πραγματικότητα που οι Μεγάλες Δυνάμεις δεν μπορούσαν να αγνοήσουν. Ακόμη και αργότερα όμως, όταν οι πολεμικές εξελίξεις έγιναν ολοένα και πιο δυσμενείς για τους Έλληνες, η επίμονη συνέχιση του αγώνα, ιδίως μετά την πτώση του Μεσολογγίου και μέχρι το 1829, δεν άφησε να χαλαρωθεί το ενδιαφέρον των Μεγάλων, δείχνοντας ότι υπήρχε φωτιά κάτω από τη στάχτη των ερειπίων που άφησε ο Ιμπραήμ.
Ο δεύτερος παράγων, που όχι απλώς κράτησε ζωντανό, αλλά και ενίσχυσε το ενδιαφέρον των Δυνάμεων για το ελληνικό πρόβλημα, πρέπει να αναζητηθεί στα σφάλματα των ίδιων των Τούρκων. Ο απαγχονισμός του Πατριάρχη και σειράς άλλων αρχιερέων και προκρίτων, όχι μόνο στην Πόλη, αλλά σε πολλά μέρη της Αυτοκρατορίας μέχρι την Κύπρο, οι αγριότητες κατά των ορθοδόξων πληθυσμών, ακόμη και εκεί όπου δεν είχαν επαναστατήσει, όπως στην Πόλη και σε άλλα μέρη της Μ. Ασίας, και οι μαζικές σφαγές όπως στη Χίο, στα Ψαρά, στην Κάσο ξεσήκωσαν το κύμα του φιλελληνισμού που τόσο ρόλο έπαιξε, ιδιαίτερα στη Δύση.
Είναι στ' αλήθεια αξιοσημείωτο ότι σε μια εποχή, όπου τα καθεστώτα δεν ήταν ιδιαίτερα ευαίσθητα απέναντι στην κοινή γνώμη, η πίεση των φιλελληνικών κινημάτων μπόρεσε να ασκήσει σε κάποιο ουσιαστικό μέτρο τέτοια επιρροή.
Ο τρίτος παράγων τέλος, που εξηγεί γιατί τα διπλωματικά πράγματα πήγαν άσχημα για την Τουρκία ήταν η ακαμψία και αδιαλλαξία του Σουλτάνου. Γιατί πράγματι σε μεγάλο μέτρο η στάση αυτή της Πύλης, που αποδείχτηκε τόσο άστοχη, ήταν απόρροια της εμπάθειας με την οποία αντέδρασε προσωπικά ο Μαχμούτ Β΄ στην ελληνική εξέγερση. Απορρίπτοντας το πρώτο μετριοπαθές ρωσικό τελεσίγραφο η Πύλη άνοιξε τον δρόμο για άλλες πρωτοβουλίες των Δυνάμεων. Αποκρούοντάς τις και αυτές αργότερα χειροτέρευσε σταδιακά τη διεθνή της θέση. Η κυριότερη ίσως αστοχία της Πύλης στους διπλωματικούς χειρισμούς ήταν ότι δεν αποσυνέδεσε έγκαιρα το ελληνικό πρόβλημα από τα καθαρά διμερή ρωσοτουρκικά θέματα. Ιδίως το θέμα της παρουσίας τουρκικού στρατού στις Ηγεμονίες. Αν το είχε κάνει εξαρχής και είχε ικανοποιήσει τους Ρώσους και στα θέματα της διελεύσεως των Στενών, θα είχε ασφαλώς κατά πολύ αποδυναμώσει το ενδιαφέρον της Ρωσίας για την ελληνική υπόθεση. Όταν καθυστερημένα οι Τούρκοι έκαναν την προσπάθεια αυτήν υπογράφοντας τον Οκτώβριο 1826 τη Συνθήκη του Άκκερμαν με τους Ρώσους, ήταν πια αργά. Γιατί στο μεταξύ είχε υπογραφεί στην Πετρούπολη τον Απρίλιο 1826 το αγγλορωσικό Πρωτόκολλο που προέβλεπε την αυτονόμηση της Ελλάδος. Αλλά ακόμη και μετά το Άκκερμαν οι Τούρκοι δεν εφάρμοσαν τη Συνθήκη που είχαν υπογράψει, δίνοντας έτσι αφορμή στους Ρώσους να κηρύξουν το 1828 τον πόλεμο που οδήγησε στην τελική λύση του ελληνικού προβλήματος.
Φυσικά είναι δύσκολο για τους Τούρκους, ακόμη και σήμερα, να παραδεχτούν ότι, αν έχασαν το παιχνίδι στην Ελλάδα, αυτό δεν οφείλεται μόνο στις ξένες επεμβάσεις, αλλά κατά πρώτο λόγο στους αγώνες των Ελλήνων και στα ίδια τους τα λάθη.
