Το 80% έως το 90% των οικονομικώς ενεργών επιχειρήσεων είναι οικογενειακές. Στην Ελλάδα το ποσοστό αυτό ανέρχεται στο 95%.
Στην Ευρώπη οι οικογενειακές επιχειρήσεις απασχολούν περισσότερο από το 70% των εργαζομένων. Κατά συνέπεια η βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ουσιαστική προσέγγιση με τα ζητήματα της ταυτότητας της οικογενειακής επιχείρησης και της διαδοχής της.
Σε ενωσιακό επίπεδο έχει εκδοθεί η “Small Business Act”, η οποία χαράσσει τις κατευθύνσεις για τη βελτίωση του νομικού και διοικητικού περιβάλλοντος για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Προτείνει δε την υιοθέτηση πολιτικών βασιζόμενων στην αρχή του “Think Small First”. Από τις 18.3.2015 το σχέδιο Επιτροπής Βιομηχανίας, Έρευνας και Ενέργειας του Ευρωκοινοβουλίου για τις οικογενειακές επιχειρήσεις στην Ευρώπη προτείνει να ληφθούν ρυθμιστικά μέτρα για τις οικογενειακές επιχειρήσεις, γιατί μπορούν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην ανάκαμψη της οικονομίας.
Σε εθνικό επίπεδο, το Κοινοβούλιο της Μάλτας το Δεκέμβριο του 2016 ψήφισε την Family Business Act με τα εξής βασικά στοιχεία: α) προσδιορισμό των οικογενειακών επιχειρήσεων, β) διευκόλυνση της κληρονομικής διαδοχής από τη μια γενιά στην άλλη, γ) διευκόλυνση της λειτουργίας και της μεταβίβασης της επιχείρησης ως σύνολο, δ) πρόβλεψη φορολογικών κινήτρων για μεταβίβαση των οικογενειακών επιχειρήσεων από τη μία γενιά στην άλλη.
Άρα το πρώτο καίριο ζήτημα που πρέπει να επιλυθεί είναι το ζήτημα της «ταυτοποίησης» της οικογενειακής επιχείρησης μέσω ενός ομοιόμορφου και αποδεκτού ορισμού σε ενωσιακό επίπεδο. Και αυτό γιατί η ψήφιση ή η βελτίωση υπαρχουσών ευνοϊκών νομοθετικών ρυθμίσεων για τη μεταβίβαση, την κληρονομική διαδοχή και τη φορολογία θα πρέπει να καλύπτει μόνον εκείνες τις επιχειρήσεις που πράγματι αποδεικνύουν την ύπαρξη οικογενειακού δεσμού υπό ευρεία έννοια. Σήμερα παρατηρείται το παράδοξο φαινόμενο να αναγκάζονται πολλές οικογενειακές επιχειρήσεις να μένουν εντός των κριτηρίων που έχουν οριστεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τις Μικρές και Μεσαίες Επιχειρήσεις, γιατί δεν υπάρχει ορισμός για τις οικογενειακές επιχειρήσεις. Οι συνέπειες είναι ξεκάθαρες: αποκλείεται αυτομάτως η περαιτέρω ανάπτυξη, δεν προσλαμβάνεται προσωπικό και εμποδίζεται η αύξηση των κερδών και του κύκλου εργασιών των επιχειρήσεων που στηρίζονται σε κριτήρια ενός οικογενειακού δεσμού υπό ευρεία έννοια.
Να τονιστεί ότι η οικογενειακή επιχείρηση δεν είναι απαραιτήτως μικρή και δεν λειτουργεί αποκλειστικά ως ατομική επιχείρηση ή μονοπρόσωπη κεφαλαιουχική εταιρία.
Η ταυτοποίησή της μπορεί να γίνεται είτε με βάση το κριτήριο της ιδιοκτησίας, είτε με του ελέγχου της επιχείρησης, είτε και με τα δύο.
Η ΕΕ εκτιμώντας την αξία της ταυτοποίησης της οικογενειακής επιχείρησης, έχει προτείνει τον εξής ορισμό: Μία επιχείρηση, οποιουδήποτε μεγέθους, είναι οικογενειακή εφόσον η πλειοψηφία των δικαιωμάτων ψήφου κατέχεται από ένα ή περισσότερα φυσικά πρόσωπα που έχουν ιδρύσει την επιχείρηση, ή από ένα ή περισσότερα φυσικά πρόσωπα που έχουν αποκτήσει το κεφάλαιο της επιχείρησης, ή από τους συζύγους, τους γονείς ή τα τέκνα ή από τους κατ’ ευθείαν γραμμή κληρονόμους των τέκνων τους, ή η πλειοψηφία των δικαιωμάτων ψήφου ασκείται εμμέσως ή αμέσως από αυτούς. Οι εταιρίες που έχουν εισηγμένους τίτλους σε χρηματιστηριακή αγορά υπάγονται στον ορισμό της οικογενειακής επιχείρησης, εάν τα πρόσωπα που έχουν ιδρύσει ή αποκτήσει την επιχείρηση ή η οικογένειά τους ή οι απόγονοί τους κατέχουν το 25% των δικαιωμάτων ψήφου επί του κεφαλαίου.
Με βάση τον ανωτέρω και μη δεσμευτικό μέχρι σήμερα ενωσιακό ορισμό μια οικογενειακή επιχείρηση ταυτοποιείται με βάση:
β) Τον αμιγή οικογενειακό χαρακτήρα: αμιγής οικογενειακή επιχείρηση θεωρείται αυτή που οι ιδρυτές ή οι ιδιοκτήτες της ή οι συγγενείς τους κατέχουν το μεγαλύτερο μέρος των δικαιωμάτων ψήφου.
γ) Τη σύνθεση με φυσικά πρόσωπα: πρόκειται για την οικογενειακή επιχείρηση που αποτελείται από φυσικά πρόσωπα, τα οποία συνδέονται μεταξύ τους με δεσμούς αίματος, γάμου ή υιοθεσίας. Η συνδεδεμένη επιχείρηση (εμφάνιση σχέσεων μητρικής και θυγατρικής) δεν θεωρείται οικογενειακή.
δ) Τον στενό και ευρύ οικογενειακό δεσμό: οικογενειακή επιχείρηση δεν αποτελεί μόνο η επιχείρηση γονέα και ενός ή περισσοτέρων τέκνων του ή συζύγων μεταξύ τους ή συζύγων και τέκνων (δηλαδή μέλη της στενής οικογένειας), αλλά και η διευρυμένη εκδοχή της, κατά το μέτρο που επεκτείνεται και στους κληρονόμους των τέκνων.
ε) Τον αρχικό ή επίκτητο οικογενειακό δεσμό: Ο χαρακτηρισμός μιας επιχείρησης ως οικογενειακής δεν αποδίδεται μόνον στην αρχική της ίδρυση από έναν επιχειρηματία ή από περισσότερα μέλη της οικογένειας. Μπορεί και κατά το λειτουργικό στάδιο να χαρακτηρισθεί ως τέτοια μέσω της απόκτησης από μία οικογένεια του συνόλου ή του πλειοψηφικού πακέτου των μεριδίων/μετοχών της.
Από τον Ιωάννη Παπαδημόπουλο
* Ο Δρ. Ιωάννης Παπαδημόπουλος, είναι Καθηγητής του Τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων και Διευθυντή του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών του ΤΕΙ Θεσσαλίας
