Το φαινόμενο δεν είναι καινούργιο. Η Μάργκαρετ Θάτσερ είχε τη δική της βάση οπαδών, ενώ ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι έδωσε στο κόμμα του ένα όνομα (Forza Italia) που προερχόταν από ένα τραγούδι των οπαδών της Μίλαν. Οι υποψήφιοί του άλλωστε φορούσαν μπλε ποδοσφαιρικά πουκάμισα.
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έδωσαν άλλη διάσταση στο φαινόμενο του οπαδού. Οι υποστηρικτές έχουν τώρα χώρο να εκφραστούν, που εκτείνεται πέρα από τα παραδοσιακά πολιτικά μέσα. Τα social media τούς δίνουν τη δυνατότητα να συμπαραταχθούν με τον υποψήφιό τους σε ένα debate, σαν να είναι αγώνας μποξ. Οι εκλογές μοιάζουν άλλωστε όλο και περισσότερο με αθλητικά θεάματα. Ο Τραμπ, που έχει μεγάλη σχέση με τον αθλητισμό, καταλαβαίνει τη σχέση του με την πολιτική. Αρκεί να θυμηθούμε το βίντεο που τουιτάρισε, όπου εμφανίζεται ως παλαιστής ο οποίος τα βάζει με το σήμα του CNN.
Το φαινόμενο του οπαδού λειτουργεί καλύτερα σε δικομματικά πολιτικά συστήματα όπως το αμερικανικό ή το βρετανικό, γιατί τα συστήματα αυτά μιμούνται την αθλητική λογική «εμείς εναντίον αυτών». Η πολιτική των συνασπισμών, αντίθετα, αποθαρρύνει αυτό το φαινόμενο, καθώς οι ομάδες δεν παίζουν πραγματικά η μία εναντίον της άλλης. Σε ένα παιχνίδι «εμείς εναντίον αυτών», μπορείς και να μην είσαι οπαδός, αλλά «αντι-οπαδός», που στρέφεται κατά του αντιπάλου. Οι περισσότεροι ψηφοφόροι στις αμερικανικές προεδρικές εκλογές ήταν πάνω απ’όλα αντι-οπαδοί του υποψήφιου του άλλου κόμματος.
Τα αμερικανικά φαινόμενα συνήθως μεταφέρονται πρώτα στο Ηνωμένο Βασίλειο. Σε μια δημοσκόπηση που έκανε το ινστιτούτο YouGov για τις βρετανικές εκλογές του περασμένου Ιουνίου, το 30% των ψηφοφόρων δήλωσε ότι το βασικό του μέλημα ήταν να χάσει ο ηγέτης των Εργατικών, ο Τζέρεμι Κόρμπιν. Μόλις το 5% δήλωσε ότι είχε επιλέξει συνειδητά την Τερέζα Μέι. Οσο για τους «Κορμπινίστας», έχουν μια δική τους εκδοχή αντι-οπαδού: ο βασικός τους εχθρός είναι ο πρώην ηγέτης του δικού τους κόμματος, ο Τόνι Μπλερ.
Το φαινόμενο του οπαδού προσφέρει μια ταυτότητα. Και όπως επισημαίνει ο Σάντβος, αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό όταν οι παραδοσιακές πηγές ταυτότητας ξεθωριάζουν: όλο και περισσότεροι ενήλικοι δεν παντρεύονται, δεν ταυτίζονται με τη δουλειά τους και δεν ανήκουν σε μια σαφή οικονομική τάξη, μια θρησκεία ή ένα συνδικάτο. Πολλοί καλύπτουν λοιπόν αυτό το κενό με το να γίνονται οπαδοί, είτε πρόκειται για τον Τραμπ είτε για τους Yankees ή την Apple.
Ένα παιδί χρησιμοποιεί ένα αρκουδάκι ως «μεταβατικό χώρο» ανάμεσα στον εαυτό του και τον κόσμο, έλεγε ο ψυχαναλυτής Ντόναλντ Ουίνικοτ. Για τους πολιτικούς οπαδούς, λέει ο Σάντβος, ο υποψήφιος είναι το αρκουδάκι τους – το αντικείμενο που τους συνδέει με τον κόσμο. Η δουλειά του υποψήφιου εκφράζει την ταυτότητα των οπαδών του.
