Εξ άλλου , είναι και μια έμμεση απάντηση σ’ αυτούς που με συναντούν στο δρόμο και με ρωτούν: «Πως και μπαίνεις σε ξένα χωράφια;».
Η κλασική παιδεία και η δίψα για μάθηση δεν είναι χωράφι κανενός, αφού και τα δύο αυτά, αποκτώνται από τον καθένα που θέλει και το επιδιώκει και έχει ως αφετηρία, την έφεση, αυτό που λέμε «κλίση», το μεράκι και ως τέρμα ή ως κέντρο, «τη φλόγα», που καίει ακατάπαυστα, ως εσωτερική ανάγκη.
Από τα πρώτα γυμνασιακά μου χρόνια, έγραφα και δημοσίευα στην τότε καθημερινή εφημερίδα της Λάρισας, «Θεσσαλικά Νέα». Της οδού Παλαιστίνης, αφού, είχα, ως στόχο τις θεωρητικές σπουδές και τη δημοσιογραφία, ανεξάρτητα αν τελικά επέλεξα την Ιατρική, η οποία, με την ευρεία της έννοια, ανήκει και αυτή στις ανθρωπιστικές επιστήμες.
Από τους πανάρχαιους ακόμα χρόνους, ο άνθρωπος, νιώθοντας την ανάγκη της επικοινωνίας με τους άλλους, για να λειτουργεί και για να αισθάνεται περισσότερο ασφαλής, προσπαθεί να βρει τρόπους μεταφοράς και κατανόησης των όποιων νοημάτων-μηνυμάτων. Πρώτα χρησιμοποιεί την οπτική «μέθοδο», ύστερα την ακουστική, αρκετά αργότερα, με την «καθιέρωση» των προφορικών συμβόλων, την λεκτική και τελευταία, τη γραπτή.
Πρώτα στην Κίνα με τα ιδεογράμματα, ύστερα στη Βαβυλώνα (3.000 π.Χ.) με τη σφηνοειδή γραφή πάνω στην πέτρα και τελευταία στην Αίγυπτο, με τα ιερογλυφικά στοιχεία πάνω σε πάπυρο, ξεκινά η ενδιαφέρουσα αυτή περιπέτεια.
Ο πάπυρος, φυτό που φύεται στις όχθες του ποταμού Νείλου, γίνεται ο πρόδρομος του χαρτιού στην τυπογραφία. Οι λεπτές λωρίδες από τον μαλακό και ψηλό κορμό του, ύστερα από κατάλληλη επεξεργασία, στρώνονται η μία δίπλα στην άλλη, δημιουργούν ευρύχωρες επιφάνειες γραφής, τυλίγονται σε ρόλους, σχηματίζοντας τα πρώτα χειρόγραφα βιβλία και συστήνονται, κυρίως σε μοναστήρια οι πρώτες βιβλιοθήκες. Ενώ η χρήση του πάπυρου κρατάει καλά μέχρι τον 7ο μ.Χ. αιώνα, η περγαμηνή, κατασκευασμένη από κατάλληλα επεξεργασμένο δέρμα κατσικιού και πρόβατου, λόγω του υψηλού κόστους παρασκευής, της χρονοβόρου διαδικασίας και του ασύμφορου, από τη σφαγή τόσο μεγάλου αριθμού ζώων, με το πέρασμα των αιώνων, χρησιμοποιείται όλο και λιγότερο. Έτσι, ενώ μπαίνουμε στον Μεσαίωνα, στα μοναστήρια τα οποία διαθέτουν βιβλιοθήκες με χειρόγραφα εκκλησιαστικών κειμένων, κωδίκων και κλασικών συγγραφέων, δημιουργούνται σκριπτόρια (αίθουσες γραφής-αντιγραφής), όπου, μορφωμένοι καλλιγράφοι, μοναχοί και μη, αντιγράφουν αυτούς τους πολιτιστικούς θησαυρούς, τους διασώζουν και τους παραδίδουν στην αιωνιότητα. Το 1478, ο Καρδινάλιος και παρά λίγο πάπας της Ρώμης, Βησσαρίων, συγκεντρώνει πολύτιμα χειρόγραφα και τα δωρίζει στη Μαρκιανή βιβλιοθήκη της Βενετίας, και λίγα χρόνια αργότερα, ο Ιανός Λάσκαρης, βυζαντινός λόγιος, στέλνεται από τους Μέδικους της φλωρεντίας στην Ανατολή (Κων/πολη, Σμύρνη), στο Άγιο Όρος, γεμίζει τις βαλίτσες του με χειρόγραφα και επιστρέφει.
