κατέστη ικανός να ανατρέψει τα μέχρι τώρα δεδομένα της πρότερης «κανονικής» ζωής μας σε κοινωνικοπολιτικό, οικονομικό και ατομικό επίπεδο, απειλώντας ένα από τα πολυτιμότερα, αν όχι το πολυτιμότερο αγαθό του ανθρώπου, την υγεία. Σ’ αυτές τις καταφανώς πρωτόγνωρες συνθήκες, τόσο το κράτος όσο και το άτομο ανταποκρίθηκαν σχεδόν απευθείας υιοθετώντας τη λεγόμενη τηλεργασία, εφαρμόζοντας την πρακτική της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης με τη μορφή των τηλεδιασκέψεων, οργανώνοντας webinars, προβάλλοντας θεατρικές παραστάσεις στο διαδίκτυο, παρέχοντας ψηφιακή επίσκεψη σε μουσεία ανά τον κόσμο και άλλα πολλά προσπαθώντας με κάθε τρόπο να προσαρμοστούν στη νέα τάξη πραγμάτων. Ειδικότερα, στον τομέα της εκπαίδευσης και μάλιστα της τριτοβάθμιας, πολλοί είναι εκείνοι που επιδοκίμασαν τη μέθοδο της τηλεδιασκέψεως και άλλοι που την αποδοκίμασαν. Προτού όμως προβούμε σε εκτενή αναφορά των εκάστοτε θέσεων, αξίζει να οριοθετήσουμε την έννοια της τηλεκπαίδευσης. ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΤΗΛΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ; Κατά το Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο, Τμήμα Τηλεπικοινωνιών και Δικτύων, η έννοια «τηλεκπαίδευση» (tele-education) ή «εκπαίδευση από απόσταση» (distance education) συνδέεται με την έννοια «μάθηση από απόσταση» (distance learning). Σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, θα λέγαμε ότι εντάσσονται στην «ηλεκτρονική μάθηση» (e-learning), ενώ οι ειδικοί της Παιδαγωγικής Επιστήμης επιλέγουν τους όρους «εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση» (εξΑΕ) ή «Ανοικτή εξ Αποστάσεως Εκπαίδευση» (ΑεξΑΕ) στηριζόμενοι στο διεθνή όρο Open & Distance Learning (ODL). Η εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, όπως χρησιμοποιείται ο όρος και από την UNESCO, «είναι η υποβοηθούμενη από τα μέσα επικοινωνίας εκπαίδευση (ταχυδρομείο, ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, ραδιόφωνο, τηλεόραση, κασέτες βίντεο, υπολογιστές, τηλεδιάσκεψη και άλλα) με μικρή ή καθόλου διαπροσωπική ή σε τάξη επαφή μεταξύ εκπαιδευτή και εκπαιδευόμενου». (UNESCO) Η τηλεκπαίδευση συναντάται σε δύο μορφές με άξονα τον τρόπο επικοινωνίας: σε σύγχρονη και ασύγχρονη. Η σύγχρονη τηλεκπαίδευση πραγματοποιείται μέσω της τηλεδιασκέψεως σε πραγματικό χρόνο με αμφίδρομη επικοινωνία εκπαιδευτή – εκπαιδευόμενου, αλλά σε διαφορετικό τόπο. Την τηλεδιάσκεψη μπορεί να συνοδεύει η παρουσίαση υλικού ενός ή πολλών συμμετεχόντων (π.χ. παρουσίαση Powerpoint). Στην ασύγχρονη τηλεκπαίδευση, η επικοινωνία μεταξύ των συμμετεχόντων δεν είναι άμεση αλλά τους παρέχεται το εκάστοτε υλικό «είτε σταδιακά με την πορεία του μαθήματος, όπου ο καθηγητής καθορίζει τη ροή της διδασκαλίας, είτε ολόκληρο κατά την έναρξη του μαθήματος, όπου ο εκπαιδευόμενος προγραμματίζει ατομικά τον ρυθμό μάθησης». (https://www.nmc.hmu.gr/el/node/65 28/04/2020) Στη συνέχεια, κάνοντας έναν απολογισμό από τη μέχρι τώρα λειτουργία της