Του Ηλία Κανέλλη
Πριν από σαράντα χρόνια, υπό το βάρος του πραξικοπήματος της χούντας κατά του Μακαρίου στην Κύπρο και της τουρκικής εισβολής, η στρατιωτική χούντα παρέδωσε άρον άρον τη διακυβέρνηση στον Κωνσταντίνο Καραμανλή, που ήρθε στην Ελλάδα από το Παρίσι να βγάλει τα κάστανα από τη φωτιά. Οι δυο βασικοί στόχοι του επιτεύχθηκαν: η σύρραξη στην Κύπρο δεν γενικεύτηκε σε ελληνοτουρκική σύρραξη και η Ελλάδα, αφού η δημοκρατία είχε πλέον αποκατασταθεί, μπήκε στην ΕΟΚ, συνέδεσε δηλαδή την τύχη της και τις στρατηγικές επιλογές της με την τύχη και τις στρατηγικές επιλογές του κορμού της οικονομικής ένωσης της Ευρώπης που, στη συνέχεια, και διευρύνθηκε και κατάργησε τα εσωτερικά σύνορα και φάνηκε ότι βαδίζει προς έναν τύπο μεταεθνικής ομοσπονδίας.
Σαράντα χρονια μετά, όμως, η πορεία της χώρας αντιμετωπίζεται με πολλή γκρίνια, από ορισμένους μάλιστα σχεδόν με μηδενική απαξία. Ακόμα και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κάρολος Παπούλιας, έφτασε στο σημείο να συνδυάσει την οικονομική κρίση και την οικονομική επιτήρηση μιας οικονομίας που στηριζόταν στα δανεικά με τη δημοκρατία, κρίνοντας αρνητικά την ποιότητα της δημοκρατίας μας, λες και η δημοκρατία είναι κάτι που αποκτάται με λεφτά ή έχει να κάνει μόνο με λεφτά.
Η αλήθεια είναι ότι η χώρα περνάει από μεγάλο λούκι. Χάρη στην κληρονομιά του Καραμανλή, την Ευρώπη, που μόνο αυτός και το κόμμα του πίστεψε και προώθησε (μαζί με το μικρό ΚΚΕ εσωτερικού), η χώρα στην πιο κρίσιμη στιγμή της ύπαρξής της κατάφερε να μην κηρύξει χρεοκοπία. Πώς; Εξασφαλίζοντας τους πόρους να κρατηθεί στα πήλινα πόδια της με αντίτιμο την πίεση από τους δανειστές (και από το ΔΝΤ αλλά και από τους εταίρους μας εκ των δανειστών) για μια σειρά δομικές μεταρρυθμίσεις με στόχο την ανάκαμψη και την ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας. Τους τρόπους με τους οποίους το ελληνικό κράτος κωλυσιεργεί στην εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων που έχει συνομολογήσει και έχουν καταγραφεί σε μνημόνια δεν έχει νόημα να τους μεταφέρει κανείς - το ελληνικό κράτος αποδεικνύεται ευρηματικότατο προκειμένου να διαιωνίσει την καθυστέρηση και απλώς, την αναπαραγωγή του.
Όσο για τη δημοκρατία, θα είχα πάρει χαμπάρι ότι χειροτέρεψε, εκτός των άλλων θα μας εγκαλούσαν διάφοροι ξένοι παρατηρητές γι' αυτό. Εκτός αν το μέτρο δεν είναι η αντιπροσωπευτικότητα του πολιτεύματός μας αλλά η διεκδίκηση στο όνομα της "αγανάκτησης" του λαού αμεσοδημοκρατικών πρακτικών ή δημοψηφισμάτων - και γενικώς μεθόδων που επιχειρούν να εγκαθιδρύσουν τον λαϊκισμό ως μόνιμο τρόπο πολιτικής αντιμετώπισης των προβλημάτων.
* * *
Αλλά ας επιστρέψουμε στο 1974. Στην κρίσιμη καμπή της επιστροφής του Καραμανλή, συντηρητικού ηγέτη, αφού αποφεύχθηκε η κρίση, μπήκαν τα θεμέλια για μια σύγχρονη, δυτική δημοκρατία, με τις εξουσίες να πηγάζουν από τον λαό και να καταλήγουν στον λαό. Η αυτονόητη σήμερα καθημερινότητα διαμορφώθηκε, τότε, με μια σειρά διόλου αυτονόητες πράξεις, κορυφαίες εκ των οποίων ήσαν οι εξής:
Πράξη πρώτη: Η χάρη που δόθηκε στους πρωταίτιους της δικτατορίας, συμβόλιζε μια δημοκρατία που δεν εκδικείται και δεν εξοντώνει τους εχθρούς της.
