Εν πρώτοις μας πληροφορεί ότι στην περιοχή της υπήρχε η αρχαία πόλη …Λειβώνη, αντί του ορθού Λειμώνη. Αν αυτό θεωρηθεί τυπογραφική αβλεψία, τα παρακάτω όμως δεν είναι:
«Η καταγεγραμμένη σε πηγές ιστορία της Τσαριτσάνης ξεκινά περίπου τον 7ο αι. μ.Χ. με την κάθοδο των Σλάβων στον ελληνικό χώρο. Άλλωστε και η ονομασία Τσαριτσάνη έχει σλαβική προέλευση και σχετίζεται με την Τσαρίτσα, σύζυγο Σλάβου στρατηγού που απεβίωσε και ετάφη εδώ, ή με το όνομα Τσαρ τζαν (πόλη τσάρων, βασιλική πόλη) που της έδωσαν οι Σλάβοι την εποχή που αποτελούσε έδρα στρατιωτικών δυνάμεων. Οι Σλάβοι, επίσης, στα χρόνια της κυριαρχίας τους την αποκαλούσαν Αλτίν Τσαρίτσανη (χρυσή Τσαριτσάνη)» (σελ. 100-101).
Ένα σοβαρό δημοσίευμα πρέπει να παραπέμπει, αμέσως, στις πηγές του, ώστε ο αναγνώστης να αντιλαμβάνεται τη σοβαρότητα των απόψεων. Στην περίπτωση της Τσαριτσάνης, οι δύο ερμηνείες του τοπωνυμίου είναι αστείες, διότι σε καμία πηγή δεν αναφέρεται εγκατάσταση Σλάβων στην Τσαριτσάνη και επομένως δεν υπήρξε στρατηγός με τη γυναίκα του την Τσαρίτσα, που πέθανε και θάφτηκε στην Τσαριτσάνη. Αστεία είναι και η ερμηνεία του τοπωνυμίου από το Τζαρτζάν, πόλη των τσάρων, αφού δεν υπήρξαν τσάροι στην περιοχή και ανεδαφικό το Αλτίν Τσαριτσάνη των Σλάβων. Η σερβοκρατία της Δυτικής, κυρίως, Θεσσαλίας κράτησε από το 1348 έως το 1393. Η λέξη αλτίν (χρυσός) είναι τουρκική και όχι σλαβική. Ο χρυσός στα σλαβικά λέγεται ζλότα ή κάπως έτσι, οπότε έπρεπε να την πουν οι Σλάβοι Ζλότα Τσαριτσάνη!
Για να προσεγγίσουμε την ετυμολογία ενός τοπωνυμίου, πρέπει να παρακολουθήσουμε την εξέλιξη της μορφής του στις διάφορες πηγές. Αναφορικά με το τοπωνύμιο Τσαριτσάνη έχω υπόψη μου την εξέλιξή του από το 1520, όπου το συναντούμε στην αρχαιότερη ελληνική πηγή, στην πρόθεση 401 του Μεγάλου Μετεώρου ως Τζερνίτζιανη. Με τη μορφή αυτή και με μικρή διαφοροποίηση το τοπωνύμιο αναφέρεται και σε μεταγενέστερες καταγραφές προθέσεων των Μετεώρων, της Ολυμπιώτισσας και της Ζάμπορδας (Οσίου Νικάνορα).
Οι παλαιότερες μορφές του τοπωνυμίου, τις οποίες παρουσίασα σε σχετικό δημοσίευμά μου στον 34ο τόμο του Θεσσαλικού Ημερολογίου (1998), έχουν ως εξής: Τζερνιτζηανί, Τζερίτζανι, Τζαρνίτζανη, Τζερνίτζανη, Τζερνίτζενη, Τζερίτζιανη. Οι μορφές αυτές του τοπωνυμίου μας οδηγούν στην αρχική Τζερνίτζιανη. Αν από τη μορφή αυτή αφαιρέσουμε την κατάληξη -ιανη, την οποία συναντούμε και σε άλλα θεσσαλικά τοπωνύμια (Βόργιανη, Νιβόλιανη, Σελίτσανη, Ράψιανη, Τοπόλιανη) μένει το κύριο θέμα τζερνίτζι-τσερνίτσι. Η λέξη αυτή μας οδηγεί στη βλάχικη λέξη τσερνίτσου (μαύρη μουριά) η οποία προέρχεται από τη σλαβική crn (μαύρος).
Ομώνυμα τοπωνύμια υπάρχουν και αλλού: Φοντάνα Τσερνίτζι η βρύση στην πλατεία του Μετσόβου, Τσερίτσανα (σήμερα Πλατάνια) οικισμός στην επαρχία της Δωδώνης, Τζερνίτζοβο, διαλυμένος οικισμός, γνωστός από τον 13ο αιώνα, μεταξύ του Πετρωτού και της Οιχαλίας των Τρικάλων, Τσερνίλο (σήμερα Αγιονέρι) της Ελασσόνας, Τσερνίτσα (σήμερα Αρτεμησία) της Μεσσηνίας και Μονή της Τσερνίτσας στη Μεσσηνία.
Κατά το τελευταίο τέταρτο του 18ου αιώνα, οι λόγιοι της περιοχής, στον κώδικα 220 της Ολυμπιώτισσας και στις επιστολές τους αναφέρουν το τοπωνύμιο ως Τζαρίτζανη (1777) και Τζαριτζάνη (1793 και εξής), οπότε αρχίζει να παίρνει την καθιερωμένη λόγια μορφή του Τζαριτζάνη-Τσαριτσάνη.
* Του Κώστα Σπανού, εκδότη του «Θεσσαλικού Ημερολογίου»
