«καταδίκης της ιστορικής μνήμης» (damnatio memoriae) και αναμόχλευσης του παρελθόντος. Σκοπός είναι να αποκαθαρθεί η ιστορία από μορφές που, παρά το γεγονός ότι πέρασαν στο πάνθεον των σημαντικών προσωπικοτήτων, συνδέθηκαν κατά καιρούς με φαινόμενα ρατσισμού, αλλά και επίδειξης αποικιοκρατικής ισχύος.
«Σημάδι των καιρών» μας, λοιπόν, είναι το γκρέμισμα αγαλμάτων ή η βεβήλωσή τους στην καλύτερη περίπτωση, από οργίλα πλήθη διαδηλωτών που ζητούν δικαίωση για τους αδίκως θανόντες και απόδοση ευθυνών για τους φταίχτες της ιστορίας. Δεν πέρασαν άλλωστε και πολλά χρόνια από τότε που οι Ουκρανοί αποκαθήλωναν αγάλματα του Λένιν και κάποιες από τις βαλτικές χώρες, μέλη της πάλαι ποτέ ΕΣΣΔ, αποκήρυσσαν ανάλογα το κομμουνιστικό τους παρελθόν.
Ωστόσο, ανεξάρτητα από το πώς τοποθετείται κανείς απέναντι στις διαθέσεις αυτών των αναθεωρητικών της ιστορικής μνήμης που εκκινούν από το παρόν για να «εξαγνίσουν» το παρελθόν, είναι γεγονός ότι η μνήμη είναι ανεξάλειπτη και ως τέτοια φέρνει στο προσκήνιο και τα πιο άγρια ένστικτα της ανθρώπινης φύσης, που έχουν οδηγήσει αρκετές φορές σε απαξίωση την ανθρώπινη ύπαρξη και στον εξανδραποδισμό ανθρώπου από άνθρωπο.
Η «σπασμωδική» αυτή εκδήλωση των αθρόα συγκεντρωμένων στις πλατείες μεγαλουπόλεων του κόσμου, να ξεσπούν στα αγάλματα και τις αναπαραστάσεις «σκοτεινών» προσώπων της ιστορίας, φαίνεται πράξη σχεδόν απονενοημένη, βγαλμένη από τα εσώψυχα εφήβου. Η ιστορία, δυστυχώς, δεν ξαναγράφεται. Έχει γραφεί, οριστικά, από τους νικητές.
«Παρεμβάσεις», ωστόσο, και μάλιστα ουσιαστικές, μπορούν να γίνουν από συνειδητοποιημένους πολίτες στο παρόν. Για παράδειγμα, αποτελεί όνειδος για μία από τις σπουδαιότερες σύγχρονες δημοκρατίες, παρόλο που σημαντικό τμήμα της κοινωνίας δεν φαίνεται να υποτάσσεται σε αυτή, την αμερικανική, το γεγονός ότι τα σκήπτρα της κρατά μια «σκοτεινή» μορφή του παρόντος: ο Ντόναλντ Τραμπ. Λαϊκιστής ηγέτης που διχάζει τον λαό, τυχοδιώκτης της πολιτικής, που μπροστά στο δέλεαρ της επανεκλογής του αντί της καταλλαγής επιλέγει την πόλωση και τη διαίρεση.
Καθεστηκυίες νοοτροπίες, βέβαια, δεν αλλάζουν από τη μια μέρα στην άλλη. Το «ρήγμα» στην αμερικανική κοινωνία μοιάζει βαθύ, οι ανισότητες και οι διακρίσεις είναι ριζωμένες από πολύ παλιά. Και σε άλλα ισχυρά δημοκρατικά κράτη παρατηρούνται ανάλογα φαινόμενα. Είναι πλέον ορατή η απουσία ηγετών με πραγματικό χάρισμα και κοινωνικά οράματα, που θα μπορούσαν να εκπέμψουν πραγματικά μηνύματα στους λαούς και να υπερασπιστούν τους κοινωνικά αδύνατους και κατατρεγμένους.
Δυστυχώς, η εποχή των Ρούζβελτ, Τσόρτσιλ, Κέννεντι και αρκετών άλλων προικισμένων ηγετών, με τις όποιες αστοχίες και λανθασμένες επιλογές τους, έχει παρέλθει σχεδόν ανεπιστρεπτί. Η ίδια η Ευρώπη φαίνεται ότι δυσκολεύεται να διαχειριστεί τυχόν εθελούσια «αποστρατεία» της Άνγκελα Μέρκελ και προσπαθεί να την κρατήσει με το ζόρι «ζωντανή» στη σκηνή.
Την ιστορία όμως τη γράφουν οι άνθρωποι. Αυτοί είναι οι πρωταγωνιστές. Ακόμη και όταν οι ηγεσίες είναι απούσες ή ελλειμματικές. Στην περίπτωση των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, το επόμενο διάστημα είναι ιδιαίτερα κρίσιμο. Το αποτέλεσμα των επικείμενων εκλογών του Νοεμβρίου θα κρίνει πολλά όχι μόνο για το μέλλον του ίδιου του αμερικανικού λαού και της διχασμένης αμερικανικής κοινωνίας, αλλά και της υφηλίου ολόκληρης.
* Damnatio Memoriae: λατινική φράση που σημαίνει «καταδίκη της μνήμης» υποδεικνύοντας τον εξοβελισμό ενός προσώπου από επίσημες καταγραφές. Η χρήση της ήταν συχνή σε τιμητικές επιγραφές Ρωμαίων αυτοκρατόρων ή αξιωματούχων.
Από τον Βασίλη Πλατή, φιλόλογο-δρα Ιστορίας Α.Π.Θ.
