Πέρασε σταθμούς πανούκλας, χολέρας, τύφου, πολλούς και διάφορους και σταμάτησε στην Αθήνα του Περικλή. Έτος 432 π.Χ. Η Αθήνα στο αποκορύφωμα της ακμής. Οι προαιώνιοι εχθροί, οι Λακεδαιμόνιοι απειλούν να εισβάλλουν στην Αθήνα, έχουν περάσει τον Ισθμό και ακριβώς πάνω στα σύνορα της Αττικής απειλούν σε συνεχή βάση. Ουσιαστικά ο Πελοποννησιακός πόλεμος έχει ξεκινήσει. Καθυστερεί όμως η έκρηξή του λόγω της ψυχραιμίας του Περικλή...
Όμως: Η ιστορία μας έχει αποδείξει ότι τη ροή της ανθρώπινης πορείας μέσα στο ιστορικό γίγνεσθαι δεν την καθορίζει ούτε η λογική ούτε η επιθυμία. Την καθορίζουν παράγοντες αστάθμητοι, τους οποίους καμιά πολιτική διορατικότητα δεν μπορεί να προβλέψει. Κι ένας τέτοιος παράγων είναι ο ιός που ενέσκηψε στην Αθήνα, αυτός που έμεινε γνωστός ως λοιμός και μέσα σε πολύ λίγους μήνες θέρισε πάνω από το 1/9 του αθηναϊκού πληθυσμού.
Από την Αιθιοπία απλώθηκε στη Λιβύη, επεκτάθηκε στην αχανή περσική αυτοκρατορία και έφτασε στην Αθήνα. Και ήρθε σε ένα έτος που κατά κοινή ομολογία ήταν απαλλαγμένο από άλλες ασθένειες. Δεν θα σταθούμε στην περιγραφή και την εξάπλωση των λοιμώξεων στον ανθρώπινο πληθυσμό. Ούτε και στη δυστυχή κατάληξη όσων μολύνονταν, ούτε και στην άμεση μετάδοση του ιού στα σκυλιά και τα όρνια. Όλα αυτά μπορεί κανείς να τα μελετήσει στην ιστορία του Θουκυδίδη. Βιβλίο ΙΙ, 4854.
Θα επισημάνουμε μόνο τα εξής:
1. Ο ιός ήταν μεταδοτικότατος και προσέβαλλε τους πάντες και τα πάντα χωρίς να εξαιρεί ούτε και τις πιο γερές ανθρώπινες κράσεις. Κάποιοι προσβεβλημένοι απομονώνονταν για να μην μεταδώσουν την ίωση στους δικούς τους και πέθαιναν μονάχοι κατά τρόπο βασανιστικό. Φάρμακο για τη νόσο δεν είχε επινοηθεί κανένα. Και οι συγγενείς τους τούς εγκατέλειπαν στην τύχη, με πόνο μεν, αλλά με την ελπίδα ότι θα σώσει ο καθένας τον εαυτό του.
Κάποιοι όμως για λόγους ανθρωπιστικούς, κι από ευγένεια, συμπόνια και ευσπλαχνία αψηφούσαν τον κίνδυνο, έδειχναν παράτολμο θάρρος και αναλώνονταν στη φροντίδα των δικών τους, παρόλο που είχαν επίγνωση ότι και αυτοί οι ίδιοι σε λίγο θα ακολουθούσαν την τύχη των προηγουμένων.
2. Η ελαφρότητα και η ματαιοδοξία των μαζών που σε στιγμές πανικού από φόβο, άγνοια, ιδεοληψία ή και αδυναμία να βρει διεξόδους λογικής λύσης καταφεύγει σε εξορκισμούς ή αποζητά την ελπίδα του σε στοιχεία ανορθολογικά, πράγμα που έχουν αναγάγει σε επιστήμη ανά τους αιώνες όλοι εκείνοι οι αγιογδύτες που έχουν επενδύσει και συνεχίζουν να επενδύουν πάνω στην απλοϊκότητα και τον σκοταδισμό του κοσμάκη. Έτσι δεν είναι τυχαίο που σε τέτοιες καταστάσεις, όπου οι κοινωνίες ταλανίζονται από φοβίες ομαδικές, ξεφυτρώνουν «προφητείες», «χρησμοί», «προβλέψεις», «θέσφατα», «ομαδικές κατάρες» αγίων κι ό,τι άλλο δεν χωράει ο ανθρώπινος νους.
Το ίδιο έγινε και τότε. Σαν άρχισε να θερίζει ο λοιμός, οι παλιότεροι θυμήθηκαν έναν χρησμό που είχαν πάρει οι Αθηναίοι λίγα χρόνια πριν και που έφτασε το πλήρωμα του χρόνου να «επαληθευτεί»: «Ήξει Δωριακός πόλεμος λιμόν φέρων» (= Θα ξεσπάσει Δωρικός πόλεμος που θα φέρει πείνα;). Οι χρησμοί βεβαίως ήταν προφορικοί, άρα αυτός που τον έπαιρνε είχε μόνον ακουστική παράσταση κι όχι γραπτή. Το διφορούμενο στην όλη ιστορία είναι η λέξη «λιμόν». Διότι: λιμός = η πείνα. Ενώ λοιμός = η ίωση, η ασθένεια. Ποιο απ’ τα δύο είπε η Πυθία, από κει και πέρα ήταν ζήτημα ερμηνείας και έκβασης των καταστάσεων! Το ότι ένας πόλεμος φέρνει πείνα = λιμόν, είναι βέβαιο. Τούτος όμως ο πόλεμος έφερε και λοιμόν! Άρα το μαντείο προέβλεψε τα πάντα! Οπότε, μην εκπλαγούμε, αν σε λίγο βλέπουμε να ξεφυτρώνουν παντού τέτοια μασκαραλίκια.
Το ευνοεί στις μέρες μας και η τεχνολογία. Κι αφού οι «προφήτες» τα είπαν, ο κόσμος θα πρέπει να τα μάθει...
Για την Ομάδα Ιστορικής Έρευνας
«Δημ. Αγραφιώτης»
Του Οδυσσέα Β. Τσιντζιράκου*