Υπήρξαν τέλος και τα τυχαία περιστατικά που σημαντικά βοήθησαν τους Έλληνες. Η αυτοκτονία του Κάσλρη το 1822 φέρνει στο Υπουργείο Εξωτερικών τον Κάννιγκ που, λιγότερο επιφυλακτικός από τον προκάτοχό του, προτίμησε να πάρει η Αγγλία ενεργότερο ρόλο στο ελληνικό, αναγνώρισε το ναυτικό αποκλεισμό που εφάρμοζαν τα ελληνικά πλοία και ευλόγησε το πρώτο δάνειο του Σίτυ προς τους Έλληνες. Αν και το δάνειο ήταν ούτως ή άλλως τοκογλυφικό, η μεγάλη του πολιτική σημασία δεν πρέπει να παραγνωρίζεται, γιατί στερέωνε το αγγλικό ενδιαφέρον να μην αποτύχει ο Αγώνας και χαθεί η επένδυση. Ο θάνατος του τσάρου Αλέξανδρου Α΄ έφερε τον Δεκέμβριο 1825 τον Νικόλαο Α΄ στον θρόνο, πρόσωπο που ούτε από τον Μέττερνιχ επηρεαζόταν, ούτε είχε τις συχνές μεταπτώσεις του προκατόχου αδελφού του. Αυτή η νέα ενεργητικότητα του Κάννιγκ και η αντίστοιχη του Νικόλαου αντί να αλληλοεξουδετερωθούν, όπως θα ήταν ενδεχόμενο, βρήκαν τη διέξοδο της αμοιβαίας τους καχυποψίας στη φόρμουλα της συνεργασίας του Πρωτοκόλλου της Πετρουπόλεως που υπογράφεται την ίδια εβδομάδα που πέφτει το Μεσολόγγι. Την ώρα που ο στρατιωτικός αγώνας των Ελλήνων φτάνει στο ναδίρ, το Πρωτόκολλο της Πετρουπόλεως απλώνει ένα δίχτυ ασφαλείας στους Έλληνες, γιατί οι δύο Δυνάμεις αποφασίζουν να μη δεχτούν τίποτα λιγότερο από την αυτονόμηση της Ελλάδος. Τρίτο, τέλος, τυχαίο περιστατικό που ευνοεί αποφασιστικά τους Έλληνες, είναι η ναυμαχία του Ναυαρίνου. Σύγκρουση που δεν προβλεπόταν στις οδηγίες των τριών Κυβερνήσεων προς τους ναυάρχους των, αλλά με καταλυτικές συνέπειες όχι απλώς για την παρουσία των στρατευμάτων του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο, αλλά και για τις σχέσεις των Δυνάμεων με την Πύλη.
Την ώρα εκείνη εμφανίζεται για πρώτη φορά επί σκηνής και η ελληνική διπλωματία στο πρόσωπο του Καποδίστρια. Είκοσι μόλις μέρες μετά την αποχώρηση των Πρεσβευτών των τριών Δυνάμεων από την Κωνσταντινούπολη, αφού η Πύλη διέκοψε μετά το Ναυαρίνο τις διπλωματικές σχέσεις με τις τρεις Δυνάμεις και κήρυξε ιερό πόλεμο, φτάνει στα τέλη Δεκεμβρίου 1827 στην Ελλάδα ο Καποδίστριας και αρχίζει διπλωματική μάχη διπλή, για το διεθνές καθεστώς που θα αναγνωριστεί στην Ελλάδα και για τα όρια του νέου κράτους. Σε πρώτη φάση εξασφαλίζει αυτονομία στη γραμμή Παγασητικού-Αμβρακικού, στη δεύτερη πετυχαίνει την ανεξαρτησία χωρίς όμως την Αιτωλοακαρνανία, στην τρίτη, που δεν πρόλαβε να τη δει ολοκληρωμένη, επανέρχεται και η Αιτωλοακαρνανία στα σύνορα του νέου ανεξάρτητου κράτους.
Η Συνθήκη της Αδριανουπόλεως το 1829 μετά τη ρωσική νίκη επί των Τούρκων, αναγκάζει την Τουρκία να δεχτεί όποια λύση του ελληνικού θέματος θα αποφάσιζαν οι τρεις Δυνάμεις. Στην Κωνσταντινούπολη το 1832 υπογράφεται ο τελικός Διακανονισμός.
Από τον Κωνσταντίνο Β. Στατήρη, ιατρό – ειδικό παθολόγο
