Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
Αναφερθήκαμε στο σημείωμα της προηγούμενης Τετάρτης για τα πρώτα χρόνια της ζωής της Ελένης Τέτση, τις σπουδές, τη λογοτεχνική της ικανότητα και τον αγώνα που έδινε μαζί με άλλες προοδευτικές γυναίκες για την εξύψωση της υποβαθμισμένης την εποχή εκείνη θέσης της γυναίκας στην κοινωνία.
Την ημέρα των Χριστουγέννων του 1911 η Ελένη Γεωργίου Τέτση παντρεύτηκε τον Κωνσταντίνο Φιλίππου Καρακίτη(1), ο οποίος ήταν γόνος πλούσιας και αρχοντικής οικογένειας γαιοκτημόνων της Λάρισας, με άμεσους συγγενείς στο Βόλο. Απ’ όσα γνωρίζουμε έκανε ανώτερες σπουδές στην Αθήνα, τις οποίες συμπλήρωσε με επιτυχία στην Ευρώπη. Με τόσα σημαντικά εφόδια στη φαρέτρα του κατέβηκε νωρίς στον πολιτικό στίβο. Στις εκλογές της 17ης Νοεμβρίου του 1902(2) εκλέχθηκε βουλευτής με τον συνδυασμό του Γεώργιου Θεοτόκη. Όμως η χώρα βίωνε τότε την μετά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 περίοδο και η πολιτική κατάσταση ήταν αρκετά ασταθής. Όμως παρ’ όλα αυτά αγωνίσθηκε με σθένος και έδωσε πολλές μάχες στη Βουλή για το επίκαιρο την εποχή εκείνη αγροτικό ζήτημα. Οι επόμενες εκλογές έγιναν στις 20 Φεβρουαρίου 1905(3), αλλά η διάρκεια της Βουλής αυτής, λόγω και της δολοφονίας του πρωθυπουργού Δεληγιάννη τρεις μήνες μετά τις εκλογές, ήταν πολύ σύντομη, μόλις ένα έτος. Στις επόμενες εκλογές της 26ης Μαρτίου 1906 ο Κωνσταντίνος Καρακίτης δεν κατόρθωσε να εκλεγεί και αποσύρθηκε από την κεντρική πολιτική σκηνή.
Από το εποχή του γάμου τους το 1911 αρχίζει πλέον για την ανήσυχη Ελένη Καρακίτη, ένας άλλος αγώνας, αγωνιστικός στίβος του οποίου υπήρξαν και πάλι οι στήλες της εφημερίδας της Λάρισας «Μικρά» του Θρασύβουλου Μακρή. Τα άρθρα και τα χρονογραφήματα που έγραφε, τα δημοσίευε ως γνωστόν με το γαλλικό ψευδώνυμο «La Rebelle», δηλαδή επαναστάτρια. Αν αναλογισθεί κανείς τις συνθήκες που επικρατούσαν την εποχή εκείνη, ήταν πράγματι επαναστατικά όσα με σθένος ισχυρίζονταν και έγραφε η Ελένη Καρακίτη, αφού είχε την ψυχική δύναμη να υποστηρίζει την άμεση απαλλοτρίωση των απέραντων γαιοκτησιών (τσιφλίκια, που είχαν περιέλθει σε πλούσιους Έλληνες έπειτα από την αναχώρηση των Τούρκων μπέηδων), για την αποκατάσταση των ακτημόνων καλλιεργητών, τους οποίους στα κείμενά της τους χαρακτήριζε «δουλοπάροικους» ή «λευκούς σκλάβους». Για την αρχοντική τάξη της Λάρισας που ευνοήθηκε απ’ αυτή την συναλλαγή, η Ελένη Καρακίτη θεωρούνταν σαν μια αιρετική η οποία επιδίωκε να γκρεμίσει το κατεστημένο που κληρονομήθηκε στην απελευθερωμένη Θεσσαλία από την εποχή της τουρκοκρατίας. Όμως αδιαφορούσε γι’ αυτές τις γνώμες, και επέμενε στις φιλελεύθερες ιδέες της με ζήλο και φανατισμό, ιδιαίτερα από τη στιγμή που είχε την ευτυχία να τις δει πραγματοποιούμενες, ύστερα από την αιματηρή εξέγερση του Κιλελέρ.
