαξες, υπήρχαν και οι ιδιωτικές. Στη Λάρισα λαντώ πολυτελείας διέθεταν μερικοί Έλληνες και Τούρκοι γαιοκτήμονες και επιχειρηματίες. Ανάμεσά τους αναφέρουμε τον Κων. Αναστασιάδη[5], τον Στυλιανό Παπαγεωργίου[6], τον Μεχμέτ Χατζημέτο και άλλους. Οι περισσότεροι όμως κυκλοφορούσαν με «παετόνια» και μεταξύ αυτών πολλοί γιατροί, οι οποίοι την εποχή εκείνη δεν είχαν ιδιωτικά ιατρεία και οι ιατρικές επισκέψεις γίνονταν «κατ’ οίκον» όταν ο ασθενής δεν μπορούσε να μετακινηθεί ή στο φαρμακείο με το οποίο ήταν συμβεβλημένος. Απ’ αυτούς ο Αχιλλέας Αστεριάδης, ο οποίος διετέλεσε και δήμαρχος Λαρισαίων για πολλά χρόνια, είχε ειδικό χώρο στην αυλή του σπιτιού του, το οποίο βρισκόταν στη γωνία των οδών Κούμα και Ασκληπιού. Διέθετε δύο άμαξες, άλογα και ιδιαίτερο αμαξηλάτη. Ιδιωτική άμαξα είναι γνωστό ότι είχαν ο μαιευτήρας Κώστας Βλάχος, ο οποίος είχε διορισθεί και δήμαρχος κατά το διάστημα 1917-1920, ο παθολόγος Μιχαήλ Σάπκας, τρεις φορές εκλεγμένος δήμαρχος, ο παθολόγος Στυλιανός Αστεριάδης, και αυτός δήμαρχος κατά διαστήματα από 1934-1950, ο Θεοχάρης Μπλιάτσιος, και άλλοι.
Την τροχαία μετακίνηση συμπλήρωναν και τα ποδήλατα. Το επίπεδο γεωγραφικά έδαφος της Λάρισας ευνοούσε τη χρήση τους και ήταν από τα προσφορότερα μέσα λαϊκής μετακίνησης. Η πόλη είχε γεμίσει καταστήματα πωλήσεως και ενοικιάσεως ποδηλάτων και κάποια στιγμή ο αριθμός τους είχε φθάσει στα ύψη. Μάλιστα είχε δημιουργηθεί και Ποδηλατικός Σύλλογος Λαρίσης με πρόεδρο τον δημοσιογράφο, διευθυντή της εφημερίδας «Κήρυξ» και πολιτικό Αδαμάντιο Νικολαΐδη.
Ένας άλλος τρόπος μετακίνησης των Λαρισαίων ήταν και οι περαταριές. Η παρουσία του Πηνειού μέσα στον ιστό της πόλης ήταν ένα εμπόδιο για τη μετακίνηση, τη στιγμή μάλιστα που η ζεύξη του ποταμού γινόταν μόνον με τη μία και μοναδική γέφυρα του Αλκαζάρ. Η Λάρισα διέθετε δύο περαταριές. Η μία ήταν στο ύψος του εξοχικού κέντρου «Κιβωτός» και συνέδεε το Αλκαζάρ με τη συνοικία Ταμπάκικα και η άλλη βρισκόταν στο ύψος των παλαιών Σφαγείων και συνέδεε τη δεξιά όχθη του ποταμού με το εξοχικό κέντρο «Λούνα Παρκ», το οποίο βρισκόταν στην αριστερή όχθη.
Τέλος θα πρέπει να αναφέρουμε και τα πρώτα αυτοκίνητα οχήματα τα οποία κυκλοφόρησαν στη Λάρισα και βοήθησαν ουσιαστικά στις μετακινήσεις των κατοίκων της, αλλά δεν θα γράψουμε περισσότερα, αφού ασχοληθήκαμε άλλη φορά με το θέμα αυτό. Απλώς θα προσθέσουμε ότι αγοραία αυτοκίνητα (ταξί) εμφανίσθηκαν για πρώτη φορά στη Λάρισα το 1925 και όπως αναφέρει ο Κώστας Περραιβός, ήταν περίπου δεκαπέντε.
[1]. Είναι γνωστό ότι μεγάλες ποσότητες ερυθρών νημάτων παραγωγής της Κοινής Συντροφίας των Αμπελακίων μεταφέρονταν στα τέλη του 18ου αιώνα μέχρι την Κεντρική Ευρώπη με καραβάνια από ζώα.
[2]. Το 1939 δρομολογήθηκε το πρώτο υπεραστικό λεωφορείο στη διαδρομή Νέας Σμύρνης - Φιλιππούπολης. Συστηματικά όμως η αστική συγκοινωνία άρχισε να λειτουργεί από το 1948. Βλέπε: Ολύμπιος [Κώστας Περραιβός]. Η Λάρισα που χάθηκε, εφ. «Λάρισα», Λάρισα, φύλλο της 20ής Μαρτίου 1978.
[3]. Η λέξη παετόνι προέρχεται από την αρχαία ονομασία Φαέθων, γαλλικά Phaeton. Ο Φαέθων κατά τη μυθολογία ήταν γιος του Ήλιου. Όταν κάποια στιγμή ζήτησε από τον πατέρα του να τον αφήσει να οδηγήσει το άρμα του, έχασε τον έλεγχο και προκειμένου να κάψει τη Γη ο Δίας τον κεραυνοβόλησε.
[4]. Ζιαζιάς Γιώργος. Αναζητώντας τη χαμένη Λάρισα. 50 χρόνια μνήμες και αναπολήσεις (1900-1950), Λάρισα (1994) σελ. 42
[5]. Ο Κωνστ. Αναστασιάδης (1851-1899) διορίσθηκε το 1883 από τον τραπεζίτη της Κωνσταντινούπολης Ζαννή Στεφάνοβικ-Σκυλίτση γενικός διευθυντής και διαχειριστής της περιουσίας του στη Θεσσαλία. Το 1896 εκλέχθηκε δήμαρχος Λαρίσσης. Βλέπε: Γρηγορίου Αλέξανδρος. Κωνσταντίνος Αναστασιάδης. Ο ελεήμων και φιλάνθρωπος δήμαρχος της Λάρισας, εφ. «Ελευθερία», Λάρισα, φύλλο της 16ης Απριλίου 2017.
[6]. Ο Στυλιανός Παπαγεωργίου (1848-1925) υπήρξε ο ιδρυτής μιας τεράστιας εμπορικής και όχι μόνον επιχείρησης, την οποία συνέχισαν οι γιοι του. Βλέπε: Γρηγορίου Αλέξανδρος. Στυλιανός Παπαγεωργίου. Ο ιδρυτής μιας επιχειρηματικής αυτοκρατορίας, εφ. «Ελευθερία», Λάρισα, φύλλο της 22ας Απριλίου 2018.