Πράξη δεύτερη: Η νομιμοποίηση του ΚΚΕ σήμαινε την ιστορική επιλογή ενός ηγέτη της Δεξιάς να θέσει τέρμα στη μετεμφυλιακή διάκριση που είχε επιβληθεί με κριτήριο το φρόνημα και τη δυνατότητα, μέσα από συνθήκες πλουραλισμού και δημοκρατικού διαλόγου, να απομυθοποιηθεί μια περίοδος που άφησε νικητές και ηττημένους σε μια χώρα σπαρασσόμενη.
Πράξη τρίτη: Η οριστική επίλυση της μορφής του πολιτεύματος έθεσε τέρμα σε μια μείζονα ιστορική τριβή παραδοσιακών θυλάκων γύρω από την εξουσία.
Πράξη τέταρτη: Η ευρωπαϊκή κατεύθυνση, όπως προείπα, ήταν οριακής σημασίας. Σήμαινε, εκτός των όσων ήδη προείπα, την κρατική υποχρέωση για μόνιμες και συνεχείς, θεσμικού χαρακτήρα, πράξεις εκσυγχρονισμού της νομοθεσίας, της διοίκησης, της παιδείας.
Εξάλλου, η εκλογική ήττα της Δεξιάς και η παράδοση της εξουσίας το 1981 στο ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου, εκτός από το να θέσει οριστικά το πολύτιμο θεμέλιο της πίστης στους θεσμούς και στη λαϊκή βούληση, έδωσε τη δυνατότητα στην προώθηση βαθιών και ουσιαστικών αλλαγών στον τομέα της κοινωνικής χειραφέτησης - που η Δεξιά, λόγω συντηρητικού προφίλ, δεν μπορούσε να προωθήσει. Από τη θέσπιση του αυτόματου διαζυγίου ώς τον πολιτικό γάμο, από την ελευθερία των αμβλώσεων μέχρι το σύμφωνο συμβίωσης, η χώρα άλλαξε ριζικά. Τα χρήματα από την Ευρώπη συνέβαλαν στη μεταμόρφωση και των υποδομών της, ενώ έγινε δυνατή η χρηματοδότηση μείζονος επιχειρηματικής δραστηριότητας, που τη δεκαετία του 1970 φαινόταν όνειρο.
Πώς λοιπόν καταφέραμε και ρίξαμε τη χώρα στα βράχια;
* * *
Πίσω από τη μεταρρυθμιστική βιτρίνα, η χώρα συντήρησε και διεύρυνε έναν μείζονα πολιτικό αναχρονισμό: τη νομή του κράτους με ιδιοτελή, κομματικά κριτήρια. Η παράδοση του ρουσφετιού εκδημοκρατίστηκε επί ΠΑΣΟΚ με αποτέλεσμα η Ελλάδα της Ευρώπης, βαθμιαία, να παραδοθεί σε έναν υδροκέφαλο κρατισμό. Όταν έχεις παρασιτικό δημόσιο, μοιραία αποκτάς και παρασιτικό συνδικαλισμό. Επίσης, όταν όλα στο Δημόσιο θεωρούνται αυτονόητα, όταν καταργείται ο ανταγωνισμός, κυριαρχεί η φυγοπονία - που κάποια στιγμή επεκτείνεται στην εκπαίδευση. Στην πορεία, την κατάρτιση την υποκατέστησε το κυνήγι του πτυχίου.
Το αποτέλεσμα: μια κοινωνία χειραφέτησης, εκσυγχρονισμένων θεσμών και υποδομών, δεν υποστηρίζεται από δυναμικές, καλλιεργημένες μάζες. Κάθε άλλο. Η κοινωνική, εκπαιδευτική και πολιτιστική καθυστέρηση υπονομεύει μακροπρόθεσμα τις κατακτήσεις της μεταπολίτευσης. Επιτρέψτε μου να αναφερθώ στα χαρακτηριστικά της στο σημείωμα της επόμενης εβδομάδας.
