Έχουμε 5.600 χρόνια παρελθόν ινδοευρωπαϊκής προέλευσης ελληνικών φύλων με κοιτίδα τη δυτική Μακεδονία, και 3.000 γραπτής αποτύπωσης των ιστορικών συμβάντων της νότιας βαλκανικής, που έλαβαν το όνομα Ελληνες (1). Υπήρξαμε αρχετυπικός λαός της παγκόσμιας διασποράς. Αυτός ο λαός υπό τον οθωμανικό ζυγό κατά τμήματα και από τα μέσα του 14ου αιώνα επαναστάτησε για την απελευθέρωσή του τον Μάρτιο του 1821. Μέχρι την επανάσταση υπήρχαν περιοχές της σημερινής Ελλάδας υπό τους Οθωμανούς πολύ περισσότερο από 400 χρόνια. Η Θεσσαλονίκη λ.χ. κατακτήθηκε το 1430 και απελευθερώθηκε το 1912 (υπό κατοχή 482 χρόνια). Η Λάρισα από το 1393 μέχρι το 1881 (υπό κατοχή 498 χρόνια). Αν και στις 25.3.21 δεν υπήρξε εναρκτήριο επαναστατικό γεγονός στη Μονή Αγίας Λαύρας των Καλαβρύτων, η ημερομηνία αυτή καταγράφηκε ως εθνικό αφήγημα. Πώς ήταν όμως τότε η Ευρώπη και η Οθωμανική αυτοκρατορία; Ποια θέση έλαβε η εξέγερση των Ελλήνων στο ιστορικό αποτύπωμα της εποχής των αρχών του 19ου αιώνα; Τον Ιούνιο του 1815 στο Βατερλό του Βελγίου καταστράφηκε η αυτοκρατορική ναπολεόντεια Γαλλία. Ακολούθησε η συνθήκη της Βιέννης τον Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου, που καθόρισε τη διανομή των ευρωπαϊκών εδαφών, την αποκατάσταση των Βουρβώνων στη Γαλλία, την ανεξαρτησία της Ελβετίας και την απόφαση των μεγάλων δυνάμεων για αποτροπή επαναστατικών εξεγέρσεων στην Ευρώπη. Στο συνέδριο της Βιέννης -που είχε αρχίσει από το 1814- έλαβε μέρος και ο Καποδίστριας ως υφυπουργός εξωτερικών της Ρωσίας υπό τον υπουργό Νέσελροδ. Με την άδεια του αυτοκράτορα Αλέξανδρου έθεσε θέμα απελευθέρωσης των Ελλήνων από τους Οθωμανούς. Αποκρούστηκε με σκαιό τρόπο από τον υπουργό εξωτερικών της Αυστροουγγαρίας Μέτερνιχ, που υπερθεμάτισε υπέρ της ακεραιότητας της Οθωμανικής πολυεθνικής Αυτοκρατορίας. Παρενέβη ο Αλέξανδρος υπέρ των Ελλήνων, αλλά το θέμα παρέμεινε εκεί. Δύο μήνες μετά την κήρυξη της επανάστασης στην Ελληνική χερσόνησο πεθαίνει στο ερημονήσι του Ατλαντικού Αγία Ελένη ο εξόριστος Ναπολέων. Στις αρχές του 19ου αιώνα η Οθωμανική Αυτοκρατορία έφτανε στα σύνορα της Αυστροουγγαρίας και περιλάμβανε όλα τα εδάφη των Βαλκανίων, της δυτικής Ασίας, της μέσης Ανατολής, της Αραβικής χερσονήσου και της Βόρειας Αφρικής μέχρι το Γιβραλτάρ. Η Υψηλή Πύλη (2) είχε κατά καιρούς παραχωρήσει μερική αυτονομία έναντι φόρου υποτέλειας σε