Όταν είσαι οπαδός, έχεις επίσης την αίσθηση ότι κάπου ανήκεις. Οι πολιτικοί οπαδοί μαζεύονται στις εκδηλώσεις του υποψηφίου τους και αισθάνονται ότι ανήκουν σε μια κοινότητα. Η αυτοσχέδια συγκέντρωση του Κόρμπιν που έγινε τον περασμένο μήνα στο μουσικό φεστιβάλ του Γκλάστονμπερι ήταν πρωτοφανής στη βρετανική πολιτική ιστορία.
Όπως οι οπαδοί ενός μουσικού συγκροτήματος, έτσι και οι πολιτικοί οπαδοί προτιμούν ήρωες με την ποιότητα ενός σταρ. Σπανίως ενθουσιάζονται με κόμματα ή με μη χαρισματικούς υποψήφιους όπως η Χίλαρι Κλίντον, ο Φρανσουά Ολάντ ή η Τερέζα Μέι. Κάποιος σαν τον Τζορτζ Μπους τον πρεσβύτερο δύσκολα θα εκλεγόταν σήμερα.
Ορισμένοι Τράμπστερς και Κορμπινίστας ενδιαφέρονται για την αλλαγή της κυβερνητικής πολιτικής: την κατασκευή ενός τείχους στα σύνορα με το Μεξικό ή την εθνικοποίηση βρετανικών βιομηχανιών. Για τους περισσότερους από αυτούς, όμως, η πολιτική παίζει δευτερεύοντα ρόλο. Αυτός είναι ο λόγος που δεν έχει τόση σημασία η «εκλογιμότητα» του αρχηγού των Εργατικών. Αυτό που ενδιαφέρει περισσότερο τους Κορμπινίστας δεν είναι να αναμορφώσουν τη Βρετανία, αλλά να βρουν μια ταυτότητα ως οπαδοί. Για τους ίδιους λόγους το περυσινό δημοψήφισμα για το Brexit δεν κρίθηκε σε ζητήματα πολιτικής. Οι περισσότεροι ψηφοφόροι διάλεξαν απλώς μια ομάδα. Μόνο τώρα ανακαλύπτουν πολλοί ψηφοφόροι του Leave ότι η ψήφος τους σημαίνει αποχώρηση από την ενιαία αγορά.
Η παραδοσιακή ρητορική του φαινομένου του οπαδού είναι η ισόβια αφοσίωση. Οι σκληροπυρηνικοί οπαδοί στέκονται δίπλα στην ομάδα τους όταν περνάει δυσκολίες. Ετσι και οι οπαδοί του Τραμπ δεν σκέπτονται να τον εγκαταλείψουν λόγω των αποκαλύψεων για τις σχέσεις του με τη Ρωσία. Οι σκληροί οπαδοί αντιλαμβάνονται τον κόσμο ως οπαδοί. Δεν βλέπουν τα λάθη της ομάδας τους, θεωρούν ότι για όλα φταίει ο διαιτητής.
Οι περισσότεροι οπαδοί όμως, προειδοποιεί ο Σάντβος, είναι περιστασιακοί. Οι περισσότεροι δεν πάνε σε παιχνίδια (η συγκεντρώσεις), δεν αγοράζουν τα προϊόντα και ενθουσιάζονται μόνο όταν η ομάδα τους κερδίζει. Ο Κόρμπιν απολαμβάνει τώρα αυτό το φαινόμενο.
Αν όμως ο ήρωάς τους τους δυσαρεστήσει, οι περιστασιακοί οπαδοί απομακρύνονται και ψάχνουν να υποστηρίξουν κάποιον άλλον. Είναι αρκετό να δει κανείς πώς κατρακυλούν τα ποσοστά δημοτικότητας του Τραμπ.
Του Simon Kuper (*)
(*) Ο Σάιμον Κούπερ είναι αρθρογράφος των Financial Times
(Πηγή: Financial Times)
