Στην ΕΕ ο κλάδος της Βιοοικονομίας μετατρέπεται με γοργούς ρυθμούς σε ένα δυναμικότατο κομμάτι της ζωής της: ενδεικτικά ο κύκλος των εργασιών του αυξήθηκε από τα €2.3 δις στα €2.2 τρις μέσα σε 2 μόλις χρόνια (2013-2015), ενώ σήμερα απασχολεί πάνω από το 10% του εργατικού δυναμικού της Ένωσης!
Κι ενώ η Ευρώπη προωθεί και ενισχύει την βιοοικονομία, oι περισσότεροι από μας, στην Ελλάδα, δεν γνωρίζουμε τι ακριβώς είναι ή το πώς μπορούμε να την αξιοποιήσουμε επιχειρηματικά. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΕ, η βιοοικονομία στην χώρα μας αντιστοιχεί σε τζίρο 27 δις απασχολώντας περίπου μισό εκατομμύριο εργαζομένους, με το 80% να αντιστοιχεί στην αγροτική εκμετάλλευση. Την ίδια στιγμή, η βιοοικονομία στην γειτονική μας Ιταλία αντιστοιχεί σε συνολικό κύκλο εργασιών γύρω στα 295 δις, απασχολώντας 2 εκατομμύρια εργαζομένους, ενώ η γεωργία αποτελεί μόλις το 40% με τον κλάδο των τροφίμων να ακολουθεί με 22% και τα βιο-ενδύματα με 15%.
Τι είναι με απλά λόγια η βιοοικονομία; Σύμφωνα με τον ορισμό της ΕΕ, ο όρος αναφέρεται σε μια οικονομία που χρησιμοποιεί βιολογικούς πόρους από τη γη και τη θάλασσα καθώς και απόβλητα, ως εισροές στην παραγωγή τροφίμων και ζωοτροφών, στη βιομηχανική παραγωγή και στην παραγωγή ενέργειας. Καλύπτει επίσης τη χρήση βιολογικών διεργασιών για βιώσιμες βιομηχανίες. Η βιοοικονομία περιλαμβάνει την γεωργία, την δασοκομία, τις υδατοκαλλιέργειες και την αλιεία, τον τομέα της ενέργειας, τον κλάδο των τροφίμων, την παραγωγή χάρτου, την κλωστοϋφαντουργία και ένδυση, το ξύλο και τα προϊόντα του, τα χημικά, τα βιοτεχνολογικά προϊόντα, τη βιομηχανία φαρμακευτικών και καλλυντικών προϊόντων.
Τι μπορούμε να κάνουμε στο πλαίσιο της βιοοικονομίας; Ανάλογα με τον κλάδο, ενδεικτικές δράσεις - μεταξύ πολλών άλλων - είναι οι καινοτόμες μορφές αξιοποίησης της καλλιεργήσιμης γης, η ανάπτυξη βέλτιστων μορφών εκτροφής ζωών, η καλλιέργεια φυτών με νέες ιδιότητες, βιολογικά πλαστικά, βιο-νήματα, καθώς και μεγάλη ποικιλία τροφίμων με κανόνες βιολογικής παραγωγής (που αποτελεί ίσως και μια από τις σημαντικότερες προκλήσεις της Ελληνικής βιοοικονομίας - παρά τα μεγάλα βήματα που έχουν γίνει στην αξιοποίηση της βιομάζας).
Ποιες είναι οι ελάχιστες γενικές προϋποθέσεις για να αναπτυχθεί η βιοοικονομία στην Ελλάδα; Το πρώτο βήμα είναι η οργάνωση της μετάβασης από την ιδέα στην πραγματικότητα. Όσα ευχολόγια και κείμενα με προτάσεις και αν γραφούν, είναι πρακτικά ανέφικτο να ανθίσει στην Ελλάδα αυτή η μορφή οικονομίας με βάση αποκλειστικά την ατομική επιχειρηματική προσπάθεια. Απαιτείται: α) συνεκτική πολιτική δέσμευση, β) αποτελεσματική ευθυγράμμιση μεταξύ περιφερειακών, εθνικών και Ευρωπαϊκών πολιτικών, και γ) επένδυση στην απόκτηση και ανάπτυξη σχετικής γνώσης σε όλα τα επίπεδα.
Ήδη από το Φεβρουάριο του 2012, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε εγκρίνει σχετική στρατηγική με εστίαση σε τρεις κύριες πτυχές: α) την χρηματοδότηση και ανάπτυξη νέων τεχνολογιών και διαδικασιών για τη βιοοικονομία, β) την δημιουργία και ανάπτυξη των αγορών και της ανταγωνιστικότητας των τομέων της βιοοικονομίας και γ) την παρότρυνση των υπευθύνων χάραξης πολιτικής και των ενδιαφερόμενων μερών να συνεργαστούν στενότερα. Είναι, επομένως, επιτακτική η ενεργός εμπλοκή της Πολιτείας για οργανωμένη και αποτελεσματική ανάπτυξη της βιοοικονομίας, τουλάχιστον στα εξής σημεία:
Δημιουργία κατάλληλου θεσμικού πλαισίου για την ανάπτυξη της βιοοικονομίας καθώς και ξεκάθαρο νομικό πλαίσιο και αξιόπιστες προϋποθέσεις δραστηριοποίησης, από την έρευνα και την αδειοδότηση έως την παραγωγή και την πώλησή των βιο-προϊόντων στον τελικό καταναλωτή.