πολλές περιοχές της Αυτοκρατορίας, όπως σε Αλγερία, Τυνησία, Αίγυπτο, παραδουνάβιες ηγεμονίες και αλλού. Οι Ελληνες της αυτοκρατορίας ήταν διακριτή Κοινότητα, που τη συνένωναν η γλώσσα, η ορθόδοξη πίστη και η κοινή ιστορία από την αρχαιότητα μέχρι την ελληνόφωνη βυζαντινή Αυτοκρατορία. Η επανάσταση ως πρώτη εθνική εξέγερση στην Οθωμανική Αυτοκρατορία εκπροσωπούσε μεγαλύτερο κίνδυνο για τον Σουλτάνο απ' ό,τι οι εξεγέρσεις τοπικών ηγετών τον 18ο αιώνα. Αυτές οφείλονταν σε προσωπικές φιλοδοξίες περιφερειακών ηγετών, όπως λ.χ. ο Αλή Πασσάς στην Αλβανία, στην Ηπειρο και τη Θεσσαλία, ή ο Μωχάμετ Αλυ στην Αίγυπτο, το Σουδάν και τη Συρία. Ο νεωτερισμός του εθνικισμού συνιστούσε ιδεολογία ικανή να εμπνεύσει ολόκληρο πληθυσμό, να εξεγερθεί εναντίον των Οθωμανών. Η εξέγερση ξέσπασε στην Πελοπόννησο και εξαπλώθηκε στη Στερεά, στη Μακεδονία, στα νησιά του Αιγαίου και την Κρήτη. Εξ αιτίας παράλληλων περιφερειακών εξεγέρσεων χωρίς εθνικό πρόσημο, όπως του Αλή Πασσά, των βαχαβιτικών φυλών της Σαουδικής Αραβίας, των Δρούζων και Μαρωνιτών στα βουνά του Λιβάνου, των σουδανικών φυλών νότια της Αιγύπτου, Μαμελούκων φυλάρχων και αλλού, οι Οθωμανοί βρέθηκαν να δίνουν μάχες ταυτόχρονα σε πολλά μέτωπα και στράφηκαν στον Μωχάμετ Αλυ της Αιγύπτου (3) για βοήθεια. Το 1824 ο γιος του Αλυ Ιμπραήμ πασάς ξεκίνησε για την Πελοπόννησο επικεφαλής αιγυπτιακού στρατού (χωρίς κανέναν Οθωμανό στρατιώτη) αποτελούμενου από 17.000 εκπαιδευμένους από Γάλλους πεζικάριους, 700 ιππείς και 4 πυροβολαρχίες. Οι Αιγύπτιοι νιζαμί (4) συνέτριψαν τις διαλυμένες από τον εμφύλιο ελληνικές δυνάμεις και ο Ιμπραήμ κατακτώντας την Κρήτη και την Πελοπόννησο διορίστηκε Κυβερνήτης τους από τον πατέρα του. Ο Μωχάμετ Αλυ με αυτές τις κατακτήσεις είχε επεκτείνει τη μερικά αυτονομημένη Επικράτειά του από την Ερυθρά Θάλασσα μέχρι το Αιγαίο. Αποτελεί ειρωνεία, ότι όσο καλά πήγαινε η εκστρατεία του Ιμπραήμ, τόσο περισσότερο ανησυχούσαν ο Σουλτάνος και η Κυβέρνησή του για την ενίσχυση της δύναμης του Αλυ. Αν στασίαζε ο τελευταίος διεκδικώντας ανεξαρτησία, ήταν αμφίβολη η νίκη της Αυτοκρατορίας. Τα δεινά της Ελλάδας δημιούργησαν διπλό πρόβλημα στη Μεγάλη Βρετανία και τη Γαλλία. Η μία όψη του νομίσματος είχε σχέση με τη μεγάλη πίεση των ελίτ των δύο αυτών δυνάμεων, καθώς εκατοντάδες φιλελληνικές εταιρείες στις πόλεις τους, όπως και παντού στην