Η υπερχρέωση άρχισε με τα δάνεια των ετών 1824 – 1825 που συνομολόγησε η τότε επαναστατική κυβέρνηση. Από τα 70 όμως εκατομμύρια χρυσά φράγκα του ονομαστικού κεφαλαίου, στην Ελλάδα έφτασαν λιγότερα από 13 εκατομμύρια! Τα υπόλοιπα ξοδεύτηκαν σε τραπεζικές προμήθειες, διευκολύνσεις και σε τσέπες μεσαζόντων. Κατά συνέπεια η κάθετη πτώση που προκλήθηκε στα ελληνικά ομόλογα στην αγορά του Λονδίνου και στις άλλες αγορές εξαιτίας και του χάους που επικρατούσε στην Ελλάδα κατέστησαν το ελληνικό χρέος μη διαχειρίσιμο. Ακολούθησε πανικός, η Ελλάδα αποκλείστηκε από τις αγορές και οδηγήθηκε άδοξα στην πρώτη πτώχευση!
Στο μεταξύ το 1832 με τη Συνθήκη του Λονδίνου, οι «Προστάτιδες Δυνάμεις» εκτός από το στέμμα που προσέφεραν στον ανήλικο Όθωνα, τον προικοδότησαν και με δάνειο 60 εκατομμυρίων χρυσών φράγκων, όσα δηλαδή είχαν εγγυηθεί προηγουμένως και στον Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος όμως δεν πρόλαβε να υλοποιήσει τη δέσμευσή τους, αφού δολοφονήθηκε το 1831 από τους Μαυρομιχαλαίους. Δυο νέες παύσεις πληρωμών, το 1837 και 1844 οδήγησαν σε νέα πτώχευση τη χώρα! Οι εγγυήτριες δυνάμεις κατέβαλαν εκείνες τα τοκοχρεολύσια στους ομολογιούχους και έγιναν ταυτόχρονα εγγυήτριες και δανείστριες!
Μόλις το 1875 – 1878 οι ξένες δυνάμεις επέτρεψαν την αναδιάρθρωση του πρώτου δανείου του 1824 – 1825 και η Ελλάδα μπόρεσε να επανέλθει στις αγορές!
Δηλαδή, μετά από εμπάργκο πενήντα και πλέον ετών μπόρεσαν οι ελληνικές κυβερνήσεις να δανειστούν από τις διεθνείς αγορές και μάλιστα πρωτοφανή ποσά για τις ανάγκες της χώρας. Ο υπερδανεισμός για έργα υποδομής, κυρίως όμως οι υψηλές στρατιωτικές δαπάνες οδήγησαν στην υπερχρέωση. Το 1893, έτος γνωστό από την ιστορική φράση του Χαρίλαου Τρικούπη «δυστυχώς επτωχεύσαμεν», το χρέος είχε σχεδόν εφταπλασιαστεί, υπερβαίνοντας το 175% του ΑΕΠ! Ακόμη όμως και μετά από αυτή την εξέλιξη, ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης, το 1895, παρά τη χρεοκοπία πυροδοτεί μια δευτερογενή κρίση, διπλασιάζοντας τις ήδη απαγορευτικά υψηλές στρατιωτικές δαπάνες. Το 1897 φανατίζοντας την κοινή γνώμη, ελληνικό στρατιωτικό σώμα αποβιβάζεται στην Κρήτη για να στηρίξει την επανάσταση κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο πόλεμος (Ατυχής Πόλεμος ή το Μαύρο ’97 κατ’ άλλους) επεκτείνεται και στην Ελλάδα, με τα οθωμανικά στρατεύματα να προελαύνουν έως τα πρόθυρα των Αθηνών!
Η επέμβαση έξι δυνάμεων (Μ. Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία.Αυστρία, Ιταλία, Γερμανία) σώζει την Ελλάδα και διατηρεί τις μεταξύ τους ισορροπίες.
Τον Δηλιγιάννη διαδέχεται συμμαχική κυβέρνηση Ζαΐμη – Ράλλη. Μεταξύ των άλλων υποχρεώσεων, αναλαμβάνει και την ευθύνη για διευθέτηση του χρέους! Στις κρίσιμες αυτές διαπραγματεύσεις συνεργάτης του Αλέξανδρου Ζαίμη είναι ο υπουργός Οικονομικών και διοικητής της Εθνικής Τράπεζας Στέφανος Στρέιτ. Οι εκπρόσωποι του Διεθνούς Ελέγχου πείθονται από τις δύο αυτές προσωπικότητες και τα προτάγματά τους. Σε λιγότερο από ένα χρόνο, διαπραγματεύονται τις μεταρρυθμίσεις που απαιτούσε ο Διεθνής Έλεγχος και ολοκληρώνουν την αναδιάρθρωση των χρεών στα οποία συμπεριλαμβάνουν και τις τεράστιες πολεμικές αποζημιώσεις που αξίωνε η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Επτά χρόνια αργότερα, η δραχμή που είχε υποτιμηθεί κατά 50%, θα ανακτήσει την ισοτιμία της με το γαλλικό φράγκο. Το 1907 μάλιστα η τιμή της θα υπερβεί την τιμή του χρυσού φράγκου, γεγονός πρωτοφανές στην ιστορία της χώρας!
