Mαθαίνει ο Σωκράτης ότι το μαντείο των Δελφών τον θεωρεί ως τον πιο σοφό απ' όλους τους ανθρώπους κι απορεί, γιατί ήξερε ότι δεν είναι σοφός. Απ΄ την άλλη πώς να πιστέψει ότι ένας Θεός έκανε λάθος και σπεύδει να δει φημισμένους για τη σοφία ανθρώπους.
Συνάντησε ένα πολιτικό, που "οι άλλοι εθεώρουν σοφό". Έκπληκτος όμως διαπίστωσε πως κάθε άλλο παρά σοφός ήταν. Μάλιστα εξέφρασε επιφυλάξεις για τις γνώσεις του κι ο πολιτικός θύμωσε μαζί του.
Ανάλογες αμφιβολίες είχε κι όταν επισκέφθηκε τους ποιητές. "Δεν έγραφαν ποιήματα από σοφία, αλλά από έμπνευση και ενθουσιασμό". Ίδια απογοήτευση τον κατέλαβε, όταν είδε τεχνίτες, που νόμιζαν πως κατείχαν την τέχνη τους.
Απ΄ τις επαφές του μ΄ όλους τους ανθρώπους που θεωρούσαν τον εαυτό τους σοφό, ο Σωκράτης συμπέρανε "ότι μόνον ο θεός είναι σοφός... και πως η σοφία των ανθρώπων είν΄ ελάχιστη, αν όχι ανύπαρκτη" ή το μαντείο θα ήθελε να πει: ‘’Σοφότερος από σας, άνθρωποι, είναι εκείνος που, σαν τον Σωκράτη, γνωρίζει ότι στην πραγματικότητα δεν μπορεί να είναι διόλου σοφός’’.
«Ο Σωκράτης, κατά Κικέρωνα υποβιβάζει εαυτόν, αυτοσαρκάζεται»!
«Αρνείται να πάρει, γράφει ο Πιέρ Αντό, (Ελευθεροτυπία 23-11-2001) στα σοβαρά τον εαυτό του, όσο και τους άλλους που ενεργούν υπό την επήρεια προκαταλήψεων. Αφού κάθε ανθρώπινο είναι αβέβαιο γιατί να κομπάζουμε;
Ο Σωκράτης αμφισβητεί αριστοκράτες της γνώσης, (Παρμενίδης, Εμπεδοκλής, Ηράκλειτος) που αντέτασσαν τις θεωρίες τους στην άγνοια του πλήθους, τους δημοκράτες της γνώσης (σοφιστές) που πουλούσαν τη γνώση και τους τεχνίτες.
Στην αρχή του Συμποσίου, ο Σωκράτης έρχεται καθυστερημένα γιατί παρέμεινε να στοχάζεται όρθιος και ακίνητος, "ἑαυτῷ πώς προσέχοντα τὸν νοῦν". Μπαίνοντας, ο Αγάθων (οικοδεσπότης) τον καλεί:
- «Εδώ, Σωκράτη, κοντά μου πλάγιασε», ώστε ν΄ «...απολαύσω, την επαφήν, και την σοφήν έμπνευσιν που σου κατέβηκε εις την είσοδον».
- «Καλά θα ήταν, Αγάθων, να ήταν η σοφία έτσι, ώστε να μεταγγίζεται μεταξύ μας από το περισσότερον γεμάτον εις το περισσότερον αδειανόν» ή νάταν πρόταση και να πουλιέται ετοιμοπαράδοτη.
Η γνώση δεν είναι προκάτ. Πρέπει να γεννηθεί απ΄ το ίδιο το άτομο. Γι' αυτό δηλώνει στον "Θεαίτητο": Αρκούμαι σε μια συζήτηση στον ρόλο του μαιευτήρα. Ο ίδιος, ουδέν γνωρίζει, ουδέν διδάσκει, αλλά αρκείται να θέτει ερωτήματα κι αυτά βοηθούν τους συνομιλητές του να γεννήσουν τη δική «τους» αλήθεια.
