10. Βασιλίτσας, Γρεβενών, 11. Βίγλας Πισοδερίου, Φλώρινας, 12. Ελατοχωρίου, Πιερίας, 13. Σελίου, Ημαθίας, 14. 3-5 Πηγάδια Νάουσας, 15. Καϊμακτσαλάν, Πέλλας, 16. Λαϊλιά, Σερρών, 17. Φαλακρού, Δράμας, 18. Γεροντόβραχου Παρνασσού, 19. Παγγαίου, Καβάλας, 20. Αγράφων Δήμου Λίμνης Πλαστήρα, 21. Χρυσό Ελάφι, Ημαθίας, 22. Ανώγεια - Ψηλορείτη, Ρεθύμνου, 23. Παρνασσός, 24. Ζήρεια, Κορινθίας. Κάποια από τα παραπάνω χιονοδρομικά είναι ανύπαρκτα ή κατ’ ευφημισμό αναφέρονται ως χιονοδρομικά, ενώ θεσμοθετήθηκε και ειδικό καθεστώς τακτοποίησης αυθαιρεσιών και παρανομιών πέραν του νόμου 4014/11 και 4178/13.
Από τα παραπάνω 24 Χ.Κ. επιλέχθηκαν τα σημαντικότερα 14 Χ.Κ., κοινό χαρακτηριστικό των οποίων είναι η ύπαρξη τουλάχιστον ενός εναέριου αναβατήρα (λίφτ-καρέκλα), τα οποία είναι: Καλάβρυτα, Καρπενήσι, Πήλιο, Περτούλι, Kαρακολί-Μετσόβου, Ανήλιο, Βασιλίτσα, Πισοδέρι, Ελατοχώρι, Σέλι, 3-5 Πηγάδια, Καϊμακτσαλάν, Φαλακρό, Παρνασσός. Γενικώς τα χιονοδρομικά κέντρα της χώρας δεν χαρακτηρίζονται για το ικανοποιητικό τους υψόμετρο. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην Ελλάδα, με εξαίρεση τον Όλυμπο, τα περισσότερα βουνά μας είναι χαμηλά. Στα 14 σημαντικότερα Χ.Κ. που μελετούμε, το χαμηλότερο υψόμετρο είναι στα 1.175 μέτρα και το υψηλότερο στα 2.379 μ, με μέσο υψόμετρο στο σύνολο των 14 Χ.Κ. τα 1.732 μ. Στο Χ.Κ. Καιμακτσαλάν έχουμε τον υψηλότερο σε υψόμετρο εναέριο αναβατήρα, ενώ στο Χ.Κ. Περτουλίου τον χαμηλότερο. Δύο χιονοδρομικά κέντρα διαθέτουν αναβατήρες σε υψόμετρο πάνω από τα 2.000 μέτρα, ενώ η συντριπτική πλειοψηφία των Χ.Κ. κυμαίνεται σε μέσο ύψος μεταξύ 1.500 και 2.000 μέτρων. Τέλος 3 Χ.Κ., εκείνα των Μετσόβου, Πηλίου και Περτουλίου είναι κάτω από τα 1.500 μέτρα το μέσος ύψος των εναέριων αναβατήρων. Το μέσος ύψος του συνόλου των εναέριων αναβατήρων είναι στα 1.700 μέτρα, ένα υψόμετρο που με βάση τα διεθνή δεδομένα είναι οριακό για την άσκηση της χιονοδρομίας, ικανοποιητικό θα λέγαμε για τα δεδομένα της χώρας μας.
Δυσοίωνες είναι οι προβλέψεις για τα χιονοδρομικά χαμηλού υψομέτρου. Σύμφωνα με τη μελέτη του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών (United Nations Environment Programme) για τα χιονοδρομικά κέντρα και το φαινόμενο της υπερθέρμανσης του πλανήτη (Many Ski Resorts Heading as Result of Global Warming), πολλά χιονοδρομικά κέντρα που βρίσκονται σε χαμηλό υψόμετρο θα αντιμετωπίσουν οικονομικά προβλήματα και ενδεχομένως να βάλουν ακόμα και «λουκέτο». Ειδικοί του πανεπιστημίου της Ζυρίχης εκτιμούν ότι η περίοδος χιονόπτωσης στα χαμηλά βουνά θα είναι ολοένα και πιο απρόβλεπτη στις επόμενες δεκαετίες.
