Διάσημα έργα του είναι το «Πόλεμος και Ειρήνη» και το «Άννα Καρένινα», μέσα από οποία αναπαριστά με πειστικό τρόπο τη ρωσική κοινωνία της εποχής του. Βαθιά θρησκευόμενος άνθρωπος, ήθελε να βρει γιατί υποφέρουν οι άνθρωποι και προσπάθησε να τους απελευθερώσει και να αποκαταστήσει την αξιοπρέπειά τους. Ένα από τα πιο διάσημα αποφθέγματά του είναι το εξής: Ένας από τους πιο κοινούς πειρασμούς, ο οποίος όμως οδηγεί στις μεγάλες συμφορές, είναι ο πειρασμός των λέξεων: «Όλοι έτσι κάνουν».
Ουσιαστικά το παραπάνω απόφθεγμα αναφέρεται στις δικαιολογίες που χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας. Η λέξη δικαιολογία (δίκαιος + λόγος) σημαίνει την αιτιολόγηση μιας ενέργειας ή μιας κατάστασης με σκοπό να γίνει αυτή κατανοητή ή να συγχωρεθεί. Σήμερα χρησιμοποιείται κυρίως με την έννοια της πρόφασης. Οι δικαιολογίες στην καθημερινότητά μας είναι σχεδόν μηχανικές, τόσο οικείες που οι περισσότεροι από εμάς δεν τις αντιλαμβανόμαστε καν. Πρόκειται όμως για έναν μηχανισμό που μας εμποδίζει να είμαστε υπεύθυνοι και να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματά μας. Ένας μηχανισμός που μας ωθεί να κατηγορούμε πάντα κάποιον άλλον για τη μη εκπλήρωση των όσων υποσχεθήκαμε ή όσων θελήσαμε να κάνουμε. Πόσες φορές δεν χρησιμοποιήσαμε όλοι μας τις φράσεις: «δεν φταίω εγώ» ή «δεν προλάβαινα» ή «δεν γινόταν αλλιώς» για να αποφύγουμε τις συνέπειες των πράξεών μας ή για να αιτιολογήσουμε την ανεπάρκειά μας στην υλοποίηση των στόχων μας; Πόσες φορές δεν χρησιμοποιήσαμε απίστευτες προφάσεις, στα όρια της γελοιότητας, για να μην πάμε στη δουλειά;
Η πιο σημαντική επίπτωση όμως υπάρχει όταν ο μηχανισμός της δικαιολογίας διαρρέει μια ολόκληρη κοινωνία, έναν ολόκληρο λαό, που αναζητά συχνά ανόητες προφάσεις για το γεγονός ότι δεν έχει καταφέρει ακόμη να ακολουθήσει τον δρόμο της ανάπτυξης και δεν έχει καταφέρει να λύσει σοβαρά κοινωνικά προβλήματα. Πετάμε τα σκουπίδια στον δρόμο, γιατί «όλοι έτσι κάνουν», παρκάρουμε το αυτοκίνητό μας όπου μας βολεύει γιατί «όλοι έτσι κάνουν», αδιαφορούμε για τις υποχρεώσεις μας ως πολίτες και στεκόμαστε μόνο στα δικαιώματά μας γιατί «όλοι έτσι κάνουν» και γενικά την όλη ανάρμοστη συμπεριφορά μας την καλύπτουμε πίσω από τρεις λέξεις: «όλοι έτσι κάνουν». Σταδιακά συνεπώς αναπτύσσουμε μια νοοτροπία απάθειας και τίποτα πια στην καθημερινότητά μας δεν μας εκπλήσσει. Έχουμε φτάσει πλέον σε ένα σημείο απόλυτης ατομικότητας που το μόνο που μας ενδιαφέρει είναι η στιγμιαία εξυπηρέτηση των προσωπικών μας αναγκών.
Είναι ανάγκη να κατανοήσουμε ότι δεν υπάρχουν ανόητες προφάσεις που να δικαιολογούν τη συμπεριφορά μας είτε ως πολίτες είτε ως λαός. Είναι καιρός να αντιληφθούμε ότι είμαστε αποκλειστικά υπεύθυνοι για τα δεινά μας. Είναι καιρός να αλλάξουμε τον τρόπο σκέψης μας και αντιμετωπίσουμε την πραγματικότητα. Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν (1878-1955) είχε διατυπώσει το εξής ιδιοφυές απόφθεγμα: «Δεν μπορούμε να λύσουμε τα προβλήματα χρησιμοποιώντας τον ίδιο τρόπο σκέψης που χρησιμοποιήσαμε όταν τα δημιουργήσαμε». Και αυτό ακριβώς πρέπει να κάνουμε. Να αλλάξουμε τον τρόπο σκέψης με τον οποίο αντιμετωπίζουμε τα προβλήματά μας. Να επενδύσουμε στην Παιδεία και να παραδειγματιστούμε από άλλες κοινωνίες που τα έχουν καταφέρει καλύτερα από εμάς. Κυρίως όμως να αντιληφθούμε ότι μόνο αν αλλάξουμε ατομικά και μόνο αν αποκτήσουμε πλήρη συνείδηση ότι η πρόοδος της κοινωνίας εξαρτάται από εμάς και όχι από εξωγενείς παράγοντες, μπορούμε να λύσουμε τα προβλήματά μας. Επιτέλους κάποια στιγμή επιβάλλεται να λυτρωθούμε ως λαός από αυτή την ελληνικότατη φράση: «κάθε πέρυσι και καλύτερα» και να λέμε «κάθε φέτος και καλύτερα». Εξάλλου όπως έχει ειπωθεί: η αντίληψη για τις «παλιές καλές μέρες» είναι από τις μεγαλύτερες ψευδαισθήσεις της κοινωνίας, από τις κορυφαίες αιτίες κατάθλιψης και από τις πιο συνηθισμένες δικαιολογίες για την έλλειψη επιτυχίας.
Ο κόσμος γύρω μας αλλάζει και εξελίσσεται με ταχύς ρυθμούς. Είναι ανάγκη επιτέλους να καταλάβουμε ως λαός ότι: Δεν υπάρχουν πια δικαιολογίες.
Από τον Νίκο Τάχατο, φιλόλογο