τηλεδιάσκεψης στα ελληνικά πανεπιστήμια, θα λέγαμε ότι τα αποτελέσματα είναι μάλλον ενθαρρυντικά, με την υπουργό Παιδείας της Κροατίας, Μπλαζένκα Ντίβιακ (Blazenka Divjak), να συγχαίρει την Ελλάδα για τα μέτρα που έλαβε και για την άμεση αντίδρασή της. Σίγουρα, δεν είναι όλα ιδανικά πλασμένα, δεδομένου ότι ήδη από την αρχή, παρατηρήθηκαν προβλήματα στις πλατφόρμες που χρησιμοποιούνται (Skype for Business, ZOOM, WebEx etc.) λόγω της υπερφόρτωσης του δικτύου, ιδιαίτερα σε ώρες αιχμής των μαθημάτων και κυρίως σε μεγάλα ακροατήρια. Αυτό έχει ως συνέπεια τη μη δυνατότητα πρόσβασης όλων των συμμετεχόντων στη διδασκαλία, καθιστώντας δικαιολογημένη την αγανάκτησή τους. Συγχρόνως, υπό αυτές τις συνθήκες, έντονες δυσκολίες εντοπίζονται και στη διδασκαλία των Θετικών Σχολών και γενικότερα, των πρακτικής φύσεως αντικειμένων, των οποίων προς το παρόν καθίσταται αδύνατη η πρόσβαση στα εργαστήρια. Ιδιαίτερη ανησυχία και μάλιστα αιτιολογημένη, παρουσιάζεται επίσης, στους τελειόφοιτους των σχολών, δεδομένου ότι η αποστολή των συγγραμμάτων θα ολοκληρωθεί τον Ιούνιο, με αρκετά μαθήματα να μη διδάσκονται μέσω τηλεδιάσκεψης αλλά να παρέχεται απλώς βοηθητικό διδακτικό υλικό σε συνδυασμό με την άγνωστη μέχρι στιγμής ημερομηνία διεξαγωγής των εξετάσεων, με το πιθανότερο σενάριο της διπλής εξεταστικής τον Σεπτέμβριο. Επιπλέον, θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθεί ότι φοιτητές που κατοικούν σε δυσπρόσιτες και απομακρυσμένες περιοχές αδυνατούν να έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο, ενώ δεν είναι λίγοι εκείνοι που δεν έχουν την ευχέρεια κατοχής ηλεκτρονικού υπολογιστή ή smartphone ή tablet, ώστε να παρακολουθήσουν την τηλεδιάσκεψη ή ακόμη δε διαθέτουν πρόσβαση στο διαδίκτυο. Βάσει των παραπάνω ζητημάτων δυσχεραίνεται η αποτελεσματική λειτουργία της εικονικής τάξης τόσο για τους φοιτητές όσο και για τους διδάσκοντες, με τους δεύτερους να μην έχουν λάβει κάποια πρότερη ενημέρωση και καλούνται να αντεπεξέλθουν και εκείνοι με τις ήδη υπάρχουσες γνώσεις τους και τον εξοπλισμό τους, προσαρμόζοντας το μάθημα στα νέα δεδομένα και επικαλούμενοι διπλά τη μεταδοτικότητά τους. Ωστόσο, προχωρώντας σε μια σφαιρική θεώρηση ως εξωτερικοί παρατηρητές, θα λέγαμε ότι πιο δόκιμο θα είναι να αξιολογούμε την εκάστοτε κατάσταση σε συνδυασμό και σε συνάρτηση με την εκάστοτε συνθήκη. Στην προκειμένη περίπτωση, τα μέτρα ελήφθησαν εγκαίρως. Η άμεση ανταπόκριση του κράτους και η παροχή της εικονικής τάξης και διδασκαλίας στην πλειονότητα των φοιτητών με φανερά βεβαίως, τα μελανά σημεία, μας οδηγεί στο να αποφανθούμε θετικά για τη μέχρι τώρα δράση του Υπουργείου Παιδείας, με απώτερο πάντα σκοπό να μην χαθεί το εξάμηνο και να εξασφαλισθεί η ασφάλεια όλων. Ταυτόχρονα, πολλά θετικά σημεία ξεπροβάλλουν από τη διδασκαλία μέσω τηλεδιασκέψεως, μετά από την ενθαρρυντική αύξηση των συμμετεχόντων στα μαθήματα αλλά και με την έντονη αλληλεπίδραση των φοιτητών, οι οποίοι ίσως αισθανόμενοι μεγαλύτερη ασφάλεια πίσω από την ανωνυμία τους, υποβάλλουν περισσότερα ερωτήματα από ό,τι πριν. Μάλιστα, βδομάδα με τη βδομάδα, φοιτητές και διδάσκοντες προσαρμόζονται και συνηθίζουν-γεγονός που συνεπάγεται την αβίαστη ροή του μαθήματος. Ενώ αν σκεφτούμε το δεύτερο κύμα του Covid-19 που προμηνύεται ότι θα ακολουθήσει τους επόμενους μήνες, θα μας βρει ετοιμοπόλεμους με προβλέψεις και ρυθμίσεις για τη βελτίωση των παραβλέψεων (π.