Μετά τον γάμο της προσπάθησε να εμπνεύσει τον μεγαλοκτηματία άνδρα της και να τον κάνει να συμμερισθεί τις ριζοσπαστικές ιδέες από τις οποίες διαπνέονταν. Και φαίνεται να το πέτυχε απόλυτα, γιατί τον έπεισε να ανοίξει μια Τράπεζα στη Λάρισα, στο κέντρο του θεσσαλικού κάμπου, ειδικώς για να χρηματοδοτεί τους αγρότες. Την περίοδο εκείνη οι χρηματοπιστωτικές συνθήκες ήταν ευνοϊκές για τη λειτουργία Τραπεζών στη Λάρισα. Έτσι αρκετοί Λαρισαίοι κεφαλαιούχοι είχαν ιδρύσει ιδιωτικές Τράπεζες. Αναφέρουμε αρχικά την Τράπεζα της Ηπειρο-Θεσσαλίας, την Τράπεζα Χολέβα, η οποία αργότερα έγινε Χολέβα-Μαρκατά, την Τράπεζα Σαμπετάι, την Τράπεζα Καραστεργίου, την Τράπεζα Λαρίσης(4) και μερικές άλλες βραχύβιες. Σ’ αυτές ήλθε να προστεθεί και η Τράπεζα Καρακίτη, διευθυντής της οποίας ήταν ο σύζυγος της Ελένης, Κωνσταντίνος Καρακίτης. Είχαν προηγηθεί τα αιματηρά γεγονότα του 1910 στο Κιλελέρ με πρωτεργάτη τον Μαρίνο Αντύπα, ο αντίκτυπος των οποίων είχε σαν συνέπεια η πολιτεία να αρχίσει σταδιακά τις απαλλοτριώσεις των μεγάλων γαιοκτησιών. Οι αποκατεστημένοι αγρότες, αφού έγιναν ιδιοκτήτες αγροτικών εκτάσεων, βρέθηκαν τότε στην ανάγκη να αναζητήσουν κεφάλαια για να αξιοποιήσουν τις ιδιοκτησίες τους. Οι τράπεζες, κυρίως οι ιδιωτικές, τους χορηγούσαν με ευκολία δάνεια, αλλά με όρους πολλές φορές δυσβάστακτους. Επί πλέον οι τραπεζίτες εύρισκαν πολλούς τρόπους για να καταστρατηγούν τους νόμους και κατόρθωναν να εισπράττουν τόκους που σε πολλές περιπτώσεις ήταν τόσο υπέρογκοι, ώστε έφθαναν στα όρια της τοκογλυφίας. Έτσι οι αγρότες αφού είχαν γλυτώσει από τη δουλεία των τσιφλικάδων, έπεφταν τώρα στα χέρια ανέντιμων τραπεζιτών οι οποίοι κυριολεκτικά τους απομυζούσαν.
Αυτή την αισχροκέρδεια ορισμένων τραπεζών θέλησε να χτυπήσει η Ελένη Καρακίτη και παρακίνησε τον άντρα της, ο οποίος όπως είδαμε είχε την ανάλογη οικονομική δυνατότητα και δημιούργησε την Τράπεζα Καρακίτη. Αυτή στεγάσθηκε σε ισόγειο οίκημα στην αρχή της οδού Φαρσάλων τότε (τη σημερινή Ρούζβελτ), στο ύψος όπου βρισκόταν πριν από μερικά χρόνια η είσοδος του κινηματοθεάτρου «Διονύσια». Η τράπεζα αυτή παρότρυνε τον αγροτικό κόσμο να χορηγεί για τις ανάγκες τους δάνεια με τόκο 12%. Ίσως σήμερα το επιτόκιο αυτό να φαίνεται αρκετά ψηλό, όμως για την εποχή εκείνη θεωρούνταν ότι ήταν μια πραγματική ευεργεσία. Όταν η Τράπεζα Καρακίτη άρχισε τις εργασίες της ήταν τόση η προσέλευση των αγροτών, ώστε το μικρό κατάστημά της κατακλύσθηκε από αγρότες. Η ζήτηση ήταν τεράστια και έτσι σε σύντομο χρονικό διάστημα η Τράπεζα εξάντλησε όλα τα αποθεματικά της. Ο ιδιοκτήτης για να ανταποκριθεί στη ζήτηση χρειάσθηκε να πωλήσει αγροκτήματά του. Η Ελένη Καρακίτη αισθάνονταν ικανοποιημένη(5), γιατί χάρη στην πρωτοβουλία της κατόρθωσε με τον σύζυγό της να ασκήσουν κοινωνική πολιτική και να βοηθήσουν τον αγροτικό πληθυσμό.
