Ο πόλεμος της «άποψης»: τελικά θα μας υποτάξουν;

Από τον Γιάννη Γιαγλάρα, Δικηγόρο παρ’ Αρείω Πάγω

H πανδημία του Covid-19 συγκεντρώνει ένα ιδιαίτερα εύφλεκτο μείγμα φόβων σχετικών με την τεχνολογία, την ιατρική, την πληροφορία και την εξουσία.

Πυροδότησε τον δημόσιο διάλογο για την ελευθερία του λόγου στα κοινωνικά δίκτυα, τον περιορισμό της και τα θεμιτά όρια μεταξύ άποψης και τιμωρητέας πράξης. Η διάδοση των απόψεων ή των ιδεών μέσω του διαδικτύου σε ένα ελεύθερο κοινωνικό δίκτυο οριοθετείται ή είναι ελεύθερη επιλογή; Αν οριοθετείται, τότε θα πρέπει η απόκλιση να αντιμετωπιστεί από την Πολιτεία; Αν δεν οριοθετείται, θα μείνει το διαδίκτυο ένα ελεύθερο βήμα έκφρασης ή τούτο συνιστά απειλή για ευρύτερα αγαθά άξια προστασίας, όπως η δημόσια υγεία; Όταν δεν κάνεις το εμβόλιο στο παιδί σου είναι άποψη; Όταν προτρέπεις και άλλους σε παρόμοια συμπεριφορά είναι πράξη; Ή και στις δύο περιπτώσεις απειλείται η δημόσια υγεία;
Τα social media θεωρούνται χώρος προσωπικής έκφρασης, αλλά ανήκουν στη δημόσια σφαίρα, εφόσον αποδέκτης μπορεί να γίνει αόριστος αριθμός ανθρώπων. Το δικαίωμα έκφρασης προβλέπεται και στο άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), καθώς και στο άρθρο 11 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΧΘΔΕΕ). Ειδικότερα το δικαίωμα έκφρασης περιλαμβάνει την ελευθερία γνώμης (διαμόρφωση, μεταβολή και αποσιώπηση της γνώμης) και την ελευθερία λήψης και μετάδοσης πληροφοριών και ιδεών χωρίς παρέμβαση από τις Αρχές.
H πρόληψη των ασθενειών, η επιμήκυνση της ζωής και η προαγωγή της σωματικής υγείας και της αποδοτικότητας του ανθρώπου μέσω οργανωμένων προσπαθειών της κοινότητας, η εξυγίανση του περιβάλλοντος, ο έλεγχος των μολύνσεων της κοινότητας, η εκπαίδευση του ατόμου ως προς τις αρχές και την προσωπική υγιεινή, η οργάνωση των ιατρικών και νοσηλευτικών υπηρεσιών για την έγκαιρη διάγνωση και προληπτική θεραπεία της νόσου, καθώς και η ανάπτυξη κοινωνικού μηχανισμού που θα εξασφαλίζει σε κάθε άτομο ένα βιοτικό επίπεδο κατάλληλο για τη διατήρηση της υγείας του οριοθετούν την έννοια της δημόσιας υγείας.
Θα μπορούσαμε να σταθούμε αδιάφοροι στην παραπληροφόρηση για τη δημόσια υγεία από χρήστες των Μέσω Κοινωνικής Δικτύωσης. Όμως, ήδη από το 2012 έρευνα διενεργηθείσα από το PwC Health Research Institute κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, καθώς το 80% των νέων από 19 έως 24 ετών θα διακινούσε πληροφορίες σχετικές με την υγεία στα κοινωνικά δίκτυα, ενώ το 90% θα προχωρούσε σε ιατρικές πράξεις, θεωρώντας ως αξιόπιστες τις σχετικές πληροφορίες∙ σε μεγαλύτερες ηλικιακές ομάδες η διαφορά ισοσκελίζεται κοντά στο 50%. Τουτέστιν ένας στους δύο ανθρώπους εμπιστεύεται πληροφορίες από το διαδίκτυο θεωρώντας αξιόπιστες τις πληροφορίες υγείας ανεξαρτήτως πηγής.
Η εφηρμοσμένη επιστήμη της Ιατρικής στοχεύει στην πρακτική επίλυση προβλημάτων μέσω συστηματικών μεθοδολογιών και επιστημονικής θεμελίωσης των μεθόδων και οι δράσεις για εμβόλιο και φάρμακα κατά του Covid-19 βρίσκoνται σε διαρκή εξέλιξη. Στην ίδια εξέλιξη βρίσκεται και ο διάλογος μεταξύ «μασκομάχων» και «μασκολατρών», ευχόμενοι να προάγει την απόκτηση υγειονομικής συνείδησης. Ένα κάποιο μέλλον αρχίζει εδώ και τώρα. Στο παρόν όμως βρισκόμαστε σε ένα χαμηλό επίπεδο στον δημόσιο διάλογο και πού οφείλεται; Η Κάρεν Ντάγκλας, καθηγήτρια Κοινωνικής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Κεντ, και αυθεντία στις θεωρίες συνωμοσίας, λέει ότι τέτοιες ιδέες φαίνονται ελκυστικές σε ανθρώπους που βιώνουν συναισθήματα αβεβαιότητας, αδυναμίας και άγχους. «Οι άνθρωποι ψάχνουν εξηγήσεις για την κρίση και μερικές φορές αναζητούν κάποιον για να τον κατηγορήσουν», λέει.
«Οι ψυχολογικές ανάγκες των ανθρώπων για βεβαιότητα και ασφάλεια είναι πιθανό να είναι πολύ απογοητευτικές και οι θεωρίες συνωμοσίας φαίνεται ότι τους προσφέρουν κάποιο είδος παρηγοριάς».
Σεβαστείτε τον χρόνο των γιατρών, νοσηλευτών, ερευνητών και επιδημιολόγων που έχουν σταματήσει κάθε άλλη έρευνα προκειμένου να αποδώσουν τις ορθές πρακτικές στη δημόσια υγεία σχετικά με τον Covid-19. Πάρτε πρωτοβουλίες για την αποτροπή κάθε προσπάθειας αποδόμησης της υγειονομικής συνείδησης. Έναν αιώνα μετά την ισπανική γρίπη το ίδιο «κίνημα» κατά των μέτρων προστασίας επανεμφανίστηκε. Βρείτε την παρηγοριά στα επιστημονικά άρθρα, στις ανακοινώσεις της ιατρικής κοινότητας και παλέψτε κάθε «άποψη» που διακινδυνεύει την υγεία και τη σωματική ακεραιότητα της κοινότητας.