Όπως αναφέρει ο Zanettin, από μια κοινωνικό-ιστορική οπτική, τα κόμικς έχουν ακριβή χρόνο και τόπο γέννησης, τα τέλη του 19ου αιώνα, στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής.
Ωστόσο, οι προϊστορικές τοιχογραφίες των σπηλαίων θεωρούνται «πρόγονοι» των κόμικς και ακολουθούν οι διαδοχικές εικόνες στις στήλες των Ασσυροβαβυλωνίων και οι επιτύμβιες πλάκες των πυραμίδων της Αιγύπτου. Οι Ινδιάνοι της Αμερικής, οι Εσκιμώοι και οι Σουμερίν σκιαγραφούσαν κι αυτοί ολόκληρες ιστορίες. Στον ελλαδικό χώρο, ο «Δίσκος της Φαιστού» στη Μινωική Κρήτη διηγείται ιστορίες με εικόνες και θα μπορούσε να θεωρηθεί το πρώτο κόμικ της αρχαίας Ελλάδας.
Η ανακάλυψη της τυπογραφίας τον 15ο αιώνα οδήγησε στην εμφάνιση των πρώτων εικονογραφημένων εντύπων τον 17ο αιώνα. Κατά τη διάρκεια της ιστορίας τους, τα κόμικς είχαν τη δυναμική να επικοινωνούν κυρίαρχες κοινωνικές αξίες, ενώ ταυτόχρονα παρείχαν το έδαφος για πολιτιστικό κριτικό σχολιασμό, μέσα από τις τρέχουσες τάσεις που συμπεριλαμβάνονταν στο περιεχόμενό τους στην εκάστοτε χρονική περίοδο. Τα κόμικς έχουν υποστεί ποικίλες ιστορικές και γεωγραφικές εξελίξεις, και μερικά είδη, που συχνά συνδέονται με μια συγκεκριμένη μορφή, είναι πιο γνωστά και διαδεδομένα σε ορισμένες περιοχές από ό,τι σε κάποιες άλλες. Ανάλογα δηλαδή τον τόπο από όπου κάποιος προέρχεται, η έννοια που αποδίδουν οι περισσότεροι άνθρωποι στα κόμικς είναι είτε εκείνη του Spiderman και του Batman είτε πιο «νεανικά» strips, όπως το The Beano, Tintin και Astérix ή ακόμη, πιο πρόσφατα, ο περιεκτικός όρος manga.
Με τη σημερινή τους μορφή, τα κόμικς ξεκινούν για πρώτη φορά στην Αμερική το 1832, όταν ο Βίλχελμ Μπας σχεδίασε τους ήρωες Max και Moritz που γνώρισαν επιτυχία περισσότερο σαν κωμικά σκίτσα. Τα αμερικανικά κόμικς γρήγορα εξαπλώθηκαν σε όλη την υφήλιο και αναμείχθηκαν με άλλες παραδόσεις σχεδίων. Η εξέλιξή τους είναι τεράστια και η παραγωγή τους αυξάνεται κατακόρυφα την περίοδο του Μεσοπολέμου, οπότε και εμφανίζονται τα πρώτα υπερηρωικά αμερικανικά κόμικς. Είναι η εποχή όπου εμφανίζονται οι υπερήρωες όπως ο Superman (Siegel και Shuster, 1938) και άλλοι δημοφιλείς χαρακτήρες κόμικς, όπως ο Ποπάι του Elzie Crisler Segar, ο Μίκι Μάους του Floyd Gottfredson, η οικογένεια Ντακ του Carl Barks, ήρωες δηλαδή κόμικς που υποστηρίζονται από εκδοτικές αλλά και κινηματογραφικές εταιρείες. Η εμφάνιση των υπερηρώων στα κόμικς θα επηρεάσει την όλη βιομηχανία για όλα τα επόμενα έτη έως και σήμερα, ωθώντας την Ένατη Τέχνη να λειτουργήσει ως μέρος της ευρύτερης πολιτισμικής βιομηχανίας και να προωθήσει παράλληλα και τα άλλα είδη πολιτισμικής βιομηχανίας, όπως είναι ο κινηματογράφος. Τα κόμικς καθίστανται ως ο πλούσιος πάροχος περιεχομένου για άλλες ψυχαγωγικές βιομηχανίες, όπως κινηματογραφικές ταινίες, τηλεοπτικά προγράμματα, βιντεοπαιχνίδια, παιχνίδια και θεματικά πάρκα.
