Απόμαχοι της εργασίας πλέον, θυμηθήκαμε τα «ηρωικά» εκείνα χρόνια και συγχρόνως πολύ ενδιαφέροντα από επιστημονική άποψη, αλλά και από την ανθρώπινη πλευρά.
Ήταν τότε που πασχίζαμε όλοι μας, εκείνος να υποδέχεται και να νοσηλεύει, με τις όποιες δυσκολίες, τους ασθενείς για ακούσια νοσηλεία στο Δημόσιο Ψυχιατρείο της Πέτρας Ολύμπου (ΔΨΠΟ) κι εμείς εδώ, οι συνάδελφοι της ίδιας ειδικότητας, να δίνουμε τις ενδεικνυόμενες και επείγουσες επιστημονικές λύσεις σε εκείνους που το «θολωμένο τους μυαλό», η υπερβολική καχυποψία, το παραλήρημα και η εχθρικότητα, δεν έκαναν και τόσο εύκολη την προσέγγισή μας.
Μιλούμε, για να συνεννοούμαστε, για εκείνους τους οποίους ο πολύς κόσμος παλιά τους «βάφτιζε» φρενοβλαβείς, παλαβούς, μουρλούς, ζουρλούς, ονειροπαρμένους, μανιακούς, ναρκομανείς, φευγάτους, γι’ αυτούς που τους «έδειχναν με το δάχτυλο» και τους απέρριπταν, ενώ αυτοί οι δυστυχείς που ζούσαν στον δικό τους μπερδεμένο κόσμο ζητούσαν, με τον δικό τους τρόπο βέβαια, υποστήριξη στο δράμα της ταραγμένης τους ψυχής.
Ο Γάλλος ψυχίατρος Φιλίπ Πινέλ (1745-1826), πρωτοπόρος και εμπνευστής της πρώτης ψυχιατρικής επανάστασης (η δεύτερη του Φρόιντ, η τρίτη των ψυχοφαρμάκων και η τέταρτη της κοινοτικής ψυχιατρικής), με τη σημαντικότατη μεταρρύθμισή του, αφήνει πίσω τον ψυχιατρικό μεσαίωνα με τη δαιμονοληψία, τους εξορκισμούς, τις χονδρές αλυσίδες και τους μανδύες με τους οποίους ακινητοποιούσαν τους «δαιμονισμένους» και τους υπέβαλαν σε απίστευτες δοκιμασίες (π.χ. αυτομαστίγωμα) για να... κατευνάσουν την οργή των δαιμόνων...
Ήταν αυτοί οι σκοτεινοί αιώνες, θεοσκότεινοι για τους «δαιμονισμένους», όπου η μοναστηριακή ψυχιατρική, μέσα από τον φόβο και την προκατάληψη, ασκούνταν από τους φανατικούς μοναχούς-θεραπευτές.
Στην Ελλάδα άργησε πολύ να μας επισκεφθεί η μεταρρύθμιση του Πινέλ, αφού μέχρι το τέλος σχεδόν του 19ου αιώνα οι αλυσίδες και οι χαλκάδες δεν είχαν φύγει ακόμη από κάποιες εκκλησίες και μοναστήρια. Στον μικρό ναό του Αγίου Αντωνίου (προστάτη των ψυχικώς πασχόντων) που βρίσκεται σε κεντρικό σημείο της Θεσσαλονίκης, λέγεται πως μέχρι τα τελευταία χρόνια, υπήρχαν οι χαλκάδες, όπου έδεναν με τις αλυσίδες τους «δαιμονισμένους»...
Επίσης και στον ναό των Αγίων Αντωνίων της Αγιάς της Λάρισας, φαίνονται (όπως με πληροφόρησε φίλος από την περιοχή), σε τοίχο του ναού, τα σημεία που κάρφωναν τους χαλκάδες, όπου αλυσόδεναν τους ψυχασθενείς οι «θεραπευτές» μοναχοί και ιερωμένοι εκείνης της εποχής.