χ. την παροχή του απαραίτητου εξοπλισμού στις οικονομικά ασθενείς οικογένειες). Άλλωστε, ιδανική διδασκαλία αλλά και τάξη δεν υπάρχουν, όπως ανέφικτη καθίσταται και η απόλυτη κατάκτηση πραγμάτων. Αξίζει να σημειωθεί, ότι παλιότερα η εξ αποστάσεως εκπαίδευση ήταν προνόμιο των λίγων, τώρα όμως είναι ευκαιρία να παρέχουμε την εκπαίδευση σε όλους και ιδιαιτέρως σε εκείνους που δεν είχαν τη δυνατότητα να παραστούν στην παραδοσιακή τάξη. Δίνοντας έμφαση στην ποιότητα της εκπαίδευσης, τόσο τη διά ζώσης όσο και τη διαδικτυακή, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε την τεχνολογία και την καινοτομία του σήμερα ως σύμμαχό μας, με σκοπό να κινητοποιήσουμε, να εμπνεύσουμε και να εκπαιδεύσουμε τους μαθητές. Με αφορμή μάλιστα, την επικείμενη σταδιακή άρση των μέτρων στις 4 Μαΐου, εισερχόμαστε σε μια «νέα κανονικότητα», η οποία δε θα φαντάζει στον πρότερο βίο μας. Γι’ αυτό, καλό θα είναι να μην ενθουσιαζόμαστε αλλά να μένουμε εγκρατείς και συνειδητοποιημένοι, ώστε να αντιμετωπίσουμε με νηφαλιότητα οποιαδήποτε εξέλιξη αντίθετη της επιθυμητής. Πιο συγκεκριμένα, η Christina Paxson, καθηγήτρια στο Brown University, αναφέρει στους New York Times ότι η ζωή και ο χώρος του πανεπιστημίου θα είναι διαφορετικοί. Τόσο φοιτητές όσο και εργαζόμενοι πιθανολογείται ότι θα πρέπει να φορούν μάσκες, ενώ διαλέξεις με μεγάλα ακροατήρια ίσως εξακολουθούν να διεξάγονται μέσω τηλεδιασκέψεων και μετά το άνοιγμα των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Οι δράσεις των εκάστοτε πανεπιστημίων θα συνεχίζουν να συμβαίνουν σε φυσικό χώρο αλλά πιθανόν με μικρότερο αριθμό συμμετεχόντων ή ακόμη μπορεί και να αντικαθίστανται από τις αντίστοιχες εικονικές. Σε κάθε περίπτωση, βέβαια, η εξ αποστάσεως διδασκαλία δε συγκρίνεται με τη διά ζώσης και την αλληλεπίδραση με τη φυσική παρουσία των μαθητών και διδασκόντων, αλλά ας σκεφτούμε ότι μια κρίσιμη περίοδος μπορεί να αποτελέσει εφαλτήριο για κομβικές αλλαγές και καινοτομίες που υπό άλλες συνθήκες είτε θα απορρίπτονταν είτε θα υπήρχαν σαν μακροπρόθεσμο σχέδιο. Όλα είναι και προς το παρόν φαντάζουν διαφορετικά, όμως το διαφορετικό δεν είναι απαραιτήτως και κακό. Είναι απλώς -διαφορετικό- και περιλαμβάνει την επίτευξη νέων στόχων και επιδιώξεων και την οριοθέτηση νέων κατευθυντηρίων για την αλληλεπίδραση και τη συνύπαρξη με τον συνεχώς εναλλασσόμενο νέο κόσμο.
*Από την Ελένη Μπελογιάννη
* Η Ελένη Μπελογιάννη είναι προπτυχιακή φοιτήτρια της Νομικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και απόφοιτη του τμήματος Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής του ΑΠΘ.
