Σε γενικές γραμμές, η συμφωνία προέβλεπε τον αφοπλισμό των αντάρτικων ομάδων του ΕΑΜ, τη διασφάλιση πολιτικών και συνδικαλιστικών ελευθεριών, την εκκαθάριση του κρατικού μηχανισμού από τους δωσίλογους, τη συγκρότηση εθνικού στρατού και τη διεξαγωγή το «ταχύτερο δυνατόν» ελεύθερων εκλογών και δημοψηφίσματος για το πολιτειακό ζήτημα (Ε.Α.Μ., 1945:100-104).
Κι ενώ όλα τα παραπάνω φαίνονται λογικά, εντούτοις τη συμφωνία της Βάρκιζας τη χαρακτηρίζει ένα φαινομενικό παράδοξο. Αν και αποτελεί συμφωνία, στην πραγματικότητα όχι μόνο δεν περιόρισε αλλά όξυνε τις αιτίες που οδήγησαν στον λεγόμενο εμφύλιο. Όχι μόνο δεν καθησύχασε τον ελληνικό λαό που αντιστάθηκε με τόσες θυσίες στους κατακτητές, αλλά τον ανησύχησε κιόλας. Γιατί υπάρχει, λοιπόν, αυτό το παράδοξο;
Πέντε συνοπτικές αιτίες που το εξηγούν:
1. Ποτέ δεν υπήρξε ομοθυμία όλων των Ελλήνων για την αντίσταση στους κατακτητές. Τουναντίον, μάλιστα. Χαρακτηριστικά, από την έναρξη του πολέμου, ο δικτάτορας Μεταξάς αδυνάτησε τον ελληνικό στρατό αφού απαγόρευσε σε δημοκράτες αξιωματικούς αλλά και κομμουνιστές κρατουμένους να συμμετάσχουν σε αυτόν (Λιναρδάτος, 1993:183). Επιπλέον, κατά πλειοψηφία, ο κεντρώος χώρος ήταν αντίθετος στη στήριξη του αντιστασιακού κινήματος του λαού μας. Ο συντηρητικός Βρετανός πολιτικός Chris Woodhouse αναφέρει ότι «...ήταν απορροφημένοι στο να κάνουν πρόβες της θλιβερής αρμονίας τους περιμένοντας την απελευθέρωση..» (Γουντχάουζ, 1976:53). Άλλη μερίδα Ελλήνων (οι πολιτικοί πρόγονοι του Σαμαρά, Μιχαλολιάκου, Βελόπουλου) συνεργάστηκε ανοιχτά με τις δυνάμεις κατοχής είτε μέσω κυβερνήσεων είτε μέσω οργάνωσης ομάδων τρομοκρατίας και δολοφονίας αντιστασιακών.
2. Οι σύμμαχοι Άγγλοι από την πρώτη στιγμή της αντίστασης στόχευαν περισσότερο στη διαμόρφωση συσχετισμών υπέρ των συμφερόντων τους παρά στην προστασία του ελληνικού λαού και στην ολοκληρωτική ήττα του Άξονα (Ε.Α.Μ., 1945). Ενδιαφέροντα τα μικρά παραδείγματα και από τη Θεσσαλία.
Σύμφωνα με τον καπετάνιο του Ιππικού του ΕΛΑΣ Μπουκουβάλα, από τις πρώτες μέρες του ’44 αρχίζει να φαίνεται η Αγγλικής έμπνευσης ενότητα μεταξύ ΕΔΕΣ (αντιστασιακή ομάδα καθοδηγούμενη από Άγγλους) και ΕΑΣΑΔ (Εθνικός Αγροτικός Σύνδεσμος Αντικομμουνιστικής Δράσεως που ίδρυσαν οι Ναζί). Όταν ο ΕΛΑΣ άρχισε τη επίθεση στους συνεργάτες των Ναζί, δηλαδή στον ΕΑΣΑΔ, αυτοί φυγαδεύτηκαν από τη Θεσσαλία και πήγαιναν με γερμανικά αυτοκίνητα στον Ζέρβα (αρχ. ΕΔΕΣ), στην Ήπειρο. Εκεί γινόντουσαν βασανιστές ιδιαίτερα των Θεσσαλών που έπιαναν. Μετά τη Βάρκιζα γύρισαν πάλι στη Θεσσαλία για να συνεχίσουν το έργο τους (Σεβαστάκης, 142-143), όπως ακριβώς οι Άγγλοι επεδίωκαν.
Το μέλος του Στρατηγείου Θεσσαλίας Δημήτριος Μπαλλής αναφέρει τα εξής. Τον Σεπτέμβρη του ’43 οι Ιταλοί αποχωρούν από τα Τρίκαλα. Ο ΕΛΑΣ βιάζεται να μεταφέρει το πολεμικό υλικό που άφησαν πίσω τους, πριν τους προλάβουν οι Γερμανοί. Όμως όταν φτάνει στο μέρος ο Άγγλος αντισυνταγματάρχης Χιλς, διακόπτει τη μεταφορά για να μην πέσουν στα χέρια του ΕΛΑΣ, ακόμα και με κίνδυνο να χαθεί το υλικό στους Γερμανούς. Όπως και έγινε τελικά (Μπαλλής,1981:168-170). Επιπλέον, από τον Οκτώβρη του ’43 στις δυνάμεις του ΕΛΑΣ Θεσσαλίας, καμία απολύτως βοήθεια δεν στάλθηκε από τους Άγγλους (Σπηλιωτοπούλου κ.ά., 2004:104-105) παρά τις μεγάλες και γνωστές ελλείψεις του.