Αν και μέχρι σήμερα παραμένει άγνωστο το πότε ακριβώς ιδρύθηκε το μοναστήρι της Πέτρας Ολύμπου, εκεί στους πρόποδες του βουνού των θεών, ωστόσο, η λίθινη επιγραφή που βρίσκεται στο Καθολικό της Μονής αναφέρει ως έτος ίδρυσης το έτος 1134. Ύστερα από πολλές μετατροπές, ανακαινίσεις και προσθήκες, κτίζεται το νέο συγκρότημα το 1754 πάνω στο προηγούμενο, ενώ τα πρώτα κτίσματα, όπως και ο πέτρινος ψηλός περίβολος, δεν υπάρχουν σήμερα.
Το μοναστήρι της Πέτρας την περίοδο αυτήν έφτασε να «φιλοξενεί» πεντακόσιους περίπου μοναχούς και στα χρόνια του ξεσηκωμού του Γένους, η περιοχή των στενών της Πέτρας, έγινε πεδίο μαχών, όπως ο Νικοτσάρας το 1821 που αντιμετώπισε νικώντας τους Τούρκους. Υπήρξε ορμητήριο εθνικών αγώνων, αφού από εκεί πέρασε, όπως λέγεται, και ο θρυλικός Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ενώ το 1878 υπήρξε για είκοσι μέρες η έδρα της επαναστατικής προσωρινής κυβέρνησης των Μακεδόνων επαναστατών.
Τα πρώτα ψυχιατρικά άσυλα στην Ελλάδα ιδρύθηκαν πρώτα στην Κέρκυρα το 1838 και στην Κεφαλλονιά την εποχή της κυριαρχίας των Άγγλων και αρκετά αργότερα στη Λέρο, τα Χανιά, την Τρίπολη.
Από το 1929 το μοναστήρι της Πέτρας λειτούργησε για 34 συνεχή χρόνια, ως σανατόριο απόρων φυματικών, όπου εκεί νοσηλεύτηκαν 6.000 ασθενείς και το 1969 με βασιλικό διάταγμα έγινε ψυχιατρείο για να νοσηλεύει εκείνους τους χρόνιους ψυχικά ασθενείς που δεν τους έπαιρναν οι συγγενείς τους και «λίμναζαν» στο ψυχιατρικό νοσοκομείο της Θεσσαλονίκης, καθώς και εκείνους που είχαν «ιδρυματοποιηθεί», όπως λέγαμε.
Με την ψήφιση του ιστορικού Ν. 1397/83 περί ΕΣΥ του ΠΑΣΟΚ αρχίζει η 4η ψυχιατρική επανάσταση με την τέλεια μελετημένη ψυχιατρική μεταρρύθμιση με τη θέσπιση των Κέντρων Ψυχικής Υγείας σε όλες τις πόλεις, τη λειτουργία ψυχιατρικών κλινικών στα Γενικά Νοσοκομεία της χώρας, την αποασυλοποίηση, τη σταδιακή μετάβαση των ασθενών σε αυτόνομες μονάδες διαβίωσης στην κοινότητα (ξενώνες, οικοτροφεία, εργαστήρια επαγγελματικής κατάρτισης, ψυχαργώς), μέριμνα για βοήθεια των εξαρτημένων από ουσίες (θεραπευτικές κοινότητες, ΚΕΘΕΑ, ΟΚΑΝΑ) και τόσα άλλα. Κλείνουν τα ψυχιατρικά-άσυλα της Λέρου, των Χανίων, της Τρίπολης και το Ψυχιατρείο της Πέτρας με τον τελευταίο τρόφιμο να εξέρχεται το 2004.
Ο γράφων αισθάνεται ευτυχής που με τη συμμετοχή του στη μικρή ομάδα εργασίας (Μούζας, Σκυλάκος), συνέβαλε στην οργάνωση και έναρξη της λειτουργίας του Κέντρου Ψυχικής Υγείας στη Νεάπολη, καθώς και στην οργάνωση και έναρξη της λειτουργίας της Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου της Λάρισα.
Από τον Τάσο Πουλτσάκη