Ευρώπη, απαιτούσαν την παρέμβαση υπέρ των χριστιανών Ελλήνων απογόνων των δημιουργών του Ευρωπαϊκού πολιτισμού εναντίον των μουσουλμάνων Οθωμανών. Ο θάνατος του Λόρδου Βύρωνα (από πυρετό) το 1824 στο Μεσολόγγι προσέλκυσε τη διεθνή προσοχή και ο Βύρων ανυψώθηκε σε μάρτυρα για την υπόθεση της ελληνικής Ανεξαρτησίας. Την επομένη γνώσης του θανάτου του οι πιέσεις πολλαπλασιάστηκαν. Η άλλη όψη του νομίσματος - ίσως η αποφασιστική- ήταν η βέβαιη απώλεια των αγγλογαλλικών δανείων στους επαναστάτες (5), εάν δεν δημιουργούνταν ένα οσοδήποτε μικρό Κράτος με κυριαρχία, που θα ανελάμβανε την αποπληρωμή τους. Η αποτυχία της εξέγερσης σήμαινε απώλεια των δανείων, κυρίως του city του Λονδίνου. Βρετανική και Γαλλική κυβέρνηση ήταν επιδεκτικές στη δημόσια πίεση, αλλά υπήρχαν και γεωστρατηγικοί σχεδιασμοί. Οι Γάλλοι είχαν ειδικές σχέσεις με την Αίγυπτο του Αλυ με επενδύσεις εκεί, συμβούλους στον στρατό της Αιγύπτου και προνόμια στα λιμάνια και στην αγορά βαμβακιού. Δεν τους άρεσε όμως και η επέκταση του Αλυ στην Ευρώπη. Η Μεγ. Βρετανία δεν ήθελε την ενίσχυση της Γαλλίας στη Μεσόγειο, και επιζητούσαν ακεραιότητα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας με ημι-αυτονομία της Ελλάδας, που θα τους επέτρεπε να εισπράξουν και τα δάνεια. Την ίδια χρονική συγκυρία η κατοχή ελληνικών εδαφών δεν προσέφερε κάτι ιδιαίτερο στον Μωχάμετ Αλυ λόγω της καταστροφής των εδαφών αυτών, αλλά και του μεγάλου κόστους των εκεί αιγυπτιακών στρατευμάτων. Συνέβαινε παράλληλα και το παράδοξο, η Οθωμανική Αυτοκρατορία να μη μπορεί μόνη της να διατηρήσει την κυριαρχία της στην Ελλάδα, αλλά ούτε και Οθωμανοί που κατοικούσαν στα εδάφη της ήθελαν ξένο στρατό στα πόδια τους. Το καλοκαίρι του 1827 οι ευρωπαϊκές δυνάμεις έκαναν γνωστό σε Οθωμανούς και Αιγυπτίους ότι δεν επιθυμούσαν Αιγυπτίους και Οθωμανούς στα επαναστατημένα εδάφη. Εστειλαν τους μεσογειακούς στόλους στην Πελοπόννησο, να επιβάλουν τις απόψεις τους. Οι Ρώσοι που δεν ήθελαν να μείνουν μακριά από το εγχείρημα για δικούς τους γεωστρατηγικούς λόγους, ενώθηκαν με τους στόλους των Αγγλογάλλων. Ο Αλυ και ο Σουλτάνος αγνόησαν την πρόκληση και διέπραξαν το μοιραίο λάθος να συγκρουσθούν στο Ναυαρίνο στις 20.10.1827. Η ολοκληρωτική καταστροφή του τουρκοαιγυπτιακού στόλου στοίχισε την απώλεια τριών χιλιάδων Οθωμανών και Αιγυπτίων έναντι μόνον διακοσίων Ευρωπαίων. Το Ναυαρίνο