Η γνώση δεν βρίσκεται πουθενά αλλού παρά στην ίδια την ψυχή και εναπόκειται στο ίδιο το άτομο να την ανακαλύψει, αφού πρώτα συνειδητοποιήσει ότι η ως τώρα σοφία του, ήταν κούφια. Μ΄ άλλα λόγια, στον «σωκρατικό» διάλογο, το αληθινό διακύβευμα δεν είναι αυτό για το οποίο μιλούν, αλλά αυτός ο οποίος ομιλεί.
[...] Χαίρομαι λοιπόν, Λυσίμαχε, να συναναστρέφομαι τον άνδρα (Νικία) και δεν νομίζω πως είναι κακό να μας υπενθυμίζει κάποιος, ότι άσχημα πράξαμε. Αναγκαζόμαστε νάμαστε προνοητικότεροι!
Ο Σωκράτης οδηγεί τους συνομιλητές, σε αυτοεξέταση - αυτοσυνειδητοποίηση. Σαν «αλογόμυγα» παρενοχλεί, τους τσιγκλίζει. Με ερωτήσεις, τους αμφισβητεί, τους αναγκάζει να παρατηρήσουν, να προσέξουν, να νοιαστούν, να φροντίσουν εαυτούς: «Πώς εσύ αγαπητέ, όντας Αθηναίος, πολίτης της φημισμένης για τη σοφία, μεγάλης δύναμης, επιδιώκεις χρήματα, δόξα, τιμές, και δε νοιάζεσαι για φρόνηση, αλήθεια και ψυχή;».
Δεν αμφισβητεί μόνο την φαινομενική γνώση, που πιστεύουμε ότι κατέχουμε, αλλά εαυτόν κι αξίες που διέπουν τη ζωή.
Γιατί μετά από ένα διάλογο με τον Σωκράτη, ο συνομιλητής του δεν έχει πια την παραμικρή ιδέα γιατί συμπεριφέρεται έτσι όπως συμπεριφέρεται. Συνειδητοποιεί αντιφάσεις στον λόγο και εντός του. Αμφιβάλλει για τον ίδιο. Καταλήγει κι αυτός, όπως ο Σωκράτης, να γνωρίσει ότι δεν γνωρίζει τίποτα. Κάνοντας αυτό, αποστασιοποιείται απ΄ τον εαυτό του, διχοτομείται ένα κομμάτι του εαυτού ταυτίζεται πια με τον Σωκράτη μέσω της αμοιβαίας συμφωνίας που ο Σωκράτης απαιτεί από τον συνομιλητή του σε κάθε στάδιο της συζήτησης. Έτσι λοιπόν μέσα του διενεργείται ευθέως μια συνειδητοποίηση, αφού ήδη αμφισβήτησε εαυτόν.
Το πραγματικό πρόβλημα, δεν είναι να γνωρίσουμε αυτό ή εκείνο, αλλά το να είμαστε έτσι ή αλλιώς.
Κατά Σωκράτη: το ν΄ασχολούμαστε με χρήματα, συμφέροντα, στρατηγίες, δημόσιες αγορεύσεις, αξιώματα, πολιτικές συμμαχίες και φατρίες, για να εξασφαλιστούμε, δεν λέει τίποτα.
Πηγαίνοντας στον καθένα χωριστά, του χάριζα μεγάλη ευεργεσία, πείθοντάς τον: να μη φροντίζει γι΄ αυτά που ανήκουν σε αυτόν, πριν φροντίσει γι' αυτόν τον ίδιον· πώς δηλαδή θα γίνει καλύτερος και συνετότερος...».
Αυτό το κάλεσμα στο «είναι», ο Σωκράτης το κάνει με ερωτήματα, ‘’ειρωνείας’’, κυρίως δε, με τον τρόπο ζωής του, την ίδια του απόφαση να πάρει δηλητήριο παρά να κρύβεται στους …’’καλοφαγάδες’’ της Θεσσαλίας!
Από τον Πέτρο Ιωάννου, καθηγητή Θεολογίας