Στα χρόνια του Βυζαντίου, οι γραφείς-αντιγραφείς, συναισθανόμενοι το μόχθο, τις συγκινήσεις, τις απογοητεύσεις αλλά και τη χαρά, του αναγνώστη πρώτα και ύστερα του γραφέα, γράφουν στην τελευταία, συνήθως σελίδα, όταν τελειώνουν κάποιο βιβλίο: «Ώσπερ οι ξένοι χαίρουσι ιδείν πατρίδα και οι θαλασσεύοντες ιδείν λιμένα, ούτως και οι γράφοντες, ιδείν βιβλίου τέλος». Τον 8ο-9ο αιώνα, πρώτοι οι Κινέζοι, κατασκευάζουν το χαρτί, Άραβες εμπορευόμενοι μεταφέρουν και διαδίδουν τη χρησιμότητά του, ενώ το 1041, πάλι οι Κινέζοι ανακαλύπτουν και κατασκευάζουν τα πρώτα πήλινα και ύστερα ξύλινα τυπογραφικά κινητά στοιχεία. Ο Γερμανός χρυσοχόος και σιδηρουργός Ιωάννης Γουτεμβέργιος (1397-1468), εφευρίσκει το μηχανικό πιεστήριο, χρησιμοποιεί κινητά μεταλλικά στοιχεία από ένα κράμα μολύβδου-κασσίτερου-αντιμονίου και το 1455, τυπώνει τη «Βίβλο των 42 σειρών» ανά σελίδα και από τις δύο πλευρές, στα λατινικά (Βουλγάτα), σε 180 αντίτυπα, από τα οποία, σήμερα, σκώζονται τα 40. Το βιβλίο αυτό, το πρώτο στην ιστορία της τυπογραφίας, θεωρείται από πολλούς, το καλύτερο και αρτιότερο που τυπώθηκε ποτέ. Συνεχιστής του Γουτεμβέργιου, ο Άλδος Μανούτιος (1449-1515), ιδρύει, στη Βενετία τυπογραφείο, όπου εκεί, με τη συνεργασία Ελλήνων διανοούμενων της διασποράς που καταφεύγουν εκεί, ύστερα από την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς (Μάρκος Μουσούρος, Αριστόβουλος κ.α). Το πρώτο ελληνικό βιβλίο, τυπώνεται στην Ιταλία, στο Μιλάνο, το 1474, και είναι του λόγιου Κωνσταντίνου Λάσκαρη (Επιτομή των 8 του λόγου μερών), ενώ τη σκυτάλη παίρνουν με τη σειρά του η Βιέννη, η Τεργέστη, Κωνσταντινούπολη.
Ενώ η Βίβλος μεταφράζεται από τν Λούθηρο στα γερμανικά, ένας άλλος, ο ουμανιστής και ελληνιστής, Έρασμος, εκδίδει πρώτος την Καινή Διαθήκη στα ελληνικά, στις αρχές του 16ου αιώνα.
Στη σκλαβωμένη Ελλάδα, το πρώτο τυπογραφείο λειτουργεί στην Κωνσταντινούπολη, το 1627, με πρωτοβουλία του Πατριάρχη Κύριλλου Λούκαρι, ενώ αργότερα, στα χρόνια του Ελληνικού Διαφωτισμού, στη Βενετία και τη Βιέννη, ο Νικόλαος Γλυκύς, ο Γ. Βεντότης και οι αδελφοί Μαρκίδες Πούλιου, μέλη της συντροφιάς του Ρήγα, τυπώνουν τα βιβλία του, «Σχολείο ντελικάτων», τον «Θούριο», τη «Χάρτα», την Εκκλησιαστική ιστορία του Μελέτιου, τον Νέο Ανάχαρσι, τα κατά Δάφνιν και Χλόη, του Λόγγου… Ο Μιχαήλ Γλυκύς, γιος του Νικολάου, από τα Γιάννενα, γράφει στον τυπογράφο πατέρα του, στη Βενετία, να του στείλει βιβλία, για να τα πουλήσει: (…) Δια το Μοσχολούρι (Καρδίτσας), λογιάζω να μου στείλεις πράγματα (…) δια να κρατάω τους Εβρεούς, να έχω νεγκότσια (διαπραγμάτευση) με αυτουνούς. Εδώ στο Βόλο, κάθε Σάββατο γίνεται παζάρι, στην Πορταριά κάθε Πέμπτη.
Με το σύστημα των προγραμμένων συνδρομητών, τυπώνεται το πρώτο βιβλίο του Μεθόδιου Ανθρακίτη (Οδός Μαθηματικής) και ο Άνθιμος Γαζής, το 1804, ιδρύει εταιρεία στα Αμπελάκια, τα μέλη της οποίας υπογράφουν συμφωνητικό, «Περί εκδόσεως Λεξικού με συνδρομητές», ενώ ο κ. Κούμας, δημοσιεύει προκήρυξη και προτρέπει:
(…) Φίλτατοι ομογενείς, αρχή και βάσις της Παιδείας και του Πολιτισμού, είναι η μάθησις της ελληνικής γλώσσης(…) Πρέπει χρέος μας ιερότατον να νομίζομεν την μάθησιν και αισχύνην επάρατον την αμέλειάν της: Ένα από τα απαραίτητα μέσα της μαθήσεως της γλώσσης, είναι το Λεξικόν της».
Τελειώνουμε με την παραίνεση του Ιωάννη του Χρυσοστόμου, που λέει, σε μια ομιλία του: «Ακούσατε παρακαλώ πάντες οι βιωτικοί, κτάσθε βιβλία, φάρμακα της ψυχής».
Βοηθήματα:
Αικατ. Κουμαριανού-Λουκία Δρούλια-ΕντοLayton. Το Ελληνικό βιβλίο 1476-1830 σελ.69, 205 Ε.Τ.Ε 1986
Φίλιππος Ηλίου. Ιστορίες του Ελλην. Βιβλίου σελ 28, 25, 221, 363 Πανεπ. εκδ. Κρήτης
Herbert Hunger. Ο κόσμος του βυζαντινού βιβλίου σελ. Καρδαμήτσας 1995
Το βιβλίο στις προβιομηχανικές κοινωνίες σελ. 115 Εθν. Ιδρ. Ερευνών 1982
Ο Ελληνισμός της διασποράς. Επτά Ημέρες. Καθημερινή
Παγκ. Ιστορία. Η εποχή των ανακαλύψεων τ. 12ος 103, 119 Κατσόπουλος 1991
Από τον Τάσο Πουλτσάκη
