Το λέω εξαρχής: στη συντριπτική τους πλειοψηφία, αυτό που ονομάζουμε «ιατρικό νέο» είναι απάτη, εφόσον δεν πληροί ορισμένα κριτήρια. Είτε, λοιπόν, μας εξαπατούν από άγνοια είτε από συμφέρον, πρόκειται για εξαπάτηση. Όταν πρόκειται για άγνοια, αυτό συμβαίνει γιατί όποιος μιλάει για «ιατρικό νέο» δεν γνωρίζει τις μεθόδους, τη συλλογιστική, το τι σημαίνει «αιτιότητα» (θεωρία μηχανισμών, πιθανοκρατική – στατιστική αιτιότητα) στην ιατρική έρευνα αλλά και το πώς ερμηνεύουμε τα συμπεράσματα των ερευνών. Όταν πρόκειται για συμφέρον, είναι γιατί ένας ιατρός, μια ιατρική επιχείρηση ή κάποιος τρίτος θα κερδίσει χρήματα. Έτσι, καθημερινά, ακούμε ή διαβάζουμε σχεδόν σε όλα τα μέσα ενημέρωσης για μια «νέα μελέτη» και για τα «συμπεράσματά» της. Μην λαμβάνετε τίποτα υπ’ όψιν σας, αν η είδηση δεν ικανοποιεί ορισμένα κριτήρια:
1) Κριτήριο πρώτο: πού δημοσιεύτηκε η εν λόγω έρευνα; Πρέπει να αναφέρεται αναλυτικά πού, πότε, και από ποιον. Για παράδειγμα, να γράφει στους υπότιτλους ή στο τέλος του άρθρου: Hill AB. The Enviroment and Disease: Association of Causation? Proc R Soc Med 1965;58:p.295. Αν δεν γράφει την πηγή με αυτόν τον αναλυτικό τρόπο, ξεχάστε την ιατρική είδηση, είναι απάτη.
2) Κριτήριο δεύτερο: Ποιος είναι ο συντελεστής απήχησης του περιοδικού (Ιmpact Factor); Αν το περιοδικό είναι το New England Journal of Medicine που έχει συντελεστή 70,67 και είναι το πιο σημαντικό στον κόσμο ή το Lancet με συντελεστή 59.1, τότε να το λάβουμε υπ’ όψιν. Αν ο συντελεστής του περιοδικού είναι 0,3 μην το λαμβάνετε σοβαρά υπ’ όψιν σας.
3) Κριτήριο τρίτο: Ποιος ερμηνεύει τα συμπεράσματα της μελέτης; Αν είναι ένας τηλεοπτικός ή άλλος παρουσιαστής, τότε ξεχάστε τα συμπεράσματα γιατί σπάνια μπορούν μη ειδικοί να κατανοήσουν το τι διαβάζουν. Ακόμα και οι γιατροί, δεν μπορούν να είναι ενήμεροι για όλη την τρέχουσα βιβλιογραφία αλλά ούτε είναι εξοικειωμένοι με τη μεθοδολογία της έρευνας και φυσικά την ερμηνεία των άρθρων, πράγμα που συνεπάγεται ότι δεν είναι σε θέση να δώσουν στο κοινό την ιατρική είδηση αμερόληπτα και αξιόπιστα. Αν, δε, πρόκειται να κερδίσουν χρήματα ή αναγνώριση, η εγκυρότητα και η αξιοπιστία εκμηδενίζεται.
4) Κριτήριο τέταρτο: Από τι είδους μελέτη προέρχεται το «ιατρικό νέο»; Είναι μετα-ανάλυση, είναι πολυκεντρική μελέτη, είναι τυχαιοποιημένη (διπλή τυφλή), είναι αναδρομική, είναι μελέτη περιπτώσεων, έγινε σε ζώα, είναι απλό ερωτηματολόγιο; κ.α. Αυτό το κριτήριο, από όλα, είναι το πιο δύσκολο να ικανοποιηθεί, και σίγουρα ένας πολίτης δεν μπορεί να το απαντήσει όσο και να ψάξει στο internet για απαντήσεις. Αυτή η κριτική της ιατρικής έρευνας μπορεί να γίνει μόνο από εξαιρετικά πεπειραμένους και εξειδικευμένους ιατρούς ή από φιλοσόφους της Επιστήμης και της Ιατρικής.
Αν λοιπόν θέλετε να μην σας εξαπατούν, μπορείτε εύκολα να απαντήσετε στις τρεις πρώτες ερωτήσεις – κριτήρια. Αν δεν αναφέρεται αναλυτικά το πού δημοσιεύτηκε η έρευνα, αλλάξτε αμέσως σελίδα ή κανάλι. Αν δεν μπορείτε να βρείτε τον συντελεστή απήχησης, γυρίστε σελίδα ή κανάλι. Αν τα «ιατρικά νέα» τα ερμηνεύει ένας παρουσιαστής ή ένας «ειδικός» που θα κερδίσει χρήματα, αλλάξτε κανάλι ή σελίδα. Για το τέταρτο κριτήριο δεν μπορείτε να κάνετε τίποτα προς το παρόν γιατί αφορά την επιστημονική κοινότητα αποκλειστικά.
Κλείνω με τα λόγια ενός κοσμήτορα ιατρικής του Χάρβαρντ, του Charles Sidney Burwell (1935-1949), όταν μιλούσε για την προβληματική φύση της ιατρικής γνώσης, έρευνας και εκπαίδευσης: «Οι μαθητές μου αποκαρδιώνονται όταν τους λέω ότι, τα μισά από αυτά που διδάσκεστε ως φοιτητές ιατρικής, μέσα σε 10 χρόνια θα αποδειχθούν λανθασμένα. Και το πρόβλημα είναι ότι κανένας από τους δασκάλους σας δεν ξέρει ποια από τα μισά». Το παράθεμα μπορείτε να το βρείτε στο British Medical Journal 1956, July 21, p.113-116 (Impact Factor: 27,6).
Από τον Αχιλλέα Ε. Κούμπο, φιλόσοφο της Ιατρικής