Τα αποτελέσματα της έρευνας αφορούν στη 12ετή περίοδο από το 2003-2004 μέχρι και την περίοδο 2014 – 2015, ενώ η έρευνα συνεχίζεται για όσα χρόνια αυτό θα είναι εφικτό. Τα δεδομένα της έρευνας αντλούνται, από την ιστοσελίδα http://www.snowreport.gr/, από επιτόπιες επισκέψεις στα συγκεκριμένα χιονοδρομικά πιστοποιημένων ατόμων με αντικειμενικότητα και γνώση στη χιονοδρομία, ενώ πολλά δεδομένα επαληθεύονται και από τις υπάρχουσες web κάμερες. Το γεγονός ότι ένα Χ.Κ. είναι ανοικτό στο κοινό δεν συνεπάγεται ότι οι πίστες του σκι λειτουργούν ενώ πολλές φορές το αναφερόμενο ύψος χιονιού δεν αντιστοιχεί στην πραγματικότητα.
Μία ενδιαφέρουσα παρατήρηση είναι η εξέλιξη του συνολικού αριθμού ημερών λειτουργίας όλων των Χ.Κ. ανά έτος κατά τη διάρκεια της 12ετούς εξεταζόμενης περιόδου. Τις περιόδους 2006 – 2007, 2010-2011 και 2014 - 2015 καταγράφονται οι χαμηλότερες τιμές όσον αφορά στις συνολικές ημέρες λειτουργίας των Χ.Κ. (Πίνακας Νο 1). Όπως προείπαμε η μελέτη αυτή είναι δυναμική και συνεχίζεται κάθε χρόνο. Ωστόσο δεν μπορούμε να μην παρατηρήσουμε στον παρακάτω πίνακα, τους 3 εμφανιζόμενους τετραετείς κύκλους με 3 καλές χρονιές και μία άσχημη. Επιπλέον, η μελέτη του μέσου όρου των 3ετών αυτών περιόδων, ήτοι (2003 - 2004 έως 2006 - 2007), (2007 - 2008 έως 2010 - 2011) και (2011 - 2012 έως 2014 - 2015), δείχνει μια συνεχώς πτωτική τάση του μέσου συνολικού αριθμού ημερών λειτουργίας τετραετίας, από 940 συν. ημέρες σε 935 και τελικώς σε 923 ημέρες.
ΠΙΝΑΚΑΣ Νο 1
Μέσος όρος τετραετίας 2003- 2007: 940 ημέρες, Μέσος όρος τετραετίας 2007- 2011: 935 ημέρες, Μέσος όρος τετραετίας 2011- 2015: 923 ημέρες. Να είναι η συνεχής αυτή μείωση αποτέλεσμα των καιρικών φαινομένων;
-Συνολικές ημέρες λειτουργίας εναέριων αναβατήρων
Από την επεξεργασία των δεδομένων με την άθροιση όλων των ημερών λειτουργίας της τελευταίας δωδεκαετίας των επιλεγέντων αναβατήρων προκύπτει ότι οι περισσότερες ημέρες λειτουργίας καταγράφονται στο Χιονοδρομικό Κέντρο Πισοδερίου Φλώρινας. Στις πρώτες θέσεις συναντούμε Χ.Κ., τα οποία παραδοσιακά θεωρούνται ως τα καλύτερα οργανωμένα και με μεγάλη χιονοκάλυψη. Έκπληξη φαίνεται να παρουσιάζει το Χ.Κ. Καϊμακτσαλάν το οποίο κατατάσσεται σε ιδιαίτερα χαμηλή θέση, ενώ αποτελεί το Χ.Κ. με το υψηλότερο υψόμετρο. Θετική έκπληξη εμφανίζει το Χ.Κ. του Ελατοχωρίου, το οποίο είναι στην 6η θέση από πλευράς λειτουργίας, ενώ σε σχέση με το υψόμετρό του είναι στις χαμηλές θέσεις (11η).
ΠΙΝΑΚΑΣ Νο 2:
Συνολικές ημέρες λειτουργίας εναέριων αναβατήρων Χιονοδρομικών κέντρων Ελλάδας για τη 12ετή περίοδο 2003/04 έως 2014/15.