Δημιουργία του αντίστοιχου επιχειρηματικού πλαισίου σε συνδυασμό με μηχανισμούς χρηματοδότησης για την ανάπτυξη ιδιωτικών επενδύσεων. Βέβαια, οι ιδιωτικές επενδύσεις απαιτούν την ύπαρξη ενός σταθερού κανονιστικού και πολιτικού περιβάλλοντος, αλλά και λύσεις σε πρακτικά θέματα όπως σε προβλήματα γραφειοκρατίας, υψηλής φορολογίας και κοστοβόρων ασφαλιστικών εισφορών.
Συνειδητή μετατόπιση από «κλάδους» σε «συστήματα» ή «αλυσίδες αξίας» που συνεπάγεται την εποικοδομητική διασύνδεση των άμεσα σχετιζόμενων οικονομικών τομέων για την παραγωγή βιολογικών πόρων, την επεξεργασία τους και την δημιουργία βιο-προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας. Αυτό προϋποθέτει τη μόχλευση των παραδοσιακών κυρίως κλάδων που αποτελούν ακόμη κεντρικό κρίκο της παραγωγικής αλυσίδας της χώρας μας αν και έχουν πληγεί βαθιά από την κρίση, με μοχλό τη δημόσια πρωτοβουλία και τους φορείς σε τοπικό, περιφερειακό και κρατικό επίπεδο.
Δικτύωση σε όλα τα επίπεδα. Συνεργασία επιστημονικών – ερευνητικών φορέων με τους παραγωγικούς τομείς και τους καταναλωτές, συστηματική δημιουργία ισχυρών δεσμών των παραγωγικών τομέων μεταξύ τους αλλά και με τους δημόσιους φορείς. Δεν είναι τυχαίο πως για τη χάραξη της στρατηγικής βιοοικονομίας στην Φινλανδία συνεργάσθηκαν πέντε υπουργεία!
Συνεκτική διατομεακή και διεπιστημονική προσέγγιση της γνώσης, των δεξιοτήτων και ικανοτήτων που απαιτούνται για την ορθή ανάπτυξη της βιοοικονομίας με κριτήρια κοινωνικής, οικονομικής και περιβαλλοντικής απόδοσης, δημιουργίας, αξιοποίησης και κατανόησης των νέων τεχνολογιών και των τοπικών ιδιαιτεροτήτων. Σε αυτό το πλαίσιο, προγράμματα έρευνας και καινοτομίας, οργανωμένη εκπαίδευση και μηχανισμοί μεταφοράς τεχνογνωσίας μπορούν να αποτελέσουν πολύτιμα εργαλεία δόμησης του κατάλληλου περιβάλλοντος.
Ενεργός και διαρκής διάλογος μεταξύ κυβέρνησης, επιχειρήσεων και πολιτών γύρω από τις κοινωνικο-οικονομικές, ηθικές και άλλες επιπτώσεις, τα οφέλη αλλά και τις απαιτήσεις της βιοοικονομίας και των προϊόντων της. Χρειάζεται οργανωμένη επαγγελματική επικοινωνία του μηνύματος τόσο στην επιχειρηματική κοινότητα όσο και στην κοινωνία καθώς και δημιουργία μηχανισμών διαφάνειας και πληροφόρησης ώστε να αποσαφηνίζονται τυχόν αμφιβολίες ή ανησυχίες αλλά και να καλλιεργείται και να ενισχύεται αποτελεσματικά η κοινωνική επίγνωση και συνείδηση.
Το θεωρώ κοινοτυπία να μιλήσω για τους θησαυρούς του πρωτογενούς τομέα στην Ελλάδα και τις δυνατότητες εκμετάλλευσης τους! Θα επισημάνω όμως ότι η Ελληνική βιοοικονομία έχει τεράστιο δυναμικό ανάπτυξης εάν αξιοποιηθούν οι ευκαιρίες που προσφέρονται και ξεπερασθούν τα προβλήματα που υπάρχουν. Η οργανωμένη ανάπτυξη μιας βιοοικονομίας που μπορεί να «τετραγωνίσει τον κύκλο μεταξύ ανάπτυξης και υπευθυνότητας απέναντι μας και απέναντι στον πλανήτη πάνω στον οποίο ζούμε» (Brigitte Nerlich) μπορεί να προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία να αντιμετωπίσουμε πολύπλοκα κα αλληλένδετα προβλήματα, επιτυγχάνοντας παράλληλα την ποθητή οικονομική ανάπτυξη.
Της Γλυκερίας Καραγκούνη*
*Η κ. Γλυκερία Καραγκούνη είναι επίκουρος καθηγήτρια στο Τμήμα Σχεδιασμού και Τεχνολογίας Ξύλου και Επίπλου του ΤΕΙ Θεσσαλίας