Η ρύθμιση του χρέους επέφερε μια κανονικότητα, αφού διευθετήθηκε σε βάθος πολλών δεκαετιών, τόσων ώστε ο πρώην πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης να επισημαίνει τα εξής: «Στην αρχή της πρωθυπουργίας μου, το 1996, διαπίστωσα με έκπληξη ότι πληρώναμε ακόμη δόσεις για την εξόφληση δανείων που είχε λάβει η Ελλάδα πριν ή λίγο μετά το 1900.» («Υπάρχει λύση;», Εκδόσεις «Πόλις»).
Η γενναία διευθέτηση χρέους που έγινε από τους Ζαΐμη – Στρέιτ, ίσως μπορούσε να παραλληλισθεί μόνο με το PSI και OSI του 2012, γεγονός που η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ υποστηρίζει και υμνολογεί στο εξωτερικό, αποδομεί όμως στο εσωτερικό για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας! Το 2012 με όρους παρούσης αξίας διεγράφη χρέος 200 δισ. ευρώ και διαμορφώθηκε ένα κεκτημένο που ποτέ δεν αξιοποίησε η σημερινή κυβέρνηση για μια ακόμη ευνοϊκότερη διευθέτησή του. Φτάνει να αναλογιστεί κανείς ποιο θα ήταν το ύψος του ονομαστικού χρέους σήμερα χωρίς τις διευθετήσεις του το 2012 και τι θα εσήμαινε αυτό πρακτικά για όλους μας! Μεταξύ των άλλων αποσιωπάται σήμερα και το γεγονός ότι με τις ρυθμίσεις του ’12 μειώθηκε το ποσό των τόκων που καταβάλει η χώρα κατά 60% ετησίως! Το θετικό αυτό γεγονός, που απέτρεψε την ευθύγραμμη και άτακτη χρεοκοπία σε συνδυασμό με το αρνητικό γεγονός που επισημαίνει πλέον και ο ΟΟΣΑ, η χώρα μας να είναι πρωταθλήτρια κόσμου στη φορολογία, δημιουργούν τα θηριώδη πλεονάσματα. Για να θυμηθούμε τι θα εσήμαινε μια άτακτη χρεοκοπία, ο Μαδούρο μας είχε προϊδεάσει έστω και αναδρομικά, πως θα έπρεπε να συνηθίσουμε στην ιδέα να τρεφόμαστε με ζωοτροφές! Ποιος δεν τα θυμάται αυτά; (1)
Η ιστορία βέβαια καταγράφει αυτό που συνέβη, όχι αυτό που θα μπορούσε να συμβεί, διότι αντιπραγματικές υποθέσεις δεν επιτρέπονται σε μια ιστορική και γεγονοτολογική περιγραφή. Ωστόσο οι αντιπραγματικές υποθέσεις βοηθούν στη διαμόρφωση ιστορικής κρίσης.
Στη βάση αυτής της προσέγγισης, εύκολα θα μπορούσε να συμπεράνει κανείς ότι αυτό που πέτυχαν οι Ζαΐμης – Στρέιτ σε ένδεκα μήνες, δεν κατόρθωσαν τα σημερινά πολιτικά κόμματα, οκτώ χρόνια μετά το ξέσπασμα της κρίσης. Είμαστε μάρτυρες των «Ζαππείων» και στη συνέχεια των ανόητων και αντισυστημικών διαπραγματεύσεων που μας οδήγησαν σε ένα τρίτο αχρείαστο μνημόνιο και σε ένα τέταρτο άτυπο, διαρκείας, με δυσβάσταχτα μέτρα, αυστηρή εποπτεία και δίχως χρηματοδότηση. Κινηθήκαμε στον αστέρα του αμοραλισμού, του πολιτικού κυνισμού, της «δολοφονίας χαρακτήρων», της αθέτησης μεταρρυθμίσεων, της ενθάρρυνσης φυγής κεφαλαίων και επιβολής capital control στη συνέχεια, της αποθάρρυνσης επενδύσεων, της δημαγωγίας και των ακατανόητων δήθεν διακυβευμάτων του τύπου «μνημόνιο – αντιμνημόνιο», καθώς και των βοναπαρτικών δημοψηφισμάτων όπου το ΟΧΙ μετατρέπονταν σε ΝΑΙ!
Βεβαίως, άλλο οι Δυνάμεις το 1898 και άλλο η Ευρωπαϊκή Ένωση το 2011! Έλλειψε όμως στην παρούσα φάση η υπεύθυνη στάση των πολιτικών δυνάμεων.
Στην παρούσα περίσταση γίνεται ο Θουκυδίδης επίκαιρος: «Μάλλον γαρ πεφόβημαι τας οικείας ημών αμαρτίας ή τας εναντίον διανοίας». (Γιατί περισσότερο φοβάμαι τα δικά μας λάθη, παρά τα σχέδια των εχθρών).
(1) Οι υπόλοιπες πτωχεύσεις (4η πτώχευση) που βίωσε η χώρα είναι τα έτη 1920 – 1922 με την κατάρρευση του Μετώπου, τη Σμύρνη να φλέγεται, το κύμα προσφύγων και με την υποτίμηση στο -59% στο τέλος του 1922.
Η 5η πτώχευση (1932) με την υποτίμηση να φτάνει στο -94%.
Η 6η (de facto) πτώχευση στα 1940 – 1943 του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Η 7η το 2010, με υπερβολικό εξωτερικό χρέος και αναδανεισμό από την ΕΕ.
* Του Λάζαρου Μακρή