Η δημοτικότητα των κόμικς οφείλεται κυρίως στην ευκολία και την ευελιξία τους. Σε σύγκριση με άλλες μορφές ψυχαγωγίας, τα κόμικς είναι αρκετά φθηνά, ενώ μπορούν να αγοραστούν σε ποικίλα καταστήματα με αρκετά εύκολη πρόσβαση, όπως είναι συχνά στα περίπτερα. Επίσης, η κατανάλωση δεν απαιτεί τεχνολογική υποδομή ή συγκεκριμένο επίπεδο αλφαβητισμού και μπορεί να συμβεί οπουδήποτε οι αναγνώστες προτιμούν, χωρίς πολλούς περιορισμούς.
Σημαντικό χαρακτηριστικό των κόμικς αποτελεί και η διαπλοκή των θεμάτων τους στα πολιτικά ζητήματα. Τα κόμικς στις σελίδες τους αναπαριστούν με τρόπο χιουμοριστικό και διακωμωδούν τα πολιτικά φαινόμενα. Έτσι η ψυχαγωγία που προσφέρουν συνοδεύεται από τον κοινωνικό προβληματισμό ενώ συμβάλλει στην κοινωνική αφύπνιση. Μέσω της ενασχόλησης με τα κόμικς τα άτομα από την παιδική κιόλας ηλικία είναι ενήμερα για τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις οι οποίες απεικονίζονται παραστατικά από αυτά. Έχοντας ως κοινό λοιπόν άτομα νεαρής ακόμη ηλικίας τα κόμικς μπορούν να περάσουν επικοινωνιακά πολιτικά μηνύματα ή ακόμη να χρησιμοποιηθούν από τους πολιτικούς με συγκεκριμένη επικοινωνιακή στρατηγική. Με αυτόν τον τρόπο η πολιτική πραγματικότητα αισθητοποιείται μέσα από τις περίτεχνες εικόνες και τον συνθηματικό και πολλές φορές σαρκαστικό τρόπο γραφής που αν και φαντάζει απλοϊκός κρύβει ωστόσο μέσα του βαθιά νοήματα. Εδώ και πολλές δεκαετίες τα πολιτικά κόμματα έχουν χρησιμοποιήσει τα κόμικς στις πολιτικές τους εκστρατείες όπως για παράδειγμα Μπιλ Κλίντον (1996), Ομπάμα (2008), Μέρκελ (2009), Πούτιν (2011), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (2010) και η Προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης της Πολωνίας (2011). Ως εκ τούτου, τα πολιτικά κόμικς είναι ένα παράδειγμα της ανάμειξης της λαϊκής κουλτούρας, της ψυχαγωγίας και του «politainment».
Τέλος, η ισχύς των κόμικς γίνεται εμφανής μέσα από το παράδειγμα του Persepolis, αν αναλογιστεί κάποιος ότι θεωρείται απαραίτητο να διαβάζεται από τους μελλοντικούς στρατιωτικούς ηγέτες της Αμερικής. Θεωρείται ότι είναι μια σοφή επιλογή για το πρόγραμμα σπουδών, όχι μόνο επειδή είναι συναρπαστικό κατά την ανάγνωση, αλλά και επειδή μέσα από τα απλά μαύρα και λευκά καρέ κατά πάσα πιθανότητα θα δώσει στους δοκίμους μια καλύτερη κατανόηση του Ιράν από οποιοδήποτε άλλο ακαδημαϊκό κείμενο ή δημοσίευμα εφημερίδας. Το Persepolis δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στη Γαλλία και δεδομένης της μεγάλης επιτυχίας του σε πολλές χώρες, προσαρμόστηκε σε ταινία animation το 2007. Πρόκειται για την αυτοβιογραφία της Ιρανής καλλιτέχνιδος Marjane Satrapi, η οποία γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Τεχεράνη το 1969. Μέσα από τις εικόνες, που, όπως έχει αναφερθεί, αποτελούν ισχυρό εργαλείο, επικοινωνούνται μηνύματα, πολιτικές ιδέες και απόψεις, αφήνοντας τον αναγνώστη είτε να τις δεχτεί άκριτα είτε να αναζητήσει περισσότερες πληροφορίες μέσω άλλων πηγών.
*Το κείμενο γράφτηκε με αφορμή τον θάνατο του Στιβ Ντίτκο (Ιούνιος του 2018) και τον θάνατο του Σταν Λι, (Νοέμβριος 2018), και οι δύο δημιουργοί του σούπερ ήρωα της Marvel «Spiderman».
Από την Ιωάννα Δεληγιάννη, ιστορικό Ευρωπαϊκού Πολιτισμού - Ειδικό Πολιτιστικής Διαχείρισης MSc