3. Η συμφωνία της Βάρκιζας έρχεται ως επιστέγασμα δύο άλλων συμφωνιών. Με το σύμφωνο του Λιβάνου ουσιαστικά παραδίδεται στην «εξόριστη» κυβέρνηση στο Κάιρο η πολιτική διοίκηση του τόπου και με το σύμφωνο της Καζέρτας παραδίδεται και η στρατιωτική διοίκηση κατευθείαν στους Άγγλους.
4. Η αγγλική και ελληνική ολιγαρχία τραβούν τη σκανδάλη στον άοπλο λαό της Αθήνας στις 3 Δεκέμβρη του ’44. Ένα ειρηνικό συλλαλητήριο χιλιάδων κόσμου αφήνει 21 νεκρούς και 140 τραυματίες. (Γκίκας, 2014:205). Ξεκινάνε έτσι τα Δεκεμβριανά, ο πόλεμος μεταξύ των απελευθερωτών ανταρτών του ΕΛΑΣ και των τελικά 80.000 Βρετανικών δυνάμεων, στην Αθήνα.
5. Οι προθέσεις αγγλικής και ελληνικής κυβέρνησης καμουφλαρίστηκαν αποτελεσματικά στη συμφωνία. Η κατά τ’ άλλα λογική φράση «εξαιρούνται της αμνηστίας τα συναφή κοινά αδικήματα κατά της ζωής και της περιουσίας» έμελλε να δώσει την τυπική νομιμοποίηση για την τρομοκρατία που θα ακολουθούσε. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η δολοφονία του Επονίτη Αχιλλέα Δενδραμή στη Λάρισα, στη διασταύρωση των οδών Παπαναστασίου – Παπακυριαζή στις 3/3/1945 από την Εθνοφυλακή. (Μπάρμπας, 2016)
Το παράδοξο, λοιπόν, επιλύεται όταν διαλύουμε τις μανιχαϊστικές προσεγγίσεις για την κατοχή. Δεν υπήρχε γενικά και αόριστα ένα στρατόπεδο των κακών Γερμανών και ένα στρατόπεδο των καλών Άγγλων με μονιασμένο τον ελληνικό λαό. Όπως σε κάθε περίοδο, έτσι και τότε τα απτά υλικά συμφέροντα της κάθε τάξης όριζαν τις εξελίξεις. Γι’ αυτό και δεν είναι τυχαίο ότι μετά τη Βάρκιζα, όσοι αγωνίστηκαν για την ελευθερία, τη δικαιοσύνη και τη δημοκρατία διώκονταν ξανά και όσοι συνεργάστηκαν με τους Ναζί και τους Φασίστες ήταν πάλι οι διώκτες.
1. Ε.Α.Μ (1945), Λευκή Βίβλος, Μάης 1944-Μάρτης 1945, Τρίκαλα, ανατύπωση Επικαιρότητα, 2009
2. Γκίκας Αν. (2014), Το χρονικό του Δεκέμβρη του 1944, στο Δεκέμβρης του ’44. Η κρίσιμη ταξική σύγκρουση, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα
3. Γουντχαουζ Κ., (1976), Το μήλο της Έριδος, Εξάντας, Αθήνα
4. Λιναρδάτος Σ., (1993), Ο Ιωάννης Μεταξάς και οι Μεγάλες Δυνάμεις, Προσκήνιο, Αθήνα
5. Μπαλλής Δ. (1981), Ο ΕΛΑΣ στη Θεσσαλία, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα
6. Μπάρμπας Δ. (2016), 3 Μάρτη 1945 Δολοφονία Αχιλλέα Δενδραμή – Ποιος άρχισε τον εμφύλιο μετά τη Βάρκιζα;
Πηγή: https://arxeiothiki.blogspot.com/2016/03/12.html
7. Σεβαστάκης Α, (1991), Καπετάν Μπουκουβάλας, το αντάρτικο ιππικό της Θεσσαλίας, Κανελλόπουλος, Αθήνα
8. Σπηλιωτοπούλου Μ. –Παπαστράτης Π, (2004), Χρονολόγιο γεγονότων 1940-1944. Από τα έγγραφα του Βρετανικού Υπουργείου Εξωτερικών. Foreign Office371, τομ. Β’ εκδ Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα.
Από τον Παναγιώτη Σιούλα
• Ο Παναγιώτης Σιούλας, πολιτικός μηχανικός, μέλος της Ομάδας Μελέτης Ιστορίας Κοινωνικών Αγώνων Θεσσαλίας