Να διευκρινίσουμε ότι η κατάταξη με βάση τις ημέρες λειτουργίας δεν αντικατοπτρίζει αποκλειστικά και μόνο την χιονοκάλυψη ενός Χ.Κ., καθότι γνωρίζουμε ότι σε κάποια χιονοδρομικά υπάρχουν προβλήματα λειτουργίας, διαχείρισης και κάλυψης του οικονομικού προϋπολογισμού αυτών. Επίσης σημαντικό ρόλο παίζει ο προσανατολισμός των πιστών καθώς επίσης η ύπαρξη δάσους, η οποία συμβάλλει σημαντικά στην επιμήκυνση της χιονοκάλυψης. Ωστόσο δεν πρέπει να παραμελούμε και 2 άλλους παράγοντες που επιδρούν καταλυτικά στη λειτουργία των Χ.Κ. Ο ένας αφορά στην δραστηριότητα που επιδεικνύει ο φορέας λειτουργίας του Χ.Κ. Υπάρχουν Χ.Κ. στα οποία ο φορέας λειτουργίας επιδεικνύει ιδιαίτερη κινητικότητα σε τεχνικά θέματα που αφορούν στη συντήρηση της χιονοκάλυψης και διατήρησης του χιονιού. Ο άλλος παράγοντας αφορά σε σημαντικά τεχνικά λάθη που έχουν γίνει στην εγκατάσταση των αναβατήρων ή στη διαμόρφωση των πιστών. Σε κάθε περίπτωση εκείνο που αποφέρει οικονομικά αποτελέσματα στα Χ.Κ. είναι η λειτουργία τους και επομένως από αυτό κρίνεται ο βαθμός βιωσιμότητάς του. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το Χ.Κ. Φαλακρού 3ο σε κατάταξη με βάση το υψόμετρο, ένα Χ.Κ. στα βόρεια σύνορα της χώρας μας σε μια περιοχή όπου τα αντίστοιχα Χ.Κ. της Βουλγαρίας από την άλλη πλευρά των συνόρων ξεπερνούν σε λειτουργία τις 110 ημέρες, λόγω των σημαντικών προβλημάτων λειτουργίας του φορέα, κατατάσσεται στην προτελευταία θέση με βάση τις ημέρες λειτουργίας, γεγονός που δεν αντικατοπτρίζει την πραγματική κατάσταση από πλευράς κλιματικών συνθηκών, αλλά αντικατοπτρίζει τη ρεαλιστική κατάσταση των προβλημάτων επιβίωσης των φορέων λειτουργίας. Αντίθετα το Χ.Κ. 3-5 Πηγάδια 9Ο σε κατάταξη με βάση το μέσο υψόμετρο, εντούτοις χάρη στην όρεξη και εντατική διαχείριση των ανθρώπων του, αλλά και στο σύστημα τεχνητής χιόνωσης που διαθέτει κατατάσσεται στην 4η θέση από πλευράς ημερών λειτουργίας, ψηλότερα από μεγάλα χιονοδρομικά όπως των Καλαβρύτων και του Καρπενησίου. Η πρώτη θέση του Πισοδερίου πάνω από τον Παρνασσό (τη ναυαρχίδα των Χ.Κ. της χώρας μας) φαίνεται να εκπλήσσει. Ωστόσο για τους μυημένους, η εξαιρετική δουλειά των ανθρώπων που διαχειρίζονται τον χώρο, η προνομιακή του γεωγραφική του θέση, ο προσανατολισμός και το πυκνό δάσος, του δίνουν την πρώτη θέση.
Με την αντιστοίχιση του μέσου όρου των ημερών λειτουργίας ανά Χ.Κ. σε μήνες προκύπτουν 3 μεγάλες κατηγορίες Χ.Κ. Η πρώτη περιλαμβάνει 3 Χ.Κ. που ξεπερνούν τους 3 μήνες λειτουργίας (>90ημέρες), Πισοδέρι, Παρνασσός, Βασιλίτσα. Η δεύτερη περιλαμβάνει εκείνα που κυμαίνονται μεταξύ 2 και 3 μηνών (60-90 ημέρες). Η συγκεκριμένη κλάση περιλαμβάνει τη σημαντική πλειοψηφία των Χ.Κ. της χώρας, οκτώ τον αριθμό, ενώ στην τελευταία κλάση υπάρχουν 3 Χ.Κ. τα οποία παρουσιάζουν μέσο όρο λειτουργίας λιγότερο των 2 μηνών, πρακτικά με μόνο 1 μήνα. Αυτά είναι, το Μέτσοβο, το Περτούλι και το Φαλακρό. Τα 2 πρώτα πραγματικά βρίσκονται σε ιδιαίτερα χαμηλό υψόμετρο ενώ για το Χ.Κ. Φαλακρού το πρόβλημα όπως εξηγήσαμε δεν έχει σχέση με τη χιονοκάλυψη.
-Ημέρες λειτουργίας ανά έτος
Στον παρακάτω πίνακα εμφανίζονται οι χρονιές με τις περισσότερες και λιγότερες ημέρες λειτουργίας των αναβατήρων. Παρατηρούμε ότι τα 3 πρώτα Χ.Κ. (Πισοδέρι, Παρνασσός, Βασιλίτσα) μονοπωλούν τις λεγόμενες καλύτερες χρονιές, ενώ στις 12 χρονιές 7 φορές την πρώτη θέση κατέχει το Χ.Κ. Πισοδερίου. Θα μπορούσε να πει κάποιος ότι αυτά τα 3 Χ.Κ. παρά τις κλιματολογικές μεταβολές παρουσιάζουν χιονοπτώσεις που τα επιτρέπουν να έχουν σχετικά σταθερές ημέρες λειτουργίας, γεγονός ιδιαίτερα σημαντικό για τον προγραμματισμό λειτουργίας και ενδεχόμενες επενδύσεις. Ο μεγαλύτερος αριθμός ημερών λειτουργίας της τελευταίας 12ετίας εμφανίζεται στο Χ.Κ. Πισοδερίου με 126 ημέρες την περίοδο 2009-2010. Επίσης η δεύτερη ομάδα χιονοδρομικών και η πλέον πολυπληθής παρουσιάζει σημαντικές διακυμάνσεις από χρονιά σε χρονιά γεγονός που εξηγείται από τις κλιματικές μεταβολές και τις μεγάλες επιπτώσεις του καιρού στη λειτουργία αυτής της ομάδας Χ.Κ. Αντιθέτως, η πρώτη κατηγορία με τα 3 πρώτα ΧΚ εμφανίζει μια σχετική σταθερότητα ημερών λειτουργίας με μικρότερες διακυμάνσεις.
