Για να γίνω κατανοητός, δίνω μερικά παραδείγματα από την πρόσφατη Ιστορία μας. Μετά τον γάμο του Όθωνα με την Αμαλία, πολλές Ελληνίδες φέρουν το όνομά της. Το ίδιο συνέβη με τη Ρωσίδα Όλγα, σύζυγο του Γεωργίου Α΄, τη Γερμανίδα Φρειδερίκη, σύζυγο του Παύλου και τη Δανή Άννα Μαρία, σύζυγο του τελευταίου βασιλιά Κων/νου.
Αναδιφώντας μερικές δεκαετίες στις προθέσεις και στα κατάστιχα των θεσσαλικών μονών, έμεινα έκπληκτος από τον αριθμό των Θεσσαλών, ανδρών και γυναικών, οι οποίοι είχαν τα ονόματα Παλαιολόγος, Παλαιολογίνα, Κομνηνός, Κομνηνή κ.ά. Η υιοθέτηση και χρήση αυτών των επωνύμων ως βαφτιστικά, φυσικά όχι μόνο από τους Θεσσαλούς, υπήρξε μακραίωνη διότι, εκτός από κάποιες ελαφρώς παραλλαγμένες μορφές λόγω της απώλειας σε μεγάλο βαθμό της ιστορικής μνήμης των αναλφάβητων προγόνων μας, από τη συχνή χρήση τους προέκυψαν και υποκοριστικά τους, τα οποία επιβιώνουν σήμερα, επίσης, ως επώνυμα.
Το βαφτιστικό, λοιπόν, Κομνηνός εμφανίζεται ως Κομηνός, Κομνενός, Κομιανός και με την υποκοριστική μορφή ως Κόμνος, Κόμνης, Κομνός, Κουμνός, Κομνάκης, Κομνίτζας, Κομίτζας (απ’ όπου το Χατζηκομίτσας). Το γυναικείο Κομνηνή έχει λίγοτερες μορφές: Κομνηνή, Κομνιανή, Κομνή, Κόμνω, Κόμνου, Κομνίτζα και Κομνίτσα.
Ο Παλαιολόγος εμφανίζεται και ως Παλαιολόγης και με τις υποκοριστικές μορφές τους: Λόγος, Λόγας και Λόης. Το γυναικείο Παλαιολόγω είχε λιγότερες προτιμήσεις, με το υποκοριστικό Λόγω και τον παραμορφωμένο τύπο Παλολοΐνου.
Από τις αναφερόμενες μορφές των εν λόγω βαφτιστικών ονομάτων, κυριαρχούν αυτές των υποκοριστικών, τις οποίες συνάντησα σε όλα τα θεσσαλικά διαμερίσματα, από το 1506 και εξής. Κάποιες μορφές εμφανίζονται μία και μόνη φορά: Κουμνός, 1 άνδρας στον Τύρναβο το 1674, Κομνίτας, 1 άνδρας στην Αγία το 1869. Κομνή, 1 γυναίκα στα Τρίκαλα το 1520, Κομνίτσα, 1 γυναίκα στην Αγιά το 1875.
Ο Παλαιολόγος εμφανίζεται, ως βαφτιστικό όνομα, μόνο στις περιοχές των Τρικάλων, της Καλαμπάκας και της Δεσκάτης. Η ιδιαιτερότητα αυτή οφείλεται, μάλλον, στους δύο τελευταίους ηγεμόνες του ελληνοσερβικού κράτους των Τρικάλων (1348-1393), στον Συμεών Ούρεση Παλαιολόγο και στον γιο του Ιωάννη Παλαιολόγο, τον μετέπειτα μοναχό του Μεγ. Μετεώρου Ιωάσαφ. Με το όνομα Παλαιολόγω, Λόγω και Παλολοΐνου εντόπισα 3 γυναίκες: στη Λάρισα, το 1613/1614, στον Τύρναβο, το 1674 και στον Αλμυρό, το 1774.
Ένας από τους Κομνηνούς, ο αυτοκράτορας Ιωάννης Β΄ (1118-1143) αποκαλούνταν Καλοϊωάννης, προφανώς λόγω του καλού χαρακτήρα του. Το ιδιαίτερο αυτό όνομά του, χρησιμοποιήθηκε ως βαφτιστικό με τη λογία αλλά και με τη λαϊκή μορφή: Καλοϊωάννης-Καλογιάννης. Στον θεσσαλικό χώρο σώθηκαν αφιερώσεις στα μοναστήρια μας ατόμων με αυτό το βαφτιστικό από το 1592/1593, μολονότι ένας Καλογιαννίτσης αναφέρεται στην Αγιά στην οθωμανική απογραφή του 1454/1455. Η λαϊκή μορφή Καλογιάννης, η οποία σήμερα είναι επώνυμο πολλών Θεσσαλών, επιχωριάζει στην επαρχία της Ελασσόνας, κυρίως στην Τσαριτσάνη, και του Τυρνάβου, με μικρή παρουσία στα Τρίκαλα και στην Καρδίτσα και παντελή απουσία στη Μαγνησία. Μοναδική παρουσία ενός Καλογιάννη στη Σκόπελο το 1825-1826.
Ο Ιωάννης Βατάτζης, ανιψιός και συναυτοκράτορας του Θεόδωρου Λάσκαρη στον θρόνο της Νίκαιας, μετά την άλωση της Πόλης από τους Σταυροφόρους, μπορεί να μην είναι γνωστός σε πολύ κόσμο σήμερα, όμως, το 1454/1455 εφτά βλαχόφωνοι οικογενειάρχες του Δαμασίου φέρουν ως επώνυμο το πατρώνυμό τους Βατάτζης. Την ίδια εποχή ζούσε στην Αγιά ένας άλλος Βατάτζης.
Από τα λίγα αυτά παραδείγματα προκύπτει ότι οι πρόγονοί μας, ζώντας σε δύσκολες συνθήκες, ποτέ δεν λησμόνησαν την Ιστορία μας, διατηρώντας την ανάμνησή της στα ονοματοδοτικά έθιμά τους.
Από τον Κώστα Σπανό, εκδότη του «Θεσσαλικού Ημερολογίου»
www.thessaliko.gr