οδήγησε στην ανεξαρτησία του ελληνικού κρατιδίου ύστερα από σειρά διασκέψεων, που κράτησαν έως το1832. Η μικρή Ελλάδα ανέλαβε και πλήρωσε στο ακέραιο όλα τα επαναστατικά δάνεια. Η εθνική εξέγερση των υποτελών Ελλήνων εναντίον τεράστιας αυτοκρατορίας υπήρξε πρωτοφανές εγχείρημα. Για πρώτη φορά στην ιστορία του στην αρχή του 19ου αιώνα ο Ελληνισμός απέκτησε οντότητα ως Εθνος-Κράτος. Αν δεν υπήρχε έναρξη επανάστασης από άσβεστη επιθυμία εθνικής ανεξαρτησίας, δεν θα δημιουργούνταν Ενώσεις φιλελλήνων της ευρωπαϊκής ελίτ με δύναμη παρέμβασης στις Κυβερνήσεις των μεγάλων δυνάμεων. Ούτε και θα υπήρξε ηθική και υλική (παρά το δανειακό άγος) στήριξη ευρωπαϊκών Εθνών και Κρατών προς τους Ελληνες, που οδήγησαν τελικά - παρά τους εμφυλίους -στην ανεξαρτησία. (1) Οι Ελληνες έλαβαν το όνομα από τον μυθικό Ελληνα, γιο του Δευκαλίωνα και της Πύρρας. (2) Υψηλή Πύλη ονομάστηκε το σουλτανικό ανάκτορο μετά την άλωση. Αργότερα τμήμα των ανακτόρων που στέγαζε την Κυβέρνηση του Μεγάλου Βεζύρη. Ταυτοποιήθηκε διεθνώς με την Κυβέρνηση. Πριν την άλωση Υψηλή Πύλη ονομαζόταν η ψηλότερη σουλτανική σκηνή των οθωμανικών στρατοπέδων. (3) Ο Μωχάμετ Αλυ ή Μεχμέτ Αλή Πασσάς γεννήθηκε στην Καβάλα το 1769. Πέθανε το 1849. Ήταν εμβληματική αλβανικής καταγωγής προσωπικότητα. Στην Καβάλα σώζεται η κατοικία του, που είναι σήμερα ξενοδοχείο πολυτελείας (Desaret). Υπήρξε εκσυγχρονιστής Κυβερνήτης Αιγύπτου, Χετζάζης, Σουδάν και Συρίας. (4) Οι Νιζαμί ή Νιζάμ-ι Τζεντίντ Ορντουσού ήταν αιγυπτιακό στράτευμα από Αιγύπτιους αγρότες, που βασανιστικά, αλλά αποτελεσματικά οργάνωσαν οι Γάλλοι για λογαριασμό του Μωχάμετ Αλυ. Αυτός ο στρατός πήγε στην Πελοπόννησο με τον Ιμπραήμ. (5) Τα επαναστατικά δάνεια του οίκου Λόφναν της Μεγ. Βρετανίας απασχόλησαν προηγούμενο σημείωμα. Από το σύνολο των ποσών έφτασαν στα χέρια της "Κυβέρνησης" Κουντουριώτη απειροελάχιστα χρήματα. Το πρώτο δάνειο του 1824 ήταν 800.000 λιρών. Εφτασαν στην Ελλάδα 298.000. Το δεύτερο του 1825 ήταν χειρότερο. Η " Κυβέρνηση" χρεώθηκε με 2.000.000 λίρες. Στην Ελλάδα ήλθαν 230.000. Το 1/9 του ποσού.Τα δάνεια με εγγύηση ελληνικές γαίες χρησιμοποιήθηκαν για χρηματοδότηση του εμφυλίου 24,25 από νησιώτες και στερεοελλαδίτες, που είχαν την Κυβέρνηση, εναντίον Μωραϊτών. Αποτέλεσμά τους... η καταστροφή του αγώνα.
* Η στήλη του Ομήρου εκτάκτως απουσιάζει
Από τον Απόστολο Βλιτσάκη