ΠΙΝΑΚΑΣ Νο 3:
Ημέρες λειτουργίας ανά χιονοδρομικό κέντρο (Καλύτερη – χειρότερη χρονιά)
Από την άλλη μεριά το Χ.Κ. Μετσόβου εμφανίζει σε 7 από τις 12 χρονιές τις λιγότερες ημέρες λειτουργίας, μαζί με το Φαλακρό. Αν θελήσουμε να έχουμε και μια εικόνα σε επίπεδο χώρας διαπιστώνουμε ότι ο μέσος όρος λειτουργίας κυμαίνεται από 59 ημέρες, την περίοδο 2010-2011 έως 79 ημέρες την περίοδο 2003-2004. Ανεξάρτητα από τις διακυμάνσεις, καθόλα αναμενόμενο προκύπτει ότι συνήθως ο μέσος όρος ημερών λειτουργίας σε επίπεδο χώρας κυμαίνεται στις 70 ημέρες (2,3 μήνες) από Ιανουάριο έως μέσα Μαρτίου.
Ο εκσυγχρονισμός, η επέκταση και η δημιουργία ή όχι νέων χιονοδρομικών κέντρων στην Ελλάδα οφείλουν να επανατοποθετηθούν στον στρατηγικό σχεδιασμό για την ανάπτυξη του χειμερινού τουρισμού στη χώρα μας στο πλαίσιο μιας νέας ιδιαιτέρας σφιχτής δημοσιονομικής προσαρμογής, όπου το κάθε ευρώ που δαπανάται οφείλει να δημιουργεί προστιθέμενη αξία και θέσεις εργασίας. Επιπλέον, ο σκληρός ανταγωνισμός από τη γειτονική μας Βουλγαρία (Μπάνσκο) αλλά και τελευταία από τα Σκόπια με τη δημιουργία ενός φιλόδοξου νέου Χ.Κ. του Kozuf στα Ελληνοσκοπιανά σύνορα θέτουν νέα δεδομένα, τα οποία πρέπει να αντιμετωπίσουμε, εάν επιθυμούμε πραγματικά την ανάπτυξη του χειμερινού τουρισμού. Ενδεικτικά αναφέρουμε, τα οικονομικά προβλήματα, την ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών, την ικανοποίηση των επισκεπτών, την ανταγωνιστικότητα των Χ.Κ, την ύπαρξη και τον εκσυγχρονισμό των υποδομών, την εισαγωγή άλλων δραστηριοτήτων εναλλακτικού τουρισμού. Η χιονοκάλυψη των Χ.Κ. της χώρας μας αποτελεί έναν κρίσιμο παράγοντα που επιδρά άμεσα στις ημέρες λειτουργίας των Χ.Κ. και θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη στον στρατηγικό σχεδιασμό ανάπτυξης του τουριστικού μας προϊόντος.
Από τον Νίκο Αγ. Μπλάνα
(*) Ο Νίκος Αγ. Μπλάνας είναι αν. καθηγητής του τμ. Διοίκησης Επιχειρήσεων του ΤΕΙ Θεσσαλίας, διδάκτωρ Περιφερειακής Ανάπτυξης με εξειδίκευση στην ανάπτυξη των ορεινών όγκων.
* Το παραπάνω κείμενο αποτελεί σύντομη περίληψη επιστημονικής δημοσίευσης στο 19Ο Συνέδριο Ελλήνων Περιφερειολόγων με θέμα «οι περιφερειακές επιπτώσεις της ύφεσης της Ελληνικής οικονομίας και οι συνέπειές τους» που πραγματοποιήθηκε στη Λαμία τον Μάιο του 2016. Ο αναγνώστης μπορεί να διαβάσει το πλήρες κείμενο, καθώς και άλλα ενδιαφέροντα κείμενα για τους ορεινούς όγκους στην ιστοσελίδα του συντάκτη https://nikosmplanas.blogspot.gr/.