Αυτή όμως η πολιτική οδήγησε γρήγορα την μικρών δυνατοτήτων Τράπεζα Καρακίτη σε δραματικό αδιέξοδο. Οι πιστοδοτούμενοι αγρότες, αν και ο τόκος ήταν χαμηλός, βρισκόταν σε αδυναμία να ανταποκριθούν άμεσα στις υποχρεώσεις τους. Ήταν τα πρώτα χρόνια της επαγγελματικής τους προσαρμογής στη νέα κατάσταση και δεν μπορούσαν να ισοσκελίσουν τα έσοδα με τις δαπάνες τους. Επί πλέον τα προϊόντα τους δεν απολάμβαναν καμιάς ειδικής προστασίας, ενώ οι τιμές τους ρυθμίζονταν από τους κερδοσκόπους. Έτσι αυξάνονταν σταδιακά οι οφειλές στην δανειοδότρια Τράπεζα. Και ενώ η Τράπεζα Καρακίτη μπορούσε να κινήσει εναντίον τους όλα τα ένδικα μέσα ώστε να επιτύχει την είσπραξη των οφειλών, αφού μπορούσε να φθάσει μέχρι και την προσωπική κράτηση των οφειλετών της, δεν το έκανε. Απέφευγε τις διώξεις, γιατί αυτή ήταν η πολιτική της με σύσταση της Ελένης Καρακίτη. Αυτό βέβαια είχε σαν αποτέλεσμα να επιβαρυνθεί σημαντικά η Τράπεζα, να εξαντληθούν τα αποθεματικά της και να οδηγηθεί σε χρεωκοπία. Έτσι η διάρκεια ζωής της Τράπεζας ήταν μικρή. Η οικονομική ζημία όμως που υπέστη το ζεύγος Καρακίτη ήταν μεγάλη.
Πάντως σε όλη τους την υπόλοιπη ζωή δεν έπαψαν και ο Κωνσταντίνος και η Ελένη Καρακίτη να ενδιαφέρονται για τα τοπικά πράγματα και να εκδηλώνουν με κάθε τρόπο την αγάπη τους για την πόλη μας και την περιοχή της. Απέκτησαν έναν γιο τον Φίλιππο Καρακίτη. Ο Κώστας Καρακίτης πέθανε το 1935 και λίγα χρόνια αργότερα η Ελένη Καρακίτη, η φωτισμένη αυτή γυναίκα, η La Rebelle, εγκαταστάθηκε μαζί με τον γιο της Φίλιππο στην Αθήνα. Η ίδια πέθανε στην Αθήνα το 1942(6).
Η φωτογραφία που συνοδεύει το κείμενο είναι της δεκαετίας του 1930 και απεικονίζει το κτίριο της Τραπέζης Λαρίσης. Η λήψη έγινε από ψηλά, από το προπολεμικό ρολόι της πόλης και με προσοχή μπορεί κανείς να αναγνωρίσει το μέγαρο Αλεξάνδρου δίπλα από την Τράπεζα και στο βάθος την οπίσθια πλευρά της Λέσχης Ασλάνη (τα κτίριο με τον τρούλο) και δεξιότερα την οπίσθια πλευρά του ξενοδοχείου «Στέμμα».
(1). Αναγγελία του γάμου τους στην εφημερίδα Μικρά, Λάρισα, φύλλο της 1ης Ιανουαρίου 1912. Τη δημοσίευση αυτή έθεσε υπ’ όψη μου ο ερευνητής Θανάσης Μπετχαβές, τον οποίο και ευχαριστώ.
(2). Καζάκης Φοίβος, Δημήτριος Αστερ. Καζάκης. Βουλευτής και γερουσιαστής και οι Θεσσαλοί βουλευταί και γερουσιασταί (1881-1946), Λάρισα (2006) σελ. 18. Οι υπόλοιποι βουλευτές της επαρχίας Λαρίσης που εκλέχθηκαν σ’ αυτές τις εκλογές ήταν ο λοχαγός Ιωάννης Γιαννακίτσας και ο δικηγόρος Φίλιος Ιωάννης.
(3). Καζάκης Φοίβος, ό. π., σελ. 20. Οι υπόλοιποι βουλευτές που εκλέχθηκαν από την επαρχία Λαρίσης ήταν ο Ιωάννης Ισχόμαχος, και ο λοχαγός Γιαννακίτσας Ιωάννης.
(4). Η Τράπεζα Λαρίσης στεγάζονταν σε ένα θαυμάσιο διώροφο νεοκλασικό κτίριο, στη γωνία των οδών Μακεδονίας και Ακροπόλεως (σημερινές Βενιζέλου και Παπαναστασίου), απέναντι από το αρχαίο θέατρο και σε επαφή με το μέγαρο Αλεξάνδρου. Η Τράπεζα αυτή λειτούργησε μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1930, οπότε και εξαγοράσθηκε από την Εθνική.
(5). Ολύμπιος (Περραιβός Κώστας), Μια Λαρισινή «επαναστάτρια», εφ. Λάρισα, φύλλο της 30ης Οκτωβρίου 1972.
(6). Όλες οι πληροφορίες για τον δικηγόρο Γεωργίο Τέτση και την οικογένεια του μου παραχωρήθηκαν από τον επίτιμο δικηγόρο Αριστείδη Παπαχατζόπουλο, τον οποίο και ευχαριστώ.
